De constantia iurisprudentis liber alter/Pars posterior - De constantia philologiae/Caput XIII
 |
Questo testo è completo. | |
| ◄ | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XII | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XIV | ► |
CAPUT XIII
EX RETECTA POESEOS ORIGINE CONSECTANEA
[1] Iuvat ex his, quae hactenus diximus, haec consectanea conficere:
I
Divinae providentiae argumentum.
[2] Imprimis in hac poeseos historia licet divinam providentiam suspicere, quae, dum homines solis viribus valerent, vel falsae religiones ipsis Dei omnipotentiam insinuarunt, cuius metu sociabiles viverent, ut, cum postea ratione perficerentur, Eum ab infinita sapientia et iustitia colerent.
II
Poesis necessitate orta...
[3] Poesis necessitate naturae orta, quam hactenus omnes ex hominum consilio et arte natam putarunt.
III
... lingua primarum gentium.
[4] Et sic primam gentium linguam fuisse poeticam, heroicis characteribus, qui res naturalibus notis exprimerent, consignatam.
IV
Characteres heroici aegyptiorum.
[5] Recte igitur Tacitus aegyptiorum hieroglyphica «patrium nativum sermonem» appellat.
V
Chaldaeorum — Graecorum.
[6] Ad idem instar, chaldaeorum magicos characteres, graecorum fabulas primum utriusque gentis «patrium sermonem» dicamus.
VI
Scytharum — Romanorum.
[7l Verum igitur narrat Olaus Magnus quum narrat regem Idanthuram Dario, bellum minanti, pro literis misisse murem, ranam, avem, iaculum aratrumque: eodem omnino genere quo Tarquinius Superbus filio, eum per nuncium consultanti quid Gabiis ageret, respondit ut apud Livium narrat romana historia1.
VII
Aethiopum.
[8] Et verum Diodorus siculus2, apud Clementes alexandrinus, de aethiopibus scribit eos characteribus heroicis primitus usus esse, quos variis animantibus, extremitatibus hominum, sed fabrilibus instrumentis plurima describebant.
VIII
Sinensium.
[9] Igitur ex vero sinenses dicunt antiquissimam cura sua gente ortam linguam, quam similibus characteribus scribunt.
IX
Cur lingua hebraea ferme omnis poetica?
[10] Hinc hebraeae linguae antiquitatem intelligere datur, quae ferme omnis poetica est, parabolis ac similitudinibus referta. Quin ipsi hebraei omne acute dictum alterutro horum troporum concinnatum [testo ebraico] appellant; quod proprie ad parabolas et similitudines pertinet.
X
Demonstratio universalis Diluvii...
[11] Haec per universum terrarum orbem sparsa primarum linguarum inopia Diluvium demonstrat fuisse universale.
XI
... et babylonicae linguarum confusioni.
[12] Et quod chaldaei, quanquam, memoria antediluvianae humanitatis per semitidas conservata, artes mature invenerunt, ea res demonstrat babylonicam linguarum confusionem. Nam, licet res nossent, tamen post confusionem appellare suis quasque vocabulis non potuere: quapropter, eadem necessitate adacti qua infantes reliqui orbis homines, per characteres heroicos significabant.
XII
Cur hebraeis brevissima quoque verba?
[13] Hanc demonstrationem confirmat quod hebraeis nedum nomina, sed verba quamplurima monosyllaba, ferme omnia dissyllaba sint; cum latinis verba «sum» omnis substantiae, «sto» omnis quietis, «fio» (quod ipsum puto a «fit») primo ortum omnis motus, «for» omnis humanitatis, «do» omnis commercii summa genera, ac proinde prima verba monosyllaba nata sint3.
XIII
Cur Moses primus quoque poeta.
[14] Et hinc quoque cur Moses, qui primus historicus, philosopus et legislator, primus quoque poeta fuerit, ut ipsius Canticum docet.
XIV
Nullae religiones ex impostura natae.
[15] Praeterea, si rerumpublicarum primi conditores poetae, et poetae natura tales, nullae religiones ex impostura primum natae, sed vel ex ignorantia falsae, vel Dei beneficio verae. Quod nihil tam sit proprium puerorum quam vera proloqui, nam mendacia ex vi quae fit vero dicuntur, quam vim facit electio, non natura.
XV
Heroes poetae humani generis pueri.
[16] Hinc merito seculum poetarum diximus generis humani pueritiam4.
XVI
Theologi politici — Ut dii gentium nati.
[17] Quare, cum heroes poetae essent generis humani pueri ingeniosi, qui toti sensus et phantasia essent, nihil aut parum mente puriore praestarent, theologi fuere politici. Quid enim naturales essent, qui, exempli grafia, cum fulminis caussas ignorarent, Iovem fulgere, Iovem tonare dixerunt, ad illud ipsissimum instar quo americani, ubi primum tormentorum bellicorum subitos fulgores, ingentes boatus sensere, et e longinquo miseras edere strages, et mirae artis caussas ignorarent, hispanos credidere deos.
XVII
Tempus fabulosum et obscurum idem.
[18] Cum igitur poetae theologi politici fuissent, tempus fabulosum non ab obscuro aliud, sed ipsius temporis obscuri historia est.
XVIII
Prima mythologia, civilis.
[19J Quare mythologia necesse est ut respublicas temporis obscuri ex fabularum involucris exponat.
XIX
Lingua poetica est religionis et legum.
[20] Et lingua poetica primis gentibus fuit lingua religionis et legum.
XX
Fas gentium — Unde «fabula» dicta?
[21] Quae lingua «fas gentium» dicta5 ab eodem verbo «for»6, quod mansit poetarum; et unde «fas», inde etiam «fabula» dicta, ea significatione qua itali, apposite ad haec quae dicimus, vertunt «favella».
XXI
Cur leges «carmina» dictae?
[22] En ratio cur romanis legum formulae «carmina» appellata, certis verbis, non metris conclusa; uti νόμοι («cantus») graecis leges vocatae.
XXII
Et «fasti dies»?
[23] Et fasti dies, quibus praetor fatur, hoc est eas formulas dictat.
XXIII
Formularum religio?
[24] Et romanis ea mansit religio: formulis ne virgula quidem cadere.
XXIV
Prima sapientia poetarum...
[25] En cur prima omnium fuerit sapientia poetarum, in fundandis rebuspublicis posita, ut tradit in Arte Horatius.
XXV
... scientia legum...
[26] Sapientia nempe legum, quam linguae scientia custodiebant.
XXVI
... arcana gentibus...
[27] Itaque chaldaei inter assyrios, sacerdotes apud aegyptios, poetae graecis, ut nunc rex et primores sinensium, soli legum linguam callebant.
XXVII
... divina lingua romanorum.
[28] Talis divina lingua7 apud roinanos erat, qua per victimarum exta et fulminum monitus aviumque volatus deos fari putabant.
Cur divinatio arcana?
[29] Eius scientiam «divinationem» dixere, quam soli aruspices, auspices pontificesque norant.
XXVIII
Cur poetae «sacri»?
[30] Hinc poetae «divini» et «vates» et «sacerdotes» et «deorum interpretes» dicti.
XXIX
«Vulgus profanum».
[31] Et plebs quaeque «vulgus profanum» habita, quod divinam linguam non nosset.
XXX
[32] Hinc iurisprudentia, cuius praecipua pars est ius divinum, ab Urbe usque condita diu apud collegium pontificum stetit.
XXXI
[33] Et iurisconsulti dicti «oracula civitatis» et «dare responsa».
XXXII
Iurisconsulti tales quales primi poetae.
[34] Quia iurisconsulti fuerunt proprii vates romanorum, qui poetas heroes in sua origine antiquissima referebant.
XXXIII
[35] Hinc poetae antiquas locutiones usurpant, qui olim sua antiquarum legum lingua loquebantur.
XXXIV
Cur iurisconsulti custodes latinae puritatis?
[36] Qui mos mansit iurisconsultis, ut monstrant illa «familiae erciscundae», «communi dividundo», «finium regundorum», «iure dicundo», «inter bonos bene agier», «res mancipi», et alia innumera antiquitatis: unde, consenescente lingua, iurisconsulti eius puritatem formularum custodia conservarunt, quod Laurentius Valla minus intellexit8.