Gemmas

Da Wikisource.
romancio

Zaccaria Pallioppi 1907 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu Gemmas Intestazione 23 marzo 2021 75% Da definire

Poesias III (Pallioppi) Rimas
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie


[p. 235 modifica]

Gemmas.

(1820— 1873).

(Annalas XIII, p. 123 — 129.)

1. Quêls sun ils trais Bengiamins da Dieu? Quel chi ama da tuot cour la pêsch, quel chi süaint’il pü gugent — las larmas del povret, e quel chi porta cun rassegnaziun sia crusch, as regordand, cha quella da nos benedieu Salveder füt pü greiva.

2. Quêl ais, eccettuo sieu Segner, il pü sench ogget per il crastiaun? Sia mamma.

3. Chandailas inascran con guots d’ saiv e lampulas cun maclas d’öli; be las glüschs celestas radieschan cler e nun faun dan alchün.

4. Che ans regord’il megl als benefizis da noss genituors? L’ingratitudine da noss infaunts.

5. Insaziabel ais il mer, il sunteri e l’avar.

6. Las fluors creschan per il rich e per il pover: quel las bagna cun vin da Cipra e quaist cun larmas.

7. Che ais üna seraina mort? La palma d’üna seria vita.

8. Trais chosas faun l’hom simil al dimuni: blastmer Dieu, spaventer infaunts e rir della disgrazia da sieu prossem.

9. La tschertezza, d’avair presto qualchosa, animescha a prester auncha da pü.

10. Üna persuna vairamaing polid’e cultiveda nun discuorra mê da sia fortüna col disfortüno.

11. Il gof ria da trais chosas: del bön, del mel e da quetaunt, ch’el nun inclegia.

12. Chavels grischs imprimeron rispet, mo na sül cho d’üna persun’indegna.

13. Scha nun vivains in möd, cha possans ogni saira’ ns allegrer del di passo; resentir la dutscha testimoniaunza interna, d’avair cultivo nos spiert, annöblieu nos cour et opero tuot bön, chi staiv ’in nossas forzas: in [p. 236 modifica]allur essans indegns da noss’origine divina, infidels a nos destin e meritaunts, cha’ l rimors della conscienza nun ans lascha pos.

14. Preferin la spina della vardet alla rösa dell’adulaziun!

15. Chaunta pür quaunt bel e rutino tü poust; nun hest però tieu chaunt nell orma, nun saro nell’orma in tieu chaunt.

16. Scha nun exista meglder ideel della güstia e liberted cu quel, chi’ ns revelet l’istoria, schi podains bain dir cun dret: „o povra, povr’umanited!“

17. Ils richs tendan displaschaivelmaing be memma zuond a lur vantag; perquè dovess il stedi pisserer be per ils povers.

18. La noschdet del pövel cognuschains il megl, cur languidains per sia favur.

19. Scha tuots dschessan fraunchamaing, cu cha las chosas staun, s’ammeglioressan in cuort temp diversas chosas.

20. L’hom ais reramaing uschè bun, co sieu nom, ma reramaing eir uschè nosch.

21. „Che ais quella persuna?“dumandaiv’ün avaunt ans, per güdicher con fundamaint dad ella; ma hoz vain dumando, que ch’ella ho, q. v. d.: quaunts marenghins ch’ella posseda, e taxo sieu predsch, abstrahand da fundamaint, be seguond quaists.

22. Chi nun perda la testa, udind u vzand tschertas chosas, ho da perder poch.

23. Quel chi temma la mort, ho pers la vita.

24. Trais chosas, ch’ün bada solitamaing be cur ais memma tard: il cossagl d’ün amih, l’admoniziun d’ün vegl ed il comand della conscienza.

25. Ils pü bgers amihs chattains solitamaing, cura tscherchains ils pü pochs.

26. Esser activ be per sieu sach, so ogni ün; ma brev ais quel, chi’ s stima fortüno, sch’el po güder al prossem.

27. Ün distingua trais sorts da crastiauns: il crastiaun da Dieu, chi remunerescha bain per mel; il crastiaun da crastiaun, chi peja bain per bain e mel per mel; ed il crastiaun da satan, chi remunerescha mel per bain. A quêla sort pertegnast tü, mieu frer? a quêla eau?

28. Nun dir tuot que tü sest, mo sapchast adüna que tü dist.

29. Pêsch cun se stess ais pêsch col muond inter.

30. Del bön, cha possedains, nun fains grand cas; taunt pü del bön però, cha nus perdettans.

31. Perche sun tauntas ovas uschè pitschnas, inua scattureschan, q. v. d. nellas montagnas? e percunter uschè grandas in lur cuors ulteriur, q. a. nel plaun? Regorda’t, frer, ch’ün ais sovenz meskin nella [p. 237 modifica]richezza, q. v. d. in sferas otas, e magnanim nella poverted, q. a. al bass!

32. A po river, cha’ l genio admira güsta que, cha’ l gof nun stima niauncha degn d’ün spüd.

33. La poesia del pover sun las fluors, sia musica ils utschellets.

34. Trais chosas, ch’ün dovess adüna tgnar aviert: l’uraglia, l’ögl e la radschun.

35. Que ais pü facil, d’ingianner se svess, cu otra glieud.

36. La natüra ais il sindel della divinited.

37. Che imprima beadentsch’als aungels e sgrischur al satan? Charited.

38. Felizis sun be quels, chi limiteschan lur giavüschs a lur capaciteds.

39. Amur sainza roba ais in praxi ün stivel vixo, al quel mauncha la soula.

40. Odi, o che pais est tü! Nun chatschast il cour nel fuonz del sain e covernast, sumgiaunt ad üna peidra sepulcrela, tuottas sias algrezias.

41. L’hom ambizius, che ais el propriamaing? Eguel ad ün curtè, chi nun ho manch ne lamma.

42. Guarda bain, cha tü nun laschast crescher zierchel sün la via dell’amicizia! Hest inclet?

43. Trais persunas, ch’eau nun poss guarder sainza consolaziun del cour: ün vegl, chi ura; ün infaunt, chi dorma; ün povret, ch’ais riento, scha’ l Segner l’exodit.

44. A quel, chi nun füt mê chalcho d’adversited, mauncha adüna qualchosa.

45. Il tartüf dannagia scu ün tössi, las destrucziuns del quêl nun daun in ögl.

46. Scriva tieu nom cun charited, amiaivlezza e misericordia nel cour da tieu prossem, e quaist nu’ l smancherò mê pü.

47. Massimas sainz’ouvras sumaglian al titul d’ün cudesch, il quêl imprometta bger, mo ans preschainta be fögls alvs.

48. Siand sulet, regorda’ t a tieus manchamaints! Siand in compagnia smaunch’ils manchamaints dels oters!

49. Chi fo progress nellas scienzas e regress nella moralited, vo ün pass inavaunt e duos inavous.

50. Da fer ün craunz, ais chosa facila; mo da chatter il brev, chi merita d’esser incoruno cun quel, nun ais lavur d’immincha di.

51. Quêl ais il pü grand miracul della creaziun? Nossa orma.

52. La complaschentscha genuescha bger pü schelmamainta, cu las noschas massimas.

53. Inua la brama da glüschir e vanited cumainzan, co piglia il valur intern sia fin. [p. 238 modifica]

54. Chi fo pitschen sieu confrer in paragun con se, nun ais mê grand. Per il pü sun ils pü pitschens güst quels grands, cha la plebaglia richa e povra idolatrescha.

55. Prinzi podess esser qualchosa d’ divin, scha que nun füss dvanto qualchosa d’ diabolic.

56. Chi nun as containta da sieu egen applauso, fo ün nosch acquist cun quel del muond.

57. Che ais la daschütlia? Stupidited del corp. E la stupidited? Daschütlia del spiert.

58. Inchürain ans dell’impidet da quel, chi passa hoz in di per individuo fich pietus!

59. Il prüm requisit della vita ais indifferenza per il lod e blesem, taunt dels senchs cu dels profans, e rassegneda preparaziun alla mort.

60. Que ais eguelmaing debel e prievlus, da ’s render sclev, scu da’ s inimpipir del pövel.

61. Quel chi legia e rammass’adüna cognuschentschas, sainz’impuonder sieu savair ad ütil d’otra glieud, sumaglia al avar, il quêl accumulescha incessantamaing munaida, sainza spisgianter üngün.

62. La natüra ais ün’arfa da millieras d’ cordas, accordeda dal maun del Creatur, per exprimer cun quella sieus eterns e divins impissamaints.

63. Che ais la vita actuela? Ün momaint. E quaist momaint? La vita.

64. Scu cha’ l verm da glüsch splendura nel crepuscul della saira, uschè sclera la memoria all’infanzia la sumbriva del passo.

65. L’eloquenza della viv’algrezia ais taschair!

66. Ün contaimpla per il pü be tres il microscop las prerogativas da quels, ch’ün ama, e’ ls diffets da quels, ch’ün ödiescha.

67. Trais chosas ruinan il muond: superbia, surabundanza e daschütlia.

68. Il tüert del misantrop nun consista taunt nel spredsch da sieu prossem, cu nell’excessiva stima da se stess.

69. Quaist muond visibel nun preschaint’ünguotta d’ tschert, cu l’intschertezza.

70. L’excessiv ingraziamaint per il prüm dun arvschieu dvainta fich sovenz l’exordi, per rover ün seguond.

71. Il blesem del inimih ais main prievlus, cu las lodavaglias del simuladur.

72. Giodair ils duns della Divinited, ais sapienza; ils lascher giodair als oters, ais virtüd.

73. Que ais bger pü vergognus, da perder sia reputaziun, co da nun s’acqui [p. 239 modifica]

74. Güst quellas persunas, chi nun vöglian mê artschaiver buns cussagls, sun las pü inclinedas, a molester lur prossem cun admoniziuns.

75. Moralited e virtüd promovan art e poesia.

76. La doctrina ais paragunabla ad ün grand maz d’ clevs, il quêl nun evra tuottas serradüras; l’indschegn percunter alla clev, chi evra dappertuot.

77. Il muond ans güdicha seguond noss amihs; el dovess però tuot uschè bain ans güdicher seguond noss inimihs.

78. Ils homens faun las ledschas, las duonnas ils costüms.

79. Scu cha pür il fö sviluppescha las vapuors del intschais, usche cognuschains il vair predsch d’üna persuna pür a sia activited.

80. A chi sumaglia quel, chi nun ho niauncha ün amih? Al viandaun, chi vo ad erramaints, nun aviand ün conductur; al impreschuno sainza confort; al amalo sainza meidi.

81. Quêl hom ais indrovabel? Quel chi nun so ne cumander, ne obedir.

82. Quels sun ils pü ferms liams dell’amur? Quels ch’ün tessa cun privaziun e sacrifizi.

83. La bella femna plesch’al ögl, la buna al cour; quella ais be üna gemma, ma quaista ün tesor inter.

84. Trais chosas faun l’hom sabi: la malattia, l’adversited e la persecuziun.

85. Il valur della buna mamma e chasarina cognuschains il megl vi alla noscha. Quaista ais scu la tempesta: ün granè per ogni e scodün ervin; mo quella sco üna lamma plövgia da sted: quaida, modesta e surcombla da benediziun.

86. O cour, irradio da grazia, cu quiet ais tieu repos, cur hest finieu da batter! E tü, terra, al spunter del solagl, cu bel splendurast in tieu alv e pür linzöl da mort! Ne co, ne lo nun ais sgrischur alchüna, mo presentimaint beo da que, chi vain a gnir!

87. Chi voul imprender a cognuoscher sieus confrers, daja ils güdicher seguond lur desideris.

88. Pü zarta e lamma, ch’üna flur d’algrezia ais, pü net stu esser il maun, chi la clegia.

89. „Eau bramess que ch’eau nun he, e que ch’eau he predscher nun sè!“ais, mela vita, adüna l’istessa chanzun.

90. Las adversiteds fuorman il meglder telescop, per contempler il muond ventur.

91. Plaundscher e crider stovains pür memma in quaista antichambra dell’eterna vita; mo fintaunt essans giuvens plandschains e cridains tuottüna il pü dutsch!

92. Nell’orma surchargeda cun rabgias e displaschairs stendschainta l’aria greiva da medems ogni dschermügl del bön, ogni flurir del bel. [p. 240 modifica]

93. Il refless fo grand; il sentimaint be tener.

94. Tieu torrent da larmas, o lascha’ l quaidamaing fluir! Nun sest, amih, cha fluors rieschan nella plövgia?

95. Quaunt sovenz s’insömgia ün da fortünas lontaunas, intaunt ch’ün smauncha sieu preschaint bainster!

96. Cols ans s’augmaintan las provas.

97. Nun viver per manger; mangia per viver!

98. Che sumaglia al solagl in stüva? Pêsch nel cour.

99. Equivocs sun la scoula della frivolited.

100. Quêl ais vairamaing felice? Chi nun brama pü da que ch’el ho.

101. Sün terra ais egalited be nella tomba.

102. Nella vita dependa tuot da nos agir; sofferenza e giodimaint vegnan da se.

103. Scu tü smachast l’aragnun, uschè smacha la brinzla dell’invilgia!

104. Quel chi spredscha la vardet, la virtüd e Dieu, nun saja mê tieu amih.

105. Nell’ura greiva spetta cun spraunza la leiva!

106. Tascha, cur pü sabis tschauntschan! Uschè imprendast a tschantscher cun sapienza.

107. Fo tieu dovair da contin, e nun avair pisser per tieu destin!

108. Nun banduner alchün lö, sainza relascher contentezza a quels cha tü bandunast!

109. Cur tü hest fat üna bun’ouvra, ingrazia Dieu e nun la paleser!

110. O nun spredscher il debel! nun fer beffa d’el!

111. Cumainza col pü greiv e non suspender ünguotta da que tü dessast fer!

112. Il cristiaun manifesta sia vendetta in trais guisas: perdunand al inimih; nun palesand il tüert, cha quaist al fet, e fand possibelmaing del bain a medem.

113. L’experienza, chi nu’ ns ammegldra, ans fo viepü pervers.

114. La favur umauna ais üna balla da savun; pü ch’ella as scuffla e s’extenda, pü richas e varias cha sias coluors apperan, e pü ardainta ch’ella ais, a der il schlop.

115. Il solagl as po zopper, mo na sparir da nus. Cur as rumpan las s-chüras nüvlas, compera danöv sia clera glüsch e guarda benignamaing in nos ögl cridolaint. Laschain dimena, cha’ ls orizzis vegnan e trappassan! La glüsch eterna della grazia süainterò ünzacura tuottas nossas larmas sur medems.

116. Quêl’ais la megldr’arma cunter la melancolia? Continua süur e lavur.