Gian Caldar: drama in 5 acts/3

Da Wikisource.
../

../ IncludiIntestazione 25 ottobre 2015 25% Da definire

Gian Caldar: drama in 5 acts Gian Caldar: drama in 5 acts

Act terz. Scena prima. Sala nel palazz del avat a Trun. (Avat e Cuno, il frater dcl convent.) <poem> Cuno. II grand bisögn dels paupers, dellas vieuas, Dels orfans, che cun aulta vusch clamava Per compassiun a vossa grazia, eis Uss mitigau iin pau tras numerusas Almosnas della caritad, las qualas Vos maun bencficent laschet donar, E millidubla grazia jeu reporta. Tot che vus nomna bab, tots rogan Cun larmas giu per vista e cun giunts Ils mauns il cel, che el remunerar Vus vögli la buntad, la quala vus Haveis als paupers semper demussada. Avat. 0 ch'il mi fuss concess, sco jeu voloss, Da contcntar il millidubel sbratg Del grand bisögn, il qual resuna tras Las valls de questa terra. 0, co sto Languir il pövel sut il giuf de quels Luxurius signurs, tgi consumeschan Tot siu magul, dal suadic de ses Dürs mauns s'ineivran! 0, a quants pasturs Ün prenda tot las scossas, e dal pauper Agricultur tot la raccolta de Siu funds! Et in bisiign e fam ün lascha IIs attristai infants in quels longs mcins D'inviern, che tras asprezza la contrada Fitg agravegia! Pleina eis la terra D'invol e mazzanients e homicidis, Scgüra eis negüna via plü. Nel funds de nossas casas penctrcscha Uss l'insolenza, svergognand er aunc U sanctuari de moralitad E de tots purs costums; et uss sur tot — 105 — Quels mals interns de nossa paupra terra Periculs del exteriur aunc la Sminacian. L'aquila imperiala Gia sbatta sias alas sur ils tgaus De ses bels munts gigants, svoland inturn La preda sia cun ses ögls astuts E spiunants. E gia cattau ha ella A mez la terra uss siu löc, inua Da se casar ella intenzionescha. Cun nus il stat aschia, ma fitg paucs S'affligian sur de quei. Ils nobels vivan Dals momentans plaschers, che tant ils senns Als aciorventan, che ols gnanc observan II precipizi, che avant cls stat. Quei vezza tot miu ögl e sa nagut Miidar. 0 Totpossent, tgi meinas tot Us cors, et in cui mauns la sort dcls pövcls Ruausa, sdrappa tii dals ögl la fascha A tots signurs, als dai iin senn per dretg, Per lescha et obligaziun! E sch'els Non taidlan, per indifferenza forsa, Tiu admonir, allura slaneja tü Sün cls tias sagittas, et al pövcl Ijibcraziun o salvament tii porta! Cuno. II splunta, inzatgi eis avant l'üsch, Sto jou avrir, signur, gia aschi tard? Avat. Schi, pür avri; pcrtgei urgonta bcin Sto cs8cr la necossitad, ch'iin ven Dad uras aschi tardas a spluntar. Scena seconda. (Avat, Curdin, Berther, Lombris, Cuuo.) Lombris. Ntts augurein da cor la buna sera A vossa grazia! — 106 — Avat (ils exainiuand). Jeu creia..., schi, Pilver et in verdad, signur Lombris E qua Curdin e Berther; seies tots Insembel beinvegnii! Pertgci però Piir aschi tard aunc alla curt da Trun? Curdin. 0, vossa grazia nus sto perdunar, Sche nus la disturbein in siu ruaus Nocturn. Lombris. Na nus, que eis la terra, chc Da vus demanda quest' offerta. Arat. Quoi Non fuss la prima gada, ch'offrir Stovet la sön a nossa Rhazia. Gia bleras notgs hai passentadas senza Dormir, pcnsand afflict als blers lampits Et al bisögn de nossa terra. Sch'il Mi reussiss, da quella liberar Dall' oppressiun infama dels tiranns E castellans, bugen voless jeu atinc Suvent la dormulenza da mes ögls Scacjar. Lombris. II sto cert reussir, signur, Na, il non sa fallir, sche questa notg Mo aunc la dedicar voleis; pertgei Ün numer grand de liumens bravs da totas Valladas lateralas de nos Rhein So rasperà atinc questa notg al grand Aschi da Trun, ün vol se consigliar, Co la miseria de nossa tcrra Aunc fussi da reprimer, co dostar All' oppressiun ct cr restabilir Bun urden e las leschas et aschia Fuiidar uss hi fortuna della terra. — 107 — In nom de questa roscha numerusa Da probs vegliurds vegnii nus essan Pro vus, per vus a questa radunanza Gentilmcin invitar, fagend menziun, Ch'a vossa dignitad e forza e Giudici il presidi de medema Eis confidau, sche vus la honoreis Cun la presenza vossa. Tot il pövel Da vus ha confidanza, ha adüna Er obediu a vos consegl e quel Fitg respectau. „Eis el cun nus, allura U mai non sa fallir," aschia eis La publica opiniun. Vogni, E non sprezei mai tala confidanza, Nus vus rogein. Cuno. Tadlei, co il Favugn Ramura! Quei non eis ün' aura da Restar nel liber üna notg intêra. Berther. La notg cis orcanusa, stgiira o Snueivla, ma perquei giust plii segiira Per nus. Cun siu mantê cuverna ella La radunanza e zupenta quclla Dals ögls dels nauschs assaltaturs de strada, Tgi meiiis sun vigilants in talas notgs. Avat. Portar al pövel glüsch c bttii consegl E libortad eis dalla fundaziun De nos convent fin al moment present Adüna stada la plü importanta Promura c facenda de medem, E somper el haveva adversiun Da tota tirannia, chc robusts Regents exercitau han nella terra. Vus tots saveis quei bein avunda, Placid, Siu fundatur, el era nella terra 11 prini da batter per humanitad E pcr giustia, e non lusingand — 108 — Al nauch tirann, morit ol tras la spada, Pallada da famegls venals. — Jeu ven Cun vus; portei mi üna tortga, Cuno. Bugen e cun plascher vögl nella notg Uss me riscar, pcr alla terra f'ar II di de nova libortad spuntar. Scena terza. Scena. Selva avant Trun. (Üna banda aventuriers.) 11 prim. Inua sun ils auters he! inua Resteis, vus schanis 11 second. Na, stultczza granda Eis quei da qua vagabundar in questa Sgrischeivla notg; tadlei, co la burasca Uss furiescha, co las veglias plantas Gigantas battan l'üna conter l'autra; Us püfs e las civettas sventuleschan Sbragind, sco spirts saglind d'ün ram al autor; II diavel porti quest striögn! II prim. Tü schani Gia has sgrischur dad üna notg cli'ün pau Eis tempestusa; tiu cervê lamet Eis plein aunc dallas ciageras de bailas, Fi, puh! tü barbettin, vergogna vegni E dishonur sur tei! In mia scola Un auter stos tü daventar. L'adüsa T'elevcrà aschia, che plaun plaun Rubar, spogliar, niazzar daventa tiu Plü car mistregn e tiu plü grand plascher. II terz (currcnd natier). Na, questa notg dals contadins negün Banduna la camanna sia. Cert, — 109 — Ün nus ha mintgunau, jeu pensa. Diavel, Da se laschar aschia ingannar Da trogls! II prim. Nus essan qua vegnii invàn, Pericul, vus veras quei, nus sminacla. II terz. D'inundor sas tü quei allura? II prim. Quei Mi ha üna trida zigeuna veglia, Sdcntada dit in ün' orcglia, cur Da curt sün la campagna, tras bagnau, M'aschügentct a siu bel föc. „Haveies Adatg vus dal aschi da Trun, signur!" E m'indichet er questa notg et ura. Vus conoscheis quest pövel, che da plü Curt temps in nossas valls se ha fermau. Quel sa da ]ilii chc mo christiauns, ün disch, Ch'el il futur prevedi e sei er Versau nels arts dolla magia. E Zelus investiget jeu il motiv De quest advertiment, il qual mi dot La stria veglia, fin che m'informet, Che la contadinaglia soi activa, Per se rescuder dal domini grev Dels cavaliors e tcgnieii perquei Da notg lur radunanzas. E per moi Eis stau quei plü ch'avunda; giust perquei Vus hai jeu uss qua radunai. II second. Tadlei! Tadlci da lonsch! Ün quart (cun plürs auters se precopitand siin la scena). Tadlei, audis da lonsch L'urlada strementusa, sco vegnissen Da millis tgauns? Tadlei, tadlei! Vau! vau! 11 para da vegnir dall' aria. — 110 — 11 prim. Oh! Serà la cavalcada quei dcl spirt Da quel da Kropfenstein. Miu antenat Quel era et ün vagabund da vaglia! Quei non eis bun' insenna; na, qucl non Conipara mintga notg. Disgrazia quei Indica, u ün grand evenimcnt ln questa terra. II second. Hu! il vcn, il vcn! II terz. Terribel! e cun el er sia banda. II quart. Mirei! mirei! els vegnan. II second. 0, co ol Uss squassa las annellas grischas, sün Siu alv cavagl sesend! oh!... el s'inclina... Sco sch'inzatgei el dir voless..., o, stei Lontan da nus, tü vegl!... tot eis passau! 11 terz. 0 Deus, Deus sei laudau! II quart. Mirei, vezeis Vers l'orient ils nüvels cocens sco II saung? Mirei, mirei vers la Sursaisa! II second. Co ün trabügl d'ardentas flammas, in Fiimèra nera invelau, fugau Dal vent urlant, lioll' aria uss s'aulza! — 111 II prim. Pilver, quei eis la tur da Saxenstein! Cert il signal serà quei de revolta Invers ils nobels. Uss, daven da qua! Scodün uss cerohi segürtad dal pövel Tn siu castê, sche quei possibel eis; Daven, daven! A meglier reveder! (Tots s'absentan spert dalla medema vart. La scena, cun il castê nrdent nel ftinds della scena, resta vöda per qualcho momcnts.) Scena quarta. (Cahlar, Christoph da Signau, Fluri intreschan cun üna roscha de humcns da part della selva.) Caldar. Vegni pür inavants, solets nus essan; Nogüns dels alleai sun qua prcsents. Fugii sun ils assaltaturs; negün Tgi stat all' erta; nus ascain plidar. Fluri. Na, iina tala notg atinc mai hai vis; Mi stavan ils cavells ad ault, audind Jeu la canèra strementusa e La cacia furiusa dcls phantoms E cur vezet la processiun dels spirts Svolar da spelm a spelm e sursaglir Speluncas, furibund ramuregiand Tras ils avezs sco la burasca. Schci, Da qual temps bein deriva questa cagia? Caldar. Ün disch, che ella sei veglissima; Ils liumens, ils plü vegls della vallada, Pretendan, che lur babs gia raquintavien Sco d'üna caussa veglia, conoschenta. Ma la historia eis la sequenta: Ün cavalier viveva nel castê Da l_ropfenstein, il qunl sur Glion c da — 112 - Vicin del vitg Ruaun là penda in Ün cuvel tranter spelma grischa. E Quest cavalier era crudel sgrischeivol E la hourrur de quella vall intcra. II contadin tremblava in siu èr, Cur dal castê quol descondeva a Cavagl; e la muvaglia il pastur In stalla spert caciava, so mussavan Nella vallada ses scudiers; las fomnas Fugivan in lur casas, cur passava Quella genüra tras ils vitgs; acziuns Terriblas cometteva'l impuniu, La terra devastand fin sü a Trun; Negün viagiatur segür plü era Siin strada publica; al morcadant La mercanzia el prendeva, e Mortificava er aunc aschi zun II pauper peregrin. Toccand però La mort il scelerau, non gli manchet II meritau castitg. D'allur' innà Compara el in tempestusas notgs E fa il gir cun la suita sia Tras la vallada per iin sign etcrn Dels blers delicts commess. Christoph da Signau. Qua ven Lombris Cun ses compagns; non sbaglia jett, sche von Er Pontaning, nos bun avat, cun els. Che Deus il vögli benedir! El eis Uss il solet agüt del pauper pövel In questa vall, la steila clara in Quest temps tristissim. Caldar. El conoscha aunc IIs terms, che giaschan tranter dretg c tort, Siu cor avert eis semper per tot nobel. Dad el nos fatgs pon salvament sporar. -- 113 — Scena quinta. (Ils anteccdcnfs. Avat. Lombris, Curdin. Berther.) Caldar. Nus scies boinvcj°rniu,' rcverondissim E grazius signur! Avat. Jeu correspunda II cauld saliit, nies humens. Vus haveis A nus Qornida iina stgiira notg; Jcu spera, che vos plan serà plü clar. Caldar. Tot urdon eis uss scumbigliau in Rhüzia, Nagut va plü nollas rodèras vcglias. 11 di eis notg, la notg sto esser di, II drctg ün nomna tort, e l'innocenza Ün grev delict; da disbrugliar quest grand Scumbigl infam, e da puspei remetter La membera slogada dal decurs Dcl tomps, tier quei nus asehi zun aunc sto Güdar la stgüradüna odiusa. E stante che virtüd eis vizi, non Vus ascais miravigliar, sche ella Uss para vizi, sche buns acts se ston Vcstir cun il mantè' del ner delict, Per impunii restar e nella terra Causar negüna sensaziun. Avat. Schei, tgi Ha il castd de Saxenstein quidau? Caldar. U pövel da Sursaisa destruiu Oz ha quest odius igniv, essend Ch'el non voleva surportar plü ditg L'arbitri et il giuf del castellan; Invan ha'l lamentau als da Rhazün, 8 — 114 - AIs treis signurs da quest castê. Quels mai Non badan las querelas de lur pövel, Perquei han ils pasturs sozs fatg giustia E dettan föc a quest igniv infam. Avat. E tgei ccrcheis vus uss il prim, mos humcns? Volois intrar in guerra cun ils comt-*? Caldar. La radunanza quei ha da decider. Avat. Er a rebelliun vus vus saveis Resolver? E vus non vus strementois D'avertamein vus revoltar? Voleis Vus rumper er ils vegls ligiams, e cun II tort er destruir il dretg? Siin tal Intent adüna giascha zun terribla Smaledicziun; pertgei ün grev e grand Delict eis ol al urden, che Deus sez Fixet als pövels et al univers. Tgi üna gada senza tema ha Scarpau ils sancts ligiams, invan improva Da quels da novamein nuvar. Sbüttai Dall' uniun de disciplina, semper Allur' ün furibund sturnizzi piglia Us pövels, fin che vers lur propri cor Els volvan il stilet. Be dretg et urden Voleis; rebolliun eis odiada A vos prob sentiment; o ella eis Ün monstrum plein della disgrazia, Che nascha nel profund e miserabel Pultaun del nausch inficrn; ad ella valan La culpa il medem e l'innocenza; Palland sgrischus la tortga destructiva In tema et anguscha, ella curra, Sco iina femna cun smaledicziun Cargada, furibund dad üna terra All' autra; et avidas bandas de Passiuns cun se manand sco per suita — 115 — Ilorronda, clla dcmolischa tot Ils limits ordinai da Dous, et avra A totas furias las portas tier Scodün ault sanctuari, per che ellas II 8vergogiioscliicn et er in quel Horrurs da destrucziuns derasien. Fugi! Fugi vus la rebelliun Perquei sco iina posta! Deus aunc viva; Qucl peisa bein la sort de tot ils pövels E tocca cun siu maun er ils tiranns. El disch bein pcr dispett: fin qua e na Plii lonsch! — E semper ha el tanscher er Podiu ils delinquonts. Caldat: Nus non volein Mai inzatgei da plü desidcrar, Che quei, il qual cis dretg e raschuneivel Avant hunians et avant Deus. Aunc moins Podcin nus surportar plü ditg las beffas Dols castellans e tot il tort e quella Vcrgogna, ch'ils signurs han aschi ditg Siin nus culmada, cun saung freid. Eis quei Rcbelliun, sch'ün pövol, semper stau Fidel, rectama ses vogls drctgs puspei, IIs quals brutalitad gli ha rubau? Sch'a tot sun fin e terms fixai, allura U dat er hmits cert per l'arroganza, Per il maltractament d'ün pövel brav. Inua dretg e la humanitad Daventan iin disprez, inua er Negiina fideltad, e giurament Negün plü vala: là eis necessari Da se fidar de sia caussa giusta E dolta forza de siu brac, et er Do sia spada. Lombris. Niis volein nus be Defender del arbitri. Cert nus non Ascain snogar obedionza e Dover a noss regents legitims. — 116 — Avat. E Sche vus ascasses quei et er fagesses, II non ne fuss prudent, 110 dretg da vus; 0, mi credei, prest il darà grovs tomps, Nels quals bisögn ha questa terra da Dretgs capitanis, ]ier dostar l'attacca Dels inimitgs cxterns. L'uesc da Cuira, Signur Abundi Naso, ha gia fatg Cun l'Austria ün' alleanza tot Secreta; er il comt da Werdenberg E da Sargans al duca Frideric Vol terra c subdits hypothecar; La Rhazia intèra austriaca Ün vol far daventar; quei ch'ün perdet All' Ara, alla Rouss o Limmat, ün Voless bugen al Rhein uss guadagnar. Christoph da Signau. De quoi nus Deus preservi e tots Sancts! Caldar. Per aschi ditg sco aunc ün nerv se mova In nossa bracja et aunc curra saung Tras nossas venas et il cor, dovei Ün ester mai plü leschas nus prescrivcr. Ilumens. E condemnau sei per adüna qua Scodün domini oster. Lombris. Nus volein Sün nossas cambas star e nus fidar Be de nos propri brac, e nossas armas. Avat. Ma per dostar l'usurpaziun dels esters, Sto l'unitad in tot la Rhâzia reger Et er la pasch tranter signurs e pövel, — 117 — Por cho il nausch spirt de partida non Tradischi nossa torra, e che litas Intornas non dividien la forza Del pövel; paupor eis ün pövel, che Consuma in contesas ncl intern La moglra forza, et, infuriau, Ha ögls negüns plü per periculs, cho Gli sminacjar pon dal oxteriur; Oz u damaun cort gli approximoscha Ün bler plü ferm, siu grand sturnign punind Cun la vorgogna della sclavitüd. Caldar. Ma co cun ils signurs nus nus uniii, Ils quals sün nus mo miran cun disproz? Ils comts ston aunc imprender da sentir, Che plü nus ossan che famegls venals E che objocts, ch'ün sa hypothecar, Sco Wordenberg cun nus da far intenda. Avat. Bravs huniens, jeu hai gia üna proposta, Cho Dous, do cui agiit jeu semper spora, M'inspira in quest' ura del pericul. Provci vus, d'alla buna arrivar Al scopo vos. Ccrnei trcis mcss da vus Et ils allura tramettoi als comts Et als baruns. Qucl da Mosauc, il comt, Arögl jeu vus guadagnar; el m'era semper Affeczionau; la ligia tranter Naso E Frideric gli eis fitg odiusa. Cumbein che ollo po havor per el Bler incomod, el sto totüna franc Er aunc giurar alla bandèra nossa. A quels da Wordcnborg c da Rhazün Vus dun jeu üna charta; vus dad els Giustia demandeis et üna ligia. Vus als mettcis avant ils ögls ils grands Periculs, che sminnciaii alla terra E l'insolenza de lur castellans. Lur propria independenza eis Bler memin cara als Brnn< da Rhazün — 118 — Et a quel da Mesauc, cho els plaseher Havessen del domini austriac. Sch'els er non fussen prompts ad üna ligia Be per amur de lur subdits, sche fan Els quei pervia de lur libertad, In quala mo vos braQ ils sa proteger. H temps e la necessitad ils cacian A questa ligia. Quels da Werdenberg Se suttametter ston in totas caussas, Che l'alta Rhâzia concernan, er Sch'els non volessen. Schei a quels, cho sei Urgenta vossa caussa, e ch'ün act Promptissim aunc solet giidar mo sappi. E dattan els allur' a vos rogar Negün' oreglia e badar non volan La charta mia, schi, allur' ascais Qiangiar cun els ün plaid plü serius, Als sminaciand vendetga er del pövol. Caldar. Pilver, scli'ün nos rogar non vol audir, Dovein las armas nossas els sentir. Tots. Volein quci f'ar, cun quei essan's contcnts Christoph cla Signau. Fratant che nus rogoin, pinein las armas. Caldai: Et uss il be se tracta aunc dels moss. Christoph da Signau. Lombris, Curdin c Caldar nus gerncin, Els sun ils treis aucturs dclla raspada. Avat. Tgi eis da qtiest' opiniun, l'attesti. (Tots acconsentan cun alzar ils mauns — 119 — Miu maun vus dun, bravs humens, vos amitg Vus me stoveis nel avegnir nomnar. (Porscha a quels treis il maun Seodiin a casa sia ussa vomi Et als amitgs raquinti nos conclus. Prendei cun vus mia bonedicziun. Lombris, Curdin e Caldar prompts seran Da conscionziusamein uss exsequir La commissiun recorta. Nus, sche Deus Quei vol, la primavèra proxima Nus bein cattein puspei, in comünanza Cun tot ils comts e la noblezia dels Treis Rheins. Fagci ün bun viadi tots, Mes buns amitgs, stei bein, cun Deus! Tots. A bun Rover hi primavèra proxima!