Imaginose

Da Wikisource.
ladino

Bruno Apollonio Imaginose Intestazione 25 marzo 2016 50% Da definire

Imaginóse che sée ormai 'na zinquantina d' anes che 'n ampezan 'l èa fòra del paés; e sicome el s' a podù féi 'na bela poṣizión, un bel dì a r' insaputa el capita a Cortina. El no conósce quagi pì negùn; el no s' à però deṣmentéà el sò dialèto, e parlando con un e con chel' òutro el vién a saé tanta ròbes. El resta incantà a vede el gran cambiamento che r' a fato Cortina con tante alberghe e con tanta ciaṣa nóes che i a fabricà. El no fenìsce pì de lodà i sò compatriotes ch' i a savù féi da so posta e i a sempre lourà de bon saó, a svilupà un' industria che ra i dà da vive a duto el paés, se pó di' : r' industria del concorso dei forestiére. 'L a po' vedù che i é stade anche bói de tegnì òuto el gnòn d' Ampezo par chel che riguarda tante outre laóre, spezialmente chi da falegname, e, in forza de ra scora industriale, anche chi pì delicate e piés de bon gusto artistego, d' intarsio e de fèr batù.

E ce bela stràdes par duto! e finamài (persino) el tran eletrico da r' Anténa (Dobbiaco) a Pieve e rà teleferica che inze póche menute ra te porta par aria su in Crépa!

Ma - 'l é costreto a di' - dute ste bièi cambiamente i no saràe mia ancora, se no fose sta ra guèra, che insieme a ra redenzión, ra i a dà al paés anche un òutro indirizo in tanta robes.

pagina:82 L' é da pensà ch' el non èbe spietà tanto anche a ẓi a féi 'na visita al porteà, parcé che l' aarà anche el tante parentes e conoscentes inze chéra tera benedeta. Anche là 'na roba nóva: el porteà al dopio pì gran e pì bel co r' entrata a setentrión vès el campanin e con una capèla nóa. E là, poco pì in da lònẓe (più lontano) , ce védelo? 'na gran piaza, agnó ch' i fèsc ogni sorta de divertimente par i forestiere, d' istade e d' inverno; inze mèẓo Revìs (n. loc.) ra scòra industriale, propio inze chel isteso posto agnó ch' el se recorda che l' èa ra ciaṣeta del bersaglio.

El resta però desgustà de 'na roba. Inze piaza, che adès ra porta el bel gnón de piaza Roma, el vede ch' i a ancora ra scora vèces, chera ciaṣóna agnó che l' a imparà anche el l' abezé, che a chi tempe l' èa 'na bela ciaṣa, ma che adès no ra coresponde pì. El se volta a chi dói che l' èa con el e 'l i disc: - "Duto bel, duto bón; ma, benedéte, cà non aé fato nuia! El paés, col svilupo che 'l a ciapà, 'l a biṣòin d' un fabricato nóo pa ra scòres, betù inze 'na bèla poṣizión, agnó che non é disturbe de negùna sorte e che non é pericolo che ra faméa (nome coll. - fanciulli) viéne rovinàda da calche automobile: 'l a da èse gran, pien de aria, pien de luze, e 'l a d' aé duto chel che sta ben pa ra polizìa e pa ra salute. Ra scòres, se se vo ch' i pize (fanciulli) i vade inze vorentiéra, ch' i staghe là con amor e ch' i viene istruide e educade polito (bene), eṣ a da èse par lore un paradìs. Anche bèles, scì; senza gran luso, ma bèles e inze méẓo a un bel piazàl zircondà da brasciói (alberi) e da ères (aiuole) piénes de tante biéi fiore, agnó ché ra faméa pó soutà e giambordì (divertirsi movendosi) e féi anche ginastica coi só maestre. Ió éi stà da tanta bandes e éi vedù pi d' un paés, tanto pì indrìo del nòsc, ma che però dute i aéa scora supèrbes". – Aé región da vènde, ma vó èse tante sòde - i digéa chi outre dói - par féi duta sta ròbes! - "Ah quanta par i sòde! sòde ghi n' é ben; e Ampezo el no se farà zèrto vardà drio a spende chel che vò èse par abelì ancora de pì Cortina con un fabricato scolastico ch' el i fège di' ai forestiere: - Se vede che i Ampezane i pensa polito anche par istruzión e pa r' educazión d' i sò fiói. Brave! - Inze sta scora nóes saràe ben fato che fóse betù in atività una bela biblioteca no soltanto par i pìze da scora, ma pa ra zoventù e par dute; ma l' é da sta atente che i libre i sée dute biéi e spezialmente bói. I libre i pó féi tanto del ben, ma anche tanto del mal, s' i non é stade scrite con bói prinzipie morale e religióse". - "Riguardo po' a ra ciaṣa vecia, co l' andamento d' ancuoi inz' el paes, r' a sempre un gran valor; e i industriantes d' Ampezo, ẓa che r' é in vendita, i non aaràe da se lascià scampà sta bona ocaṣion e i doaràe ciapà inze lore con coragio: compràra, ingrandì a pianteren r' Espoṣizion dei so biei laóre, e ridùge chi outre pianes in quartiere còmode, ch' i saràe de geloṣia, parcé che a Cortina l' é scarseza de abitaziós; opura féi locài par outre scope. Ce ve par?"

- Son d' acordo, ma l' è sempre chera malignaṣa quistion d' i sode che fèsc paura.

- "Coragio vó èse e po' ra va scì: e i non aaràe zerto da se pentì.

Coscì ciacolando i é ruàde (arrivati) davante ra ciaṣa de chi de Tomàsc che r' a su ra fazada de meẓodì e de levante duta chera bela pitures. Chel ampezan el non a podù féi de manco de se fermà 'na fre' a 'ṣ vardà con gusto; ma, a vede che ca e là es scomenza a se scrostà, - "ce pecà" - 'l a dito - "ch' eṣ viene coscî trascurades! Roba d' arte in Ampezo, a di' ra verità, ghi n' on poca, ma, chera che l' é, se é in dover de ra conservà. A propoṣito de roba d' arte éi vedù 'na roba nóa inze gegia de ra Madona: un tabernacolo fato anche da 'n ampezan, dal vecio Nert, che ió éi conosciù polito. 'L èa un bon on; el s' intendéa par duto; e par 'na roba o par outra, can ch' i se vedéa 'na fre' intrigade, dute i ẓia dal Nert".

Duto chel che l' é stà dito da sto ampezan, vegnù dapó tante anes ci sa da agnó, e duta r' oservaziós ch' ei betù ẓò ió, aarà bastà, credo, a féi capì che el dialeto ampezan, se 'l a – l' é véro – anche inz' i verbe de ra paròles 'na fre' durétes, el non é pó tanto difizile come che se credaràe de primo entro.