Intorno ad alcuni avanzamenti della fisica in Italia nei secoli XVI e XVII/Addizione/II

Da Wikisource.
../I

../III IncludiIntestazione 22 aprile 2014 100% Fisica

Addizione - I Addizione - III
[p. 40 modifica]

II.


Tuas literas accepi, in quibus amoris in me tui argumenta luculenta renident. Scribis te magnopere admirari Anglos, Belgas, Francos, Italos et Germanos sibi telescopii inventum arrogari1, me solum, qui inventor extiterim, inter tantos rumores conticescere. Meae negligentiae et supinitatis rationes afferam. Primo, quod insignis S. C. M. mathematicus Kleperus, [p. 41 modifica]sua, qua pollet animi ingenuitate, e Germania, me tacente, respondet ostenditque 17.° naturalis meae Magiae libro capite 10.° fabricam et mathematicas demonstrationes libro de refractione octavo, quos ante vigintiquinque ab hinc annis2 typis excussos prostare videntur3. Praeterea eiusmodi inventum perfeci toediosae et fastidiosae4 operationis cum per arctum foramen spectro petenda via sit, nec clare et aperte contueri possis, cum paulo post specillum invenissem quod oculis appositum per 10 milearia pp. hominem discernere possim, quod canone conditum longe mirabiliora opera visuntur, et maiora quam scribi possint5, quae Taumatologiae nostro libro conduntur. Quod specillum demonstrasse memini principi nostro lynceo Federico Caesio Montiscelii marchioni, iuveni stemmatum splendore, virtute, moribus, et eruditione tota urbe et orbe spectabili.

Sed cur dissitis tam regionibus viri consurgant, qui sibi hoc inventum arrogent, scito. Literatiores omnes, qui e diversis mundi partibus Neapolim [p. 42 modifica]confluunt, semper me conveniunt, secreta multa a me discunt, multa me docent, amice nundinamur, datis receptisque6 arcanis convenimus. Telescopium multis ostendi (lubet hoc uti nomine a meo principe reperto) qui in suas regiones reversi inventionem sibi ascribunt, fateor ingenue non tam affabre expolitum comptumque.

Valde tamen gratulor, tam rude et exile meum inventum ad tam ingentes utilitates exaltatum cum nuper ope et ingenio doctissimi mathematici Galilei Galilei (non enim simplici sed duplicibus et doctissimi Galileis ad tam arduum et excelsum7 facinus experiendum opus erat) tot planetae coelo oberrent, tot nova sydera firmamento renideant, quae tot saeculis delituerant, ut opera maximi et divini conditoris locupletiora conspiciantur. Opera manuum tuarum annunciat firmamentum: magnum profecto et invidendum inventum, quod non parvam aliis ansam praebebit maiora inveniendi.

Perspexeram ante in lunae orbite cavitates et eminentias, Galaxiae8, Pleiadum et aliarum imaginum minora sydera, sed errantium circa Iovis stellam, instrumenti imperfectio et morbosa senectus vetuit. Retulit tamen P. Paulus Lembus, iesuita de mathematica (cum quo mihi cara intercessit necessitudo) et mechanica benemeritus, eorum motus observasse non a Galileo absonos, quae mihi facile persuadeo.

Nec mireris tandem si telescopii inventum multi sibi usurpent, cum ab incunabulis hanc sortem [p. 43 modifica]sortitus sim, ut cum frugi aliquid et novi in rep. litteraria invenire satagerim et pro mea virili posteritati consuluerem et prospicerem, servilis et miserabilis ingenii viri, cum literario pulvere e scholis converrendi ut videantur aliqua in mundo fecisse, mea inventa in suos libros transferunt, et ne furta deprehendantur plerisque in locis conculcant et subsannant9. Sed fato evenit ut prius eorum scripta, quam ipsi, e vita decedant, ut quidam10 barbarus Anglus fecit qui totum septimum magiae naturalis meae librum in multos libros divisit aliquibus mutatis, et quae vix longe a limite salutaverat, nunc praeiudicando nunc censuram exercendo pervertit et damnat, et quaeque11 ex se addit falsum, perversum, melancholicum et tandem in mobilis terrae dementiam pervenit12. Idem Gallus quidam in libro de ciferis egit. Sed non amplius in his immoremur; his omissis ad nos revertamur. Vale et felix quicquid coelo exoptas consequaris.

Aeque tuus ac meus
Ioann. Bap. Porta neap.


[p. 44 modifica]


Note

  1. Nella prima edizione leggasi arrogare.
  2. Ciò scrivendo pare che il Porta non fosse ben assistito dalla memoria. Egli infatti morì nel 1615 e pubblicò il trattato De refractiones optices nel 1593. Non potean dunque esser 25 anni ch’ei l’aveva pubblicato quando scrisse questa lettera.
  3. Questo periodo, che qui si legge precisamente come nell’autografo, nella prima edizione fu sconciamente alterato, leggendovisi così: «Primo quod insignis S. C. M. mathematicus Keplerus sua qua pollet animi ingenuitate e Germania me tacente, respondet, ostenditque XVII naturalis meae magiae libro capite X fabricam; mathematicas autem demonstrationes libro de refractione VIII quos ante 25 abhinc annis typis excursos publicavi clarissime contineri.» (Odescalchi, Memorie p. 92)
  4. Nella prima edizione leggesi toediosae sane et fastidiosae.
  5. La prima edizione ha possunt.
  6. Nella prima edizione si legge acceptisque.
  7. La prima edizione ha excellens.
  8. La parola Galaxiae, che si legge chiaramente nell’originale, manca nella prima edizione.
  9. Nella prima edizione, essendo state ommesse le parole posteritati consuluerem et prospicerem, servilis et miserabilis ingenii viri, questo periodo non aveva alcun senso.
  10. Nella prima edizione si legge ut quidem barbarus.
  11. La parola quaeque, che si legge abbreviata nell’originale, manca nella prima edizione.
  12. Qui allude certamente all’illustre Guglielmo Gilberto di Colchester, il quale nella sua opera intitolata: De magnete magneticisque corporibus et de magno magnete tellure physiologia nova plurimis experimentis et argumentis demonstrata, e pubblicata in Londra nel 1600, sostenne il moto della terra e censurò varie dottrine del Porta. Questi nel 1611 rispose ad alcune di tali critiche (Della magia naturale del sig. Gio. Battista Porta napolitano, libri XX, tradotti di latino in volgare con l’aggiunte d’infiniti altri secreti, e con la dichiaratione di molti altri che prima non s’intendevano. In Napoli, appresso Gio. Iacomo Carlino e Costantino Vitale 1611, pag. 291) sotto il finto nome di Giovanni di Rosa (Gimma, Idea della storia dell’Italia letterata tom. II, pag. 548), ed affermò che il Gilberto aveva copiato tutto il libro settimo della Magia naturale con aggiungervi soltanto errori e cose di poca importanza. Tale asserzione del Porta è molto ingiusta; giacchè nell’ammirabile opera del fisico di Colchester molti importanti insegnamenti si trovano, de’ quali niuno prima di lui aveva dato il più piccol cenno.