Ils Retoromans (1900)

Da Wikisource.
romancio

Florin Camathias 1900 Ils Retoromans Intestazione 25 ottobre 2015 25% Da definire

Ils Retoromans :


cantada dil temps de S. Gliezi antada dil temps de S. Gliezi

da

florin Camathias.

Contegn.

Dodioaziun.

<poem> Kmprem cant. Cal onda Matg. Ils Rets o Romans seraduneschan a Cuera per celebrar la fiasta de pormavera on bornir tlils dieus delia vegetaziun ed agri¬ cultura. Gliozi, ch' ei uai arrivaus en Rezia superiura, seprosent.i por I' emprema gada ai pievel. Secund cant. l_n vali Scalèra. 11 niobol Rot Gaudenz, da dubis inquietaus, fa in' excursiun de catscha, entaupa Gliozi e rotscbeiva quel hospitalmoin en sia casa paterna. Tiorz cant. El curtin de dialas. Cardientschas o costums dils Rots paganils. Las dialas roliças. II cult delias dialas vegn interpretaus o corregius entras igl apiostol delia verdat. Combat dontor stgiradetgna o glisch. -*- 46 - Quart cant. Bn la tunr Sp inó 1 a. Constellaziun. en Rezia dil temps de Maré Aureli, imperatur. II .prefect Pertinax vegn instigaus encuntor (iliozi da Soverus, sacerdol de Mars. Gonflict denter Pertinax ed il tribun Gaudenz, amant de Sabina, feglia dil prefect. Quint cant. II còmbat di 1 tribun. Gaudenz, in Hercules avon les vias, che sespartan, rocuora por cussegl sil Montalin, tier las treis filieras niythologicas. Ses embrugls e conflicts interns. S i s a v e 1 cant. Sabina e Mierta. La sora de Gliezi arriva en Rezia, daventa amitga do Sabina. Rapport de Mierta. Siatavel cant. La tempiasta sepeina. Pertinax secrei eh' il christianismus daventi incompatibels cugl imperi. Severus continuescha siu fugar malign. Sabina defenda ils christians. Edict de Marc Aurel. Otgavel cant. -Beai ein ils persequitái." A Termin han Gliezi e Mierta anflau in refugi. Gliezi sorotrai sco eremit. La sora crod' eis mauns dils persequitaders. Siu marteri glorius. Sort de Severus. Nova vel cant. Enounter l’ i nv asiun giermana. Puspei inundeseban Marcomanns e Quads il territori roman. Preparaziuns d' ujara on Rezia. Gaudenz, ussa in christificleivel, pron commiau da Gliezi eremit. Organisaziun e partenza delias rosobas retoromanas. El prigel communabel emprendan Rets e Romans do seconvegnir. Dieschavel cant. Viarva digl eremit. a. Miu grep, b. Alia sora, o. Retratgadat, d. Atun, o. Clom ais Rets, f. November, g. Sut la cruscb, h. Bab nos, i. Paupradat, j. Oraziun per la Rezia, k. II garnetsch de sem, 1. Vanadat, m. Gonsolaziun, n. Roma, o. Desideri, p. Psalm 120, q. Persecuziun, r. Errar e verdat, s. Victoria alia verdat! t. A Marc Aurel, u. Prigel, v. Psalm 129, x. Providientscha, z. Oraziun por victoria. Endischavel cant. Retuorn victorius. Sabina christiana beneventescha la primavera. Novas dal camp do battaglia. Victoria de Carnunt (Potronoll). Mort de Marc Aurel, ils 17 de Mars 180. Pertinax vegn avanzaus sco adjutant digl impe¬ ratur e tuorna a Roma. Gaudenz, il tribun, daventa prefect do Cuera. Dudischavel cant. Ligia retoromana. Concórdia denter Rets e Romans. Fiasta nupziala de Gaudenz o Sabina. Emprem sacrifeci divinen la Rezia. II di do nascliientsclia delia naziun christiana retoromont.scha. Remarcas. ¦^w Dedicaziun. Romontsch viandont! En la grischa greppaglia Sur Cuera Ti vesas il niebel tetgal? — SalicF il caplut cun si' alva miraglia Daluntsch, eu Ti vegnas engiu per la vali! La gliseh de sogn Gliezi egl ault sanctuari Ha tlau terlischur agli pievel alpin; Perquei engrazieivels ai liug solitari Ti fas la visetta, pensiv pelegrin. — En onns giuvenils — oh! vergadas, stulidas Mai tuornan las stads — en il cuvel grippus Sesev' admiront jeu valladas vestgidas E crests en verdura dil matg majestus. Splendur permavauna puspei empleneva La vasta pompusa Vallada dil Rein; Aspect merveglius! Dapertut revegneva La jarva flurida cun feglia e fein. Giu viers la niontognas sisuni la vallada Plaunsiu s'enclinav' il solegl vespertin; L' umbriva vegneva, clarezia dorada Prendeva coiniuiau enten cuort e curtiu. Giu dalla Surselva il Rein caiuinava, Cantont il siu hitiini de será, sonor; E spert la Plessur sur galera e grava Curreva tier el trás il funds giuador. — 48 — 7. Avon la caplutta, el cuvel tschentada, Fadetgnas de salisch flurevan stupent; La rosa selvatga, mo strusch svilupada, Piíspei paradav' en siu niev ornament. 8. Cheu ord in' aveina dil grep degutava La stella sogn Gliezi, tschercada dais vegls; Leu stev' il ínalsaun pelegrin ed orava, Per puspei retscheiver Ia glisch de ses egls. 9. Giusut igl altar, ord las frastgas de faua Fittada cun leischen e giuven feglioin, La dultscha merlotscha en F ária blaua Fagieva siu ttin, mo migieivel e lora. 10. Ils radis fugients dil solegl sulareschaii Uss aunc in moment endadens igl altar; Splendur e clarezia allura svanesclian — Ma enten mi' olma terlischa ei ciar. 11. En ura solemna e tgetia compara Al spert contemplonf in'aulta visiun: - El vesa las tuors dils Romans en la tiara, Cohortas armadas cun lontsch' e spadun, 12. Las acclas e tégias e cuorts spatitschadas, Las runcas fritgeivlas de Rets e cólons; Leu pendan las juas complein madiradas, Sin orests soleglivs e sin spundas e coiras. 13. Cheu vegnan ils Rets, descendents deli' Etrui Enseinen culs fegls orda Roma guerrils, Serimnan festivmein sil plaz delia cúria, Suppriman pertratgs malvugli e hostils. 14. Sco cura (;he enten la notg de brentina La glina compara sil stgir horizont. Las neblas divida sco ferina regina E dat mussament ai sepers viandont, - 49 — 15. Aschia en Rezia, tut nova e clara Arriv' ina glisch cun splendur a sclarent; II pievel sursfat, secusseglia, s' empiara, Tgi cun aversiun e tgi cun legerraent. — 16. Si ord Ias vallatschas, sfendaglias, minas Sesaulza tschagera catschada dal vent. En faunas profundas dialas blondinas Serimnan tenent lur cussegl de sterraent. 17. 'Ggl apiestel fervent cun la fatscha sclarida, II mess delia pasch, premurau pelegrin, El va per la tiara, sin Diu mo sefida, Annunzia cun fiug 'gl evangieli divin. 18. Ils spérts delia selva fan natischas smanatschas; 11 bab cun Ia feglia semett' en conflict. Maligna squidonza s' exprima sin fatschas Pinadas cun fúria tier mintga delict. 19. Cun fatscha de gielgia, niebla migieivla, .leu vesel la Mierta, purschalla de Diu; II fiug gia sbrinzlegia; ord flomraa schnueivla Sesaulza l’ odur digl intscheins benediu. 20. In fegl delia Rezia agi égl sepresenta, In tiors de vigur, gienerus eis combáts: Schegie vulneraus, il statteivel carschenta La gloria dils Rets e dils vegls antenats. 21. El pierti roman delia villa Spínola L' itálica feglia sesa siemiont. — rFgi sa, sche F aniitga Emérita sgola En tschiel per la patipra pagauna uront? — 22. Atras las valladas las tibas resunan, Che cloinan ils Rets e Romans ais confins; Suevs, Marcomanns en'la tiara sbalunan, Ruchegian ils tiarms e fugieiítan vischins. 4 — 50 — 23. El cuvel pil pievel retratgamein ura II paster fidati, penitent eremit. Ais Rets e Romans lu arrivan surura Ils dis do concórdia, de pasch e salit. 24. En ura serila solemna e tgeua Jeu hai contemplau la lontana visiun; Silenzi regiev' en la faua e tieua Fertont che mi' olma er' en emoziun: 25. „0 Gliezi, o Mierta! En flur ed en possa, Schi ditg sco '1 solegl va sur logens montans, Teni cun pussonza la Rezia nossa La pátria stupenta dils Retoromans!" 26. Fitgont sigl altar de sogn Gliezi F egliada, Digl ault protector delia nossa naziun, Jeu hai, bandunont la caplutt' isolada, Al tschiel engraziau per quell' inspiraziun. — 27. Retratgamein contei jeu quei ch' en quell' ura Dal tschiel hai retschiert, la modesta canzun, Ais fegls delia Rezia, che niussaii premura Pigl agien apiestel e niebel patrun. 28. Amiez las montognas tschentada, la Rezia, E1F ha sco da vegl aunc adina ses duns; Eis biars tschentaners han ses fegls cun ferinezia La jerta salvau de lur niebels babuns. 29. A Vus dedicheschel jeu quella cantada, A Vus aunc che essas ils Retoromans; A Vus che plideis la faviala arfada E veis manteniu ils vos usits christians. 30. O Mierta, Ti martira zun gloriosa, Dai Ti la colur alia mia canzun! Jeu Tei invocheschel sco per mia Musa, Allura survegn questa lyra bien tun. ^ Calonda Matg. 'ls radis raarvegls dil solegl matutin Traversan il vast reginavel alpin. Sin tschemas pussentas de glatscha setschenta La spema digl atir, ch'il solegl leu ltienta; II tgau dil Calanda compar' en ardur, Dais aults ella bassa serasa splendur, Entochen giufuns la planira runcada Da Rets e Romans cun zapun e cugnada. Dasper la Plessura giud aulta terrassa, 10. Cheu guard' il castell doniinont ella bassa; La tuor de granit, Marziola numnada, Da Roma sil grep ella Rezia fundada, De forza romana perdetga cheu dat, E para tschentada per F eternitat. Sin F asta de fier vid il spitg dil tetgal Camegian ils egls din raffont animal: DelF evla romana cun alas rasadas, Che guarda, guverna las valls atiuistadas. Trará! tralalal Tgoi leger signal 20. Resuna recent dalla quadra turrera, Leu nua che vèglia, en sia enchera 'Gl attent guardian. — El siar' il bural, — 52 — Fertont che rispunda igl echo dil sun Dal pei dil Pezochel, da spunda e run. — II tgiern ha clamati tier la fiasta magiala, II tschiel ei sereins e verdura vernala S' encaglia sin rovens spundivs e pastgets. Romans, festinei! Caminei è vus Rets, A Mars ed a Maia F hoiiur veis de render,. 30. Leis vus dalla tiara raccolta pretender. Dad acclas e cuorts per las spundas semnadas, Si dálias Planezas, dal criec rugadadas, Arrivan en trops discurent catschadurs, 'Cólons e migiurs, veterans e pasturs. — Desegna, canzun temeletga, las fatschas Dils umens e legna pertratgs e smanatschas. Cheu vegn dal Tuliti cun ses fegls vigorus Vintrix cul balester, in um prigulus, In um che siglienta igl uors cun inschin, 40. Domogna las bestias trás forz' e ranipin. Vid F éscha dil ficler en loscha parada Stat corna de bovs e de tscharvas fermada; En F ária sut tetg, sper la fueina en tegia, Leu pendan las puolpas sin lur pendelegia. — Schlatteina taurisca el nuiima la sia, „Nos celtics babuns", el raquenta sin via, „De Mars e Minerva savevan nuot zun, Unfrevan a Belin, scaflider dil raund, Sils atilts delia Gielgia, sil íil dil Lucmagn 50. II saun ded in grass capricorn bien e stagn, Fertont che F aurora las pezzas bitschava, Da Belin salids giu da tschiel nunziava. — Nies Belin, mes fegls, nus oz invochein, Ils dieus dils Romans ein de marinei e stgein.' La casa e cuort Runcalinas bandiuia Victor, il puranchel de rara fortuna; Egl agien curtiu, da palèra tschinclau, El ha tut en retscha enfiarias plantau; — 53 — Cheu sgolan áviuls entuorn 'gl ualer, 60. Cheu stattan en flur il malèr e tscharschòr: Victor de schlatteina etrusca pertratga, Con bein si' accletta sei uss serefatga. Sin via satieu' el pasturs e vischins: „Amitgs, camerads, camineis ton de fúria, Leis fors' attacar ils Romans ella Curia? Ne han Marcomanns surpassau ils confins?" — „Nòs vegls antenats," niarmugna Vintschegn, „Havessan eis mo bandischau il striegn! Nus fegls deli' Etruria, carschi ellas valls, 70. Nus Rets, nus duessan cun mogns e cun pais Ils dieus dils Romans tut en scaglias pitgar: Lur Mars. igl anguord, ha astgau engular Ais Rets, a nos bahs lur independenza, Ha mess en nies pievel sgurdin, decadenza. — Romans, nus vegnin, ma nus oz implorein Ils dieus de nos vegls, las diaultas dil Rein, lis spérts, che protegian muletg e montogna, * Retegnan malaura e scatschan malsogna." Dtil plaun Clavaziel Martial serebetscha, 80. In dòtg veteran e cun el tut en retscha La brava fumeglià. Vègn onns cun la spada El ha seduvrau pils Romans ell' armada, Encunter Suevs, Victovals furius. EdfussaMireg'el cun bratsch gnarvus II criec en si' accla, ch' el ha sco pagaglia Retschiert per merets de combat e battaglia. Siu íuuvel scadeina las stgellas spel Rein, Leu vau paseulont il cavagl e pulein. — 11 fest enferrau enta maun el camina .90. Per via entuorn la campagna canina. Leu stattan semptgadas sil camp militar Cohortas romanas sco niirs din rempar. Con ledamein batta ai brav veteran 11 cor cu el vesa las roschas, che van Cun armas splendentas en loschas colonnas, Stendent agradsi las fitgadas totonas. — — 54 — „Coinpogns, uardei, ils fegls delia Rezia Einprendan cheu tact, disciplina, spertezia; Eis batfan pil vast reginavel latin, 100. Ma era pigl agien terratsch alpin. — Dais onns ded Augustiis en Rezia domina La Roma pussenta, prudenta regina: Ils botschs e supiervis mo vegnan smaccai, Ils pronipts obedeivels, eis vegnan alzai. La selva untgescha ai prau cultivau, II flum furibund sto setrer per siu vau; La caura che reiva ei domesticada E tuorna la será da spelm e da prada. Semenzas uss pruian sin gliet e sin grava, 110. Leu nu ch'il dargun la galera menãva. — <Teu sai ca pertgei nus duessan pugnar Encunt' ils Romans. Nus stuein confessar: 11 pauper satieua uss dretg e giustia, Igl jester, sigirs, po semetter sin via, Trás valls isoladas, sur sialas e munts, Sur fluins e cavorgias el portan las punts. - O Rezia, ti plonta vid Roma ligiada, Ti creschas aunc libra, schegie inferlada." La cúria Retorum vegn spert popttlada. 120. Gia tun' il oadruvi d' uliva sulada Dal leira engutlau dil calzer campagnard. Si ord ils quartiers mercauils de sut vart Arrivan ils umens de forsch e stadera, Ils umens, che smeinan marti e rusera, (Juerriers invalids cun artuglia smaccada, lis offizials, nunduiiibreivla tschuplada. La fuola semova el plaz curial, Avon MarzioF il casti principal, Cnius da rempars cun las soras Spínola, 130. Augusta, las tuors, che dattan cambrola A tut inimitg, il qual cun violenza Ytiless cul Roman barattar residenza. — — 55 — II procuratur* Pertinax sin F altaua Semussa figient in segn culla canna: Enzenna d' entscheiver il til festiv Dal tempel de Mars per il funs spundiv, Trás vegnas e pradas pil trutg usitati Sil di delia liasta dil matg returnau. En sial' a cavagl Gaudenz il tribun 140. Seposta a von sia garnischun. — Robusta statura! 11 tgietschen manti Dal vent rubigliau entuorn il schui! Las tempras virilas ein umbrivadas Dal puschel de plemas sin casca fermadas; Sil nobel cuirass dil tribun militar Terlischa igl ttors, stermentus de mirar, Sco arma de tética, veglia schlatteina Cun biars antenats en gloriusa cadeiha. Tiel preses siu bab leu vegn ô sin l’ altana 150. La feglia de fatscha sco la tulipana, Sabina encuera cugl égl la figura Dil fegl delia Rezia, che stat cun premura Sper sias colonnas pinadas sin via. Las tibas, t.rompettas, e corns d'harmonia Muentan il pievel; dal tempel aviert Cheu vegnan ils frars arvals ch' han retschiert Coinmond de portar en honra* il vut De Mars, il fritgeivel, ch' ei suenter statut Ornaus cul tschupi orda spigias salin. — 160. Sch' ti mettas cul fest uegliont en sgurdin II formicler, baghiau sper la cuscha, 11 svelt pievelet semuenta en truscha, Encuera il vau sco sepers en la casa; Aschia sin plazza semova, serasã La fuol' in tra 'gl auter ouvi ed enneu, Entochen, che ínintgin, tgi tscheu e tgi leu Engarta compogn e suond' il vial En retscha extensa sil til triumfal De Mars. che carschenta tut quei che verdegia, 170. E fa che la spigia e Fjua gartegia. — 56 — Cheu speras vi va zapitsehont la stavlada, lis umens sco tscheppa de tieua dulada. Vintrix cun capetscha curom ussa passa, El dat cul calcogn sco cul mogn sin la massa II fravi, schi stagn, che tut strembla dentuorn; L' egliada ei stgira e brutta de stuorn. Ses fegls seregordan de Belin lur diu, Al qual ils babuns venerai han unfriu. Vintschegn, il tavaun, ella barba marmugna: 180. „'G1 ei tonaton doira e puccau e vergugna, II preses, il freid nuncartent, stat e mira, Co nus ses idols per la pracl' e cultira Duein compignar. — Tgi sa liberar Zaeii il nies pievel dagl jester barbar E derscher finalmein ils dieus dils Romans, Cul scalper formai e tut suords e vans? — Ei dat bein in Diu d' intelletg e tschurvi Cun senta, savida, che cloma il di, Che cloma la notg e direg' il solegl, 190. Che rocia il tun de sterment e smervegl? Tgi sa bein nuinnar il ver esser che viva. Dal qual sin quest mund la carschientscha deriva.* In tsehupel matatschs, circumdont la figura De Maja, arrivan en verda mondura. Ensemen culs frars arvals, sacerdots, Che giesticuleschan sco faulzs devots, Eis contan il hymni ais dieus de verdura. Ch'eis tegnien daluntsch la sventir'e malura: „Cridei nus, o Lares, scatschei pestilenzas, 200. Dei benedicziun a tut nossas semenzas, Btignei cun rtigada il pastg sin collinas, Schei buca curdar sin la vit las purginas. Domogna la fúria, o Mars. e rettiorna El tempel e ferina burascla stuorna! Clamei vicendeivlaraein tuts ils Semuns, Suquora, o Mars, il triumf dai ais buns!" — 57 — Las vuschs giuvenilas rebattan fesliv, II til uss s' avonza el plaun solegliv, Sin tiara tumpriva de segai e megl. 210. Trás fein e faletga direg' in fumegl Ils tgaus destinai ali' odierna unfrenda, Purschi ed aiiugl e vadi ein la spenda Pils dieus perinavauns. Eis vau tier la mort, Siglient en sparuns, nunsavent la lur sort. Treis gadas semeina trás fop e fistafg Entuorn la cultira la quorsa dil matg. Sper via terlischa, schi bi se' in rubin, 11 brutg che flurescha, e inintga verdin Selegra bognaus en daguots de rugada, 220. Selegra che F ária dil matg ei turnada. — Cheu vegn enzitgi per la senda e fora, Che meina spegl ur delia selva giudora; Eis ei in ourrie_r cun nuvialas d' ujara, Ne in viandont, ch' ei sepers ella tiara? — Igl jestor s' avonza cun pass temprau, Sco teila blihida, 'gl ornat de siu tgau; El para in um venerabel, de fatscha Tranquilla migieivla; el porta la bratscha Zupada nel grisch e faldau manti. 230. Cun frane' egliada el stat visavi Al til ainbarval; il rieven sper via Sto esser zun bein postada scantschalla, Per annunziar la legreivla nuviala Ais paupers, che scheman aunc en sclaveria. o II pievel surstat, seretegn e s'empiara; Igl jester cun vusch beinvolenta e clara Salida ils umens, che tegnan cussegl. Che stattan e niiran sigl um cun smervegl „A1 pievel dils Rets e Romans ventiral 240. O aulza F egliada ensi e pren mira, Tgei pátria stupenta ti numnas la tia! Sin pezzas ruaussa in tschiel de legria, - 58 — (1 iu clallas montognas cun alv' einburniala Uals r.iniuronts sin lur tur e turniala Sederschan spimont giu per spundas flttridas E bognan il prau cun las auas sbaflidas. - Car pievel, pertratga, danunder deriva La pezza, il flum e la tiara uliva? — Tgi meina las steilas sil tur communabel. 250. Tgi dat alia flur il vestgiu admirabel? Tgi dat la carschientscha ai segai e megl, Termett' a drctg ura rugad' e solegl? Tgi bein ella buola mantegn la litgiva E fa che il vierm el terratsch aunc viva? Tgi dat de magliar agli passler sin tetg, Tgi dat-ai muschin il pli pign siu delefg? rFgi regia sin tiara il pattper carstgaun E tegn sia sort adiu' enta maun? — Quei fa il sogn Bab ed il Fegl adual 260. Ensemen cul Spert sin il tron eternal. Igl ei in Scallider sur il firmament, In bab buntadeivel, in Spért tutpusse.nt, Ch' ei buca cul scalper formaus dal carstgaun, Che viv' en perpeten senz' ossa e saun. El porta las steilas, mueuta las mars, El ha las montognas fundau sco altars, E vus ínontagnards, .ses affonts religius, Vus cloma il ver e viv Diu glorius. Vus essas nasehi sacerdots dil grond Diu, 270. Che ha vos muletgs e glatschers scafliu" Tut tgeu e quiet — cun oreglia gizzada Ils umens cheu teidlan. Sin schengal e prada Terlisch' il solegl sesalzont cun ardur. La barba blihida dil niev oratur Dat forza ai plaid. — Ma sco il favugn Seposta cun gaultas scufladas sil grugn, Davos il gripatsch e las neblas leventa, En stuorna caniala ensemen siglienta, Fertont che la vusch digl orcan destadau 280. Daluntsch gia entscheiva siu tira de vilau: — 59 — Aschia Severus il eau resolut Dils frars, sacerdots serirnnai spel vut, Instiga, endrida cun egl malizius, Scuflenta F aveina sil frunt furius, Sfugata la bratscha en agitaziuil. — Cun calm e inesira e perschuasiun, Uss roclan ils plaids dálias lefzas puspei: „I1 Diu che direg' il solegl dapersei, E cloma la glina la notg neunavon, 290. Quel mira sco bab de carezia dal tron Giu sin ils humans, curdai en sventira; Siu Fegl eternal per carezia spira Sil mund ei vegnius, per esser Spindrader De,nossa schlatteina trás in surmenader Surdad' a miséria, mort e inalura. II fegl digl Altissim cun pein'e tortura Ha nus ils culpeivels spindrau en siu saun. La siarp infernala reíiers' el pultaun, El fiug de castitg, adumbatten uss spida 300. II fel e zaccuda la lieunga fendida. Vus Rets e Romans! O tadlei la doetrina, Nus essan affonts, liberai, tuts tuttina; Affonts ded in Bab, nus artein la verdat, Che renda nus libers, e la sclavitat Dei esser sfundrada! O pievel alpin! .Ieu voguei, teriness dal Salvader divin, Per airaunziar la nuviala legreivla, Per render la vossa iiaziun ventireivla.'* Severus sevila e sbrufla: „Naven 310. Ti ner instigader, gagliard Nazaren! Vendetga! La nossa pacifica Hasta Ti lias disturbau!" — Sco ina tempiasta Severus cun rabia zapetseha la via; Las tibas, trompettas e corns d' harmonia Muentan las retschns dil til sefermau. Sco nauscha malaura cun vent malstemprau, — 60 — Vau (dieu speras vi caniegiont cun ils egls Ils frars idolaters, ils giuvens e vegls, Encunter igl jester entira uriala 320. Sigiettan reproschas sco dirá garniala. II cant ambarval ei sespers en vigtir, Cun prescha sevolva il til de retur. — El tempel a Mars vegn l’ unfrenda sturnida, Cul saun digl airagl e. vadi ei springida La platta cavorgia. — A casa seinova Mintgin meditont la doctrina tut nova. — Vintschegn il tavauii, el susura tut leds: „Quei fuss la nuviala legreivla pils Rets: „„Nus essan ca sclavs; liberai tuts tuttina 330. Affonts ded in bab trás carezia divina!"" Gaudenz il tribun tier la villa serenda Al pei delia spunda; la flur delia glienda Exspira F odur emperneivla dil matg. — Sesent ell'umbriva, gli tuorn'il pertratg: „Tadlei montagnards, vus affonts pietus, Vus cloma il ver e viv Diu glorius, Vus essas naschi sacerdots dil grond Diu, 338. Che ha vos glatschers sco altars eregiu!" II. En vali Scalèra. as vcrdas iradas din laget alpin Ruaussan giuda peis digl aulf glatscher; 11 blau arviul dil tschiel e las montognas Resplendan ord il spiegel verd plischeivel. Ma lomia ferm favugn ai quolm las costas, Ch' in dètg erappun balluca e seschligia E rocia giu dal spelm anetg spurnaus En la profunditat cun vehemenza, Anflont el bletsch sulom la stgira fossa: 10. Lu mégia si dal lag il bov zupau, Lu buglia, sburF ei si dal funs spimont, En retscha insurin sin tuttas varts Sederschan serasont en larg rttdi, Las undas ord lur siemi destadadas. Aschia enten F olma undegionta Dil giuven Ret ei jer sfundraus il dubi. Eis ei verdat, tribun Gaudenz? Danunder, Igl um misterius, che ha risviult Tiu spert ton danavon, ch' el anfla pli 20. Negin ruaus, n jgiu confiert? Da notg Udiu ti lias puspei la vusch pussenta: -Vus cloma il viv Diu tier libertat!" — 62 — Plauiisiti comparai! las aururs sclarent; Signur Gaudenz vul oz en vali Scalera Recreaziun cattar sin niebla catscha, Siu cor en libra selva cuschentar. — Cheu sin la costa solegliva stat, Sco in casti tut alv e cristallin, La nobla villa en la vasta vegna. 30. Cheu han avdau ils antenats etruscs, Babuns dil giuven Ret, tribun Gaudenz, Da Roma favorius ed avanzaus. „En pei fumegls! En maun las gittas armas, II capricorn, il fegl de la montogna, Dei oz saglir cul latsch entuorn culiez!" El corridor sin crutschs e crunas pendan Las armas, che savens gia han litgau II saun sbruflont dils vulnerai glimaris. Silvester, campiun de vaglia. tonscha 40. A siu signur la tègia cul spadun, La tschénta da Sabina surcusida. E sur la fatscha sgola il pertratg: Beaus Gaudenz, sche la romana feglia, En stagl de mei cheu stess sco la Diana Porschent ad el il maun e la mondura, La lontscha, che duei sgulont forar La frestg' aveina dil fugient cavriel. Dadora tgulan gia ils tgauns seinptgai, Ei seglian en turnigels malpazients, 50. Sco ils catschaders, che igl um gigantic En tschiel lai liber, per rimnar las neblas Entuorn la pezza per il stgir urezi. Silvester ord la tiba tiras carmala, Signals, che deien destadar en F ohna Dil catschadur igl anim e la forza. - 63 — La gieina delia cuort sesarva neu — Cun catsch terment sigiettan ils rabiai Tiegl ur maneivel delia spessa selva. II tgiet selvadi tementaus untgescha, 60. La caura, che nudava giuvna scorsa Cun sdremas alvas trás las palas dent, E1F aulz? il tgau, zapefscha, treinbla, teidla. Ils umens van trás sterpa cavistrada, Storschent cul maun Ia dascha ord la fatscha; Ei passan sur rigiadas sburritschidas, Sur rovens, dtitgs e runtgas senza fin. El bletsch tratschom de las vallettas stgiras Verdegian pei pulein e paira cucu; Sin crests e conns entuorn la cuscha inisclia 70. Flureschan ils garnedels e farbuns. Havent d' agur las vuschs dils catschadurs, Sezuppan las uldaunas delia selva En caunia stgira de tschamaunca truscla; Discus ei fan cussegl en lur camona, Co carmalar ils tgaiuis giud il fistitg, Co far fallir la noda il paliet. En vali Sõalèra ein eis arrivai; II nausch dargun leu burla sco in drag. Silvester pleins de praulas de schnavur, 80. Raquenta dil nocturn striegn la detga, Rischuna seschnuent dagl ura selvadi: „Cheu er* ei, eh'jeu hai entupau da quort GF lunatsch- cun cotschens egls e cumma nera, Cun testa lada, sco in tschep de ruver, Vestgius cun seorsas sco in best cavriu. Quei fuva franc igl um, che giu Termin Fa il cavrèr, dil cpial ei va la fama, Ch' el aulzi ord il tratsch sco per termagl In larisch cun rigisch, duvront in fest. — — 64 — 90. Gaudenz premeditont ais ses comraonda: „Laschei dad ina vart, fumegls, las praulas; Leu schai la preit grippusa, che rebatta Las selvischinas gleiti siglientadas. Leu encuri las posiziuns lidadas, Las bestias ston vulent raitschar ]>il vau Cheu trás la stretga ora trapassar. Denton ils tgauns egl ault han fatg il tur Encunter la vallatscha montagnusa; Maliertga truscla fa ais furitis 100. Negin sterment; ei han fistitg anflau De peis spuretgs e saíra buglient da fiug. Ord lur giapar persequitont concluda Gaudenz, che la caniala prest arrivi. — Silvester stat spaniaus sco la deaulta, Che stend' il tgau ord sfendagliusa fauna Per spèrt tschappar pil bratsch igl aflbnet, Ch' ei nuot dil mal sminont secumblidaus. El tempra siu balester cul paliet, Che dei sco in cametg tuccar, sturnir. 110. Sco sche las tschalareras anguschusas Sbattessan stagn las furibundas alas, A pèr sgulont atras il vent stemprau, Catschassen vacca e vadi dais tsehengals, En nausch barlot sur grugns e greppa giu: Asehia seglia trás Scansinas ora, Stuschaus vitier il inir insurmontabel, II triep spuretg, dais tgauns persequitau. Eis han giront eavriel e capricorn Anílau, ch' ei remegliavan sil platin sura. — 120. Gaudenz, igl uors, sefiera nel coinbat, EI smeina ferra la lontscha fomentada, Che vul il saun dil cor e carn calun. Silvester lai sgolar il git itschal: — 65 — Oha! Ils corns biergnus din svelt gliraari Rebattan sia frida; ils fumegls Sdermeinan lur terscheuls cun latschs per nuot, En segls selvadis trás la fora stretga, Cun sforz extrem sefultschan desperai Ils botschs cun corns; sisu ils tgauns rabiai, 130. Che buffan, giappan, che la preit rebatta. Striegn! Mitschail — Ma dei adatg giun plaun, Leu féma saun sin feglia, flurs cotschnidas, La lontscha dil tribun ha franc aviert Al capricorn F avein' e petgarina. A bass sedersch' uss la catschada stuorna Sco ina bova cun fracass e fuola; Engiu, engiu enquer' il fegl blessau Refugi e ruaus, sco il dargun, Che po trer flad leu giu en tgina plauna, 140. Dad ogna bassa, spessa umbrivada. El plaun Pardatsch semetta giu in staunchel, Per ruassar sil lom plumatsch de flurs El sedormenta morts. — Per senda vegn S' approximont in venerabel vegl; Ils umens enconuschan la comparsa; Silvester gnugna: „ Franc ei quel la quolpa, Che ràiu paliet ha oz ca fatg fortunaI" „Salid ais fegls valents de niebla catscha!" Igl jester porsch' il maun ai giuven Ret: 150. „Engraziament a Diu, ch' ha dirigiu Mes pass tier vus! Leu nua ch'ils Romans En Rezia bassa han lur tuors de guardiã Spel fluiu Danubi, tierm dil vast imperi, Leu ella capitala Augustana De vus en amicizia seregorda In niebel um, in viés compogn ded armas." „Amitg Campester!" spert, Gaudenz excloma, „0 sas resdar ti dagl amitg fideivel, õ — 66 — Dal brav commiliton en temps d' ujara, 160. Lu seigies, jester, cheu beneventaus." — Sin quei il vegl, el mantel rugadont: „Sco per enzenna d' amicizia vera E viv salid termett' a vus Campester GF ani de cavalier cugl agien num." Surprius e ventireivels, il tribun envida Igl jester sco siu hosp en sia villa. Silvester va culs tgauns sequiettai, Regais de catscha portan la fumeglia. La senda serpegionta mein' ils umens 170. Si per la spunda, trás la leischna faua, Amiez de pegns barbus e veglia viazza. II viv stgirat retegn il flad sin tschema E teidla sils tlisquors bein ponderai: „Noss' ambarvala quorsa" di Gaudenz, „Tiu plaid misterius ha reteniu; Mi di, danunder la doctrina nova, Che jer da tias lefzas ei currida?" „Tribun valent! Per vias admirablas Diregia nus il Bab. suprem Scaffider 180. Leu nua che la mar egl occident Las costas lava dina verda insla, Leu hai jeu viu il di de primavera; Leu ha la mumma mei gienau en tgina. Las gniallas glischas eran strusch carschidas, Che ellas han sentiu igl ur pesont Ded ina cruna; enten maun il scepter, Che regia la Britannia, jeu hai viu Ils pievels aunc el giuf de tschocadat. II mund schischeva sco en agonia, 190. Encadenaus dal spert de stgiradetgna. Tgi sa s-chitschar F uiubriva delia mort, Ed envidar danovamein speronza? — Enviers igl orient, volvent F egliada, Havein nus salidau F aurora nova: - 67 — Sur mars e quolms encunter mesa notg Ei penetraus tier nus il grond solegl, Termess da Diu en nossa stgiradetgna. II fegl de Diu, sabientscha eternala, II retg, naschius per nus en paupradat, 200. Ei comparius sco nies divin doctur. Da ses ambassadurs, vegni sur mar, Ha F insla la nuviala gia retschiert. — „Vul esser enzitgi de vus 'gl emprem, Sebe dei el daventar survient ais frars;" Duevel jeu, affon de tratsch e tschendra, La cruna aunc portar, demai ch' il retg, Cun spinas coronaus, en greva mort Siu saung haveva dau per mei puecont? En F olma muentada ha sonau 210. II clom de Christus en visiun splendusa: „Banduna, Lticius, terrestra cruna, Ais frars en stgiradetgna porta glisch!" — Gaudenz retegn il pass, sco sch' el tadlass Sil ramurar solemn din flinn lontan: „Misterius mi para il tiu plaid, Dentou el cloma veglias regordientschas Dils onns de nauschs combats cun Marcomanns: „Sco'ls spérts, sesents en stgiras, spessas neblas, Seriranan sin lur tur, sgulont en fúria 220. Sur quolms e valls cun stermentus fracass: Aschia, radtinai sper il Danubi, Suevs e Hermandurs en fuola gronda Burlent sefrevan cunter Aquilej.i. Las alas de noss' èvla adumbattert, Per volver igl orcan, sesdermenavan; II eau de Roma, Marc Aurel, tremblava. Sco il cavriel, siglius cul tgau el latsch, Aschi' en la stretgaglia carmaladas Schemevan las legiuns; la seit horrenda 230. La lieunga sechentav' en sia tgina. — Tgi tonscha cheu il bratsch ais desperai? Pren mira! En schenuglias ein sefiers I — 68 — Ils legionaris delia „fulminonta", Alzavan mauns ed egls a Diu en tschiel, Ed han clamau dadault il Diu christian Campester sper mei steva en smervegl — 0 tgei ventira! Spert ei sestgirius II fiug solar; teinpiasta liberonta Ha dau refrestg sco ord curtes derschi, 240. Untgius ei 'gl inimitg tuccaus dal tun, II Diu christian ha nus gidau sfraccar II tscherchel fier, streiíschius dais fegls dil nord" „Gie gronds ei franc nies Diu!" excloma Gliezi, Sco fiug serasa trás il mund siu num. Da Bethlehem agi ocean atlantic, Da Roma fin ais aults de Caledónia Resun' il clom dil Fegl de Diu, Salvader, Enzenna de victoria ei la crusch. — Mei pelegrin El ha menau sur mar, 250. Atras la tiara gallica tiel Rein. II num dil Retg perpeten sei ludaus! Campester, cavalier ded Augustana, II viés e iniu amitg e sia casa Surveschan ledamein ai Diu vivent, Che ha victoria dau sco ina cruna A Ia legiun christiana fulminonta." — Tribun Gaudenz va tgeuamein, pensont, Sper igl apiestel per silvana senda; 11 flad gientil de biala primavera 260. Suspira nell' oreglia dil tribun. — La villa dalla vegna emburnida, Sco feglia hospitala bein ornada, Salida giu dal conn spundiv, fritgeivel. Ventira alia porta, che sesarva Ad in currier, termess el num dil Segner; 266. La pasch cun el intrescha sur la sava. ' III. El curtin de dialas. fut tievia, migieivla ei Faria de será. — Filada, tessida da la primavera, Schai ussa la teila ded jarvas e flurs, Rasada sur crests e collinas ed urs. La rosa dil tschiel aunc terlischa nell' ária, Ma tgeuamein vegn per campagna agraria L' umbriva lischnont sco la métta de fein. Ord frastgas de salisch, che sieraan spel Rein, Resuna plischeivel il hinini de será 10. De la cantadura, sco cotgla schi nera. Gaudenz e siu hosp van encunter Termin, Per render visetta leu or' ai curtin, Dais Rets venerau e teniiti sanctuari, In liug de diaulas, suloni solitari. 11 pievel rimnau ord ils vitgs en quell' ura Dei render il cult a ses dieus cun premura. Schular de parfinchels ord caglias resuna. Sin via Gaudenz agi apiestel rischuna: „Ils dieus dils Romans ein de marmel e stgein, 20. Ed jasters ais Rets, che pertgiran aunc bein — 70 — Las veglias isonzas ded atgna cardientscha. 11 prèses de Cuera cun buna prudientscha Risguarda nos fatgs. Gia il Mars, cu la roda Solara sevolva, sesaulza ord moda E punscha culs radis ils rovens schalai, Dedesta tuts dutgs sut la glatscha sattrai: Lu battan ils cors de nos mats en speronza, Ei prendan la suna cun precipitonza, E verdas monduras per las mantinadas; 30. Diaulas el vitg ed uclaun arrivadas, Selegran culs atiters, en dascha vestgidas, Pertgei las terrurs digl tinviern ein untgidas. — Mattatschs orda senn e signuns e pasturs, Cun stgellas/platialas fan grondas raniurs; Ei cornan de forza per streglias e vaus, Per far che la jarva revegni sils praus, Ch' in sappi las vaccas laschar ord nuegl, Per far che entochen la fin ded avrel, Las nuorsas cun tschut, las ansolas e cauras 40. Nuot niaunglien tumer pli cuflaus e malauras. Ed ussa puspei ei in di festival Dils Rets arrivaus." — Giu enten la vali Terlischan ils fiugs, dais pasturs envidai Osuiu ils muletgs cun ils muvels cargai. — Sigl ur digl uatil en in fop engarschau S' extend' il seruden sulom umbrivau Da viazza de vaglia cun scorsa biergnusa, Cun crunas giganticas, romã barbusa. Sil tschespet en quella larguna selvatga 50. Remeglian las tscharvas, stupentas de tratga, Las tscharvas spuretgas cun tschemas sromadas, Che ein per diaulas el claus envernadas. Las jarvas digl jert ein lur stuflia vivenda, 'Gl uai cristallin ollerescha bubronda. — A miez la jiradella sesaulza in biet, Vestgius cun pignola e truscla dariet; — 71 — Quei ei il clutgèr dil casti sutterran, Palaz de dunschallas diablas, che fan Giufuns il ravugl delia tiara cussegl, 60. Co metter la sort dils luimans a cavegl, Urgir ils misteris de cletg e sventira, Co dar a mintgin meritada mesira. Diaulas protegian pastira, montogna, Ed han lur agid a zerclunzas a mogna; Diaulas bufatgas, solet sfiguradas Entras ils peis caura, las ein prerauradas, De far sesvegliar ord il stumbel la spigia, Ei gidan canvaus enzardar cun fadigia. Sil tgiembel dil biet ei la „platta pussenta" 70. La platta, che quarcla la tauna termenta, II vau trubistgau, che descend' en scalems Tut leisehens da steilas e mischs digaréms: Schnueivla sfendaglia de greppa schluppada, Dil chor de diaulas zupada intrada! Fladadas tut tievias, cheu sbuccan sidora Dal venter profund, che beinduras rumora, Sco sche las diaulas fagiessen rueida, Lur scazzis partgent cun enguorda queida. II mes-chel litimid ei signaus cun ils pass 80. De quellas, che vegnan la notg bein de bass Sidora, per tonscher discus giud la platta L'unfrenda porschida, la carn delicatta: Las spatlas dil tschierf, brinmellen barsadas, Dueien calmar las diaulas viladas. Vegnida ei F ura! Solegl serendent Intresch' el portal dil sclariu occident; II tschiel en bumiu e la tiar' en umbriva! Aunc trembla la glisch sin la platta votiva. Ils mats ein vegni cun la tscharva, ornada 90. Cun flurs e pindels, sin la corna sromada. Cauvitg Ursicin ha canau 'gl animal, Cabras e spinals cavigliau sin il pai; — 72 — La flomma sbrinzlegia e blaua fimaglia Seballa ad ault tier la legra cornaglia, Ch' enquera 'gl igniv e refugi sur notg. Spel biet dil curtin ei gia freda da cotg; Dunnauns devoziusas uss fieran el fiug Carschun sechentau, ch' ei carschius el sogn liug. Ils umens dils vitgs cun dunnauns ed affonts 100. Cheu stattan en tema; lur vegls pardavonts Han cheu gie tradrau trás serila unfrenda Diaulas amitgas, gudiu la merenda. — Gaudenz e siu hosp el rudi arrivai, Dais fegls digl uaul cun suspect contemplai, Admiran il viv manischar dil cauvitg, Ch' endrida la flomma e pren pil fustitg Schainbuns, che deghiran; el tschaff' il furetg E scarga la tocca dal rost en pitg pètg. Cun fatscha solemna, el pronunziescha 110. Vegls plaids de misteris, che el gnanc capescha; La part delias dieuas el porta e peisa E tschènta sil crap, sco sigl ur delia meisa; El dat la porziun a scadin personavel, Che spetga cheu vess sin siu dretg ded artavel. Ils mats ein semtgai per tschaffar ils tizzuns, Scanatscha ardenta ei prendan en spruns, Envidan cun prescha en glischa furnascha, Rudialas che roclan, scuettas de dascha, Entscheivan garent e schulont a girar 120. Entuorn el curtin, per daluntsch spuentar lis spérts, che enqueran cun forza hostila, De raetter a frusta raccolt' attunila. — Cauvitg Ursicin cun solemna preschientscha Confirma ils ses cun ils plaids de cardientscha: „Teni ad honur buntadeivlas dialas, Dais vegls veneradas; ei rasan las alas Sco èvlas sur nus, benedeschan igl onn, Pertgiran pasturs e rauaglia da donn. - 73 — Vus giuvnas ornadas, vegnidas dais vitgs, 130. Alzei vossas vuschs, che entochen sils spitgs Dils quolms resoneschi il miedi sonor, II himni de laud ded antica tenor." In chor de mattauns de statura de vaglia, Sin quei intonescha cun leda coraglia: Aultas Dialas, Dieuas ruralas, Dei la carschientscha ai pastg abuldont; Nieblas dunschalas, Bunas e bialas. 140. Dei coinpigni' ai sepers viandont! Dieuas silvanas, Sco genzianas, Ei viés vistgiu da colur il pli fin; Vus protecturas, Nossas signuras, Po protegi il nies coven e glin! Soras migieivlas, Auras nuscheivlas, Lunsch spuentei da nos èrs e barguns, 150. Dieuas tut alvas, Castas e salvas, Cheu retschavei sin la platta nos duns! Atras la pignuscla s' avonza denton, Uront igl apiestel e vegn neunavon Sil dies delia mutta spel crap benediu: „Mes frars!" el gia cloma, „haveies udiu! Tadlei mei, vus plontas, che steis en rudi Entuorn il curtin, sco las flurs el tschupi; Cuschei vus utschals en la feglia e romã, 160. Vus tscharvas en F jarva schi grassa e loma, Musteilas e fiergnas, stgirats, muntanialas, Vus cauras selvatgas sin fuorclas e sialas, — 74 — Vus tuts senumneis en verdat creatiras Dil Diu buntadeivel sut tuttas mesiras; Vus essas dil sabi Scattider, ch' enviarna Scadin e mantegn el en 1aun'e taviarna. „Affonts delia selva! Vus veis emblidau II Grond e Solet, ch' ha las pezzas fundau, Che dat alia viazza verdura, carschientscha, 170. Che viv' enten nus cun divina preschientscha. Sil tron dil Scaffider, o gronda zanur! Alzau vus haveis ils demons de sgarschur. O nausch tsehorvament! Ais sperts d' ambiziun Rendeis vus honur per la vegetaziun, Clameis las diaulas, enstagl dils buns aungels, Da Diu designai per ils fleivels e staunchels." II vent vespertin va buffont trás la romã, Ord viazza barbusa protesta e cloma II spert irritau che avdescha nel best. 180. Las vuschs reunidas pil nausch manifesf Susuran e schulan trás tschemas, che scheinan, Ils fegls delia selva cheu tremblan e teman. Solet Ursicin cun il cor palpitont Sesenta punschius da quei plaid inculpont. 'Gl apiestel denton cun capavla manutta Sidretg ha plantau sin il dies delia mutta La plonta pli nobla, pli ferma che tuttas II best benediu, ch' ei nudaus cun las guitas Fitgadas en F ossa dil tschut eternal, 190. Victur glorius dil demuii' infernal: „Mes frars carezai, o alzei cheu F egliada, Enzenna ei quei de schlatteina spindrada; II prenci dil mund ei stuschaus giu dal tron, II spert de menzegna, d' inschins e d' engon, Untgir el duei dalla tiara de Diu, Ord selvas ed auas, el fiug smalediu! La platta pussenta, il veder altar, Dei giu en la taun' infernala sfundrar!" — 75 — Cun forza el fetga siu pei sin igl ur; 200. Pren mira! La platta agi imperatur Untgeseha, sevolva, sedersch' en la gula, La tauna termenta cheu strembla e schula, 11 crap da scalem a scalera sesparuna, La vusch sutterrana cheu rocia e tuna, In schèm stermentus, sco F extrema fladada, — Aunc ina stremblida — la platt' ei sfundrada. „Affonts montagnards, o tadlei la verdat! II spert iniinitg, survintschius el combat, Untgeseha cun tuorp; spindrai dal tirann, 210. Rendei uss F honur ai' grond Diu suveran. Ses aungels undrei, ils sperts de clarezia, (Jhe gidan nus paupers mortais cun carezia." Al tgattn semeglionts, che emblida d' urlar, Davos la pignola, sco ent' in rempar, Sestorsch' Ursicin ed urgiesch' il complot. El seglia discus neunavon lu dabot Culs auters trabants, sco il tiger foniatt, E fetga las greflas el dies de vilau, Sdermeina a tiara il predicatur, 220. Sinanatscha las fridas cul pugn de terrur: „Gagliard profanader! La fossa cavada Ad auters ei ussa per tei cheu pinada!" El stauscha anetg, cun egliada pérfida, II sogn sur igl ur delia greppa fendida. „Vendetga!" el grescha, „Uldaunas scarpei En tocca Funfrenda! Vus strias truei! Vus munmias de fúria e rabia vegni Vus sperts de sfendaglias, stei cheu en rudi, Igl um temerari truei sco' i talenta. 230. Vendetga aunc cloma la platta pussenta!" Tgi seglia cun fúria sil biet dil curtin? Gaudenz, oh! igl uors, leu attac' Ursicin Vulent liberar igl amitg ord la fossa. Vintschegn, il tavaun, cun catsch e cun possa, — 76 — Silsuenter leu sgola, smanatsch' igl tiegl. Gaudenz, uregiader, secarga el pègl De siu adversari, che aulza il bratsch: Dus uors malmaneivels cheu sea vau el fratsoh, Sestillan, sesaulzan e dattan eambrola, 240. Sestauschan a tiara el vau de pignola. Vintschegn de statura herculica smeina E sbatta da forza F entira rateina. Cheu nesch' el curtin confusiun e rueida, Ils sperts delia selva endridan la queida. De far exerceci culs pugns buttanus, Tenor vegF isonza de Rets furius. — Ils purs passionai ussa prendan partida Ragazza cheu crescha; cun bratscha pulpida, Sco cun ils flugials sdermenai en irais, 250. Semettan a scuder ils umens rivais. Utschleglia untgeseha, craschlont sin il tur, Perfin las miscalcas dils pegns han schnavur. Egliadas buglientas e buris de sterment! Victor, il puranchel, cheu sgola lient, Galdin savilut, che risvolva las alas; Cheu van en turnigels sin rovens e palas La pèrariraslonta; cun gibels e tguls, LaSifemnas leu fuiap; ils umens persuls Dueien decider Ia nauscha battaglia. 260. Fertont che F tijara la membra smardaglia, Sesaulza intaets igl apiestel puspei Ord tauna e cloma: „0 Rets, secalmei!" Dal biet el descenda nel verd circuit, En fatscb' il maletg de ruaus e vertit. In quescher cametsch — Las sedadas sistidas! Aunc scheinan e buflan ils umens da fridas: La membra schlugada seloga plaunsiu, Ils Rets e Rucants han gie testas sco tieu. — - 77 — Tgei ei succediu? —Uardei leu las tscharvas, 270. Las vegnan en retscha sil tschespet ded jarvas! II claus ei aviarts — e sco nuorsas domiastas Arrivan las tscharvas, selvatgas e castas. — Tgi mid' a spuretgs porta-corns la natira? — Cauvitg Ursicin cun egliada bein stgira, Admir'il spectachel, tut eris, confus: Ils frunts, ch' ein ornai cun cagliom majestus, Enqueran leu Lucius cun franca stinonza E ledamain letgan cun viva fidonza Ils peis encruschai da curegias-sandala; 280. Ei aulzan ils egls ded amur filiala, Fagient curtesia semettan a schèr, Avon igl apiestel sil pastg, per a per. —¦ II plaid evangielic, 'gl uai cristallin, Resuna puspei trai seruden curtin: „0 mias tschuttettas, dal Segner scaffidas, II Diu ch' habitescha sur neblas sclaridas, Vus ha liberau ord la stretga fermonza, Termetta vus ora puspei ell' avdonza De libers pastgets e muletgs carezai, 290. Daluntsch dais deraons, en la tauna sfundrai. ¦— „Vus Rets, observei cheu concórdia e pasch! La crusch eregida en quest erraitasch, Uneschi vos cors; la divina verdat Daventi lu mumma de la libertat! — Ils tschorfs uss enclinan il tgau engraziont, Sevolvan en fugia, il liug bandunont; In pèr ha Vintschegn sut il giuf schunschiu, Vulent en honur il minister de Diu A cá conduir en triumf sin il car. 300. Cauvitg Ursicin ha calau de scavar, Stuius el svanescha naven se' in sitom, Sestorscha cun tema e tuorp el cagliom. „Mes fegls enten Christus!" storschent la schenuglia, Cheu - cloma'gl apiestel alzont la dartuglia: — 78 — „I1 Segner ludei uss en himnis fervents, En larmas de rida e schems penitents. Sco nuorsas starschadas nus mavan en èrr, Clamont el desiert cun in tun bargiaièr; II Paster divin, exaudent nies clamar 310. Dal tschiel ei vegnius, per cheu rabitschar, Nus paupers entuorn ils uals dil salit Sil crest de Sion, sil pastget favorit." — Vintschegn ordavon en sugetta empiala Las tscharvas el giuf per la senda rurala. Ludont il gron Diu per miracl' operada, Suondan ils Rets. smervegliai en roschada. Gaudenz e siu hosp secusseglian ed oran: Las steilas en tschiel tremulontas traforan, Sbrinzlont il valli delia notg arrivada. 320. Eis cors ei la pasch uss puspei returnada. Victor aunc envida cun prescha tizzuns, Las flommas compognan il til per il funs, Enviers la citat delia veglia Plessura. Rugada subtila dal tschiel destilescha, Setschenta sin prada e selva che quescha. La tiara ruaussa pacificamein, Ils umens sespartan e van tgeuamein; Ma ord la turrera de Mars sin il crest 330. Lagegia in um, che marmugna protest. e. Me. 9 IV. En la tuor Spínola. §ertinax, prefect de Cuera, Testa dirá sco granit, Dal baleou de sia sala Guarda giu sil tratsch subdit. 2. Sut il crest, en liungas retschas, Tetgs romans, mercau civil; Leu sil camp ded exerceci, Ils giuvnals de Mars guerril. 3. Si e giu, superba vista, Vali flurenta sper il Rein! II curtin tschinclau da pézzas Piai ai prèses oz zun bein. — 4. „Tgi ha terschanau tes rovens, Fatg flurir malèr e vit? Tgi ha cheu semnau las zetgas El seruden circuit? 5. „Roma, buc emblida, Roma Ha, o Rezia, tei ornau; Roma ha aviert las portas Sur ils munts e fatg il vau. t — 80 6. Tonaton, malengrazieivla, Vul ti mai pli mai capir, Tgi tei gida tier ventira, Tgi ei tiu rempar sigir. 7. Loscha rauiuma, dedicheschas Mo per sforz a Mars tes fegls; Libertat, dil tut sfrenada, Ha valetta en tes egls. 8. Loscha feglia, mo sforzada, Rendas taglia e tribut; Renconuschas mo nuidis Giesta lescha, giest statut. 9. Tier miu tribunal citada, Muort delicts comess sfarfatgs, Nuot sefutras de giustia, Fuias en tes quolms retratgs. 10. Spetga ti, matatsch'alpina, Roma vegn tei domignar! Mo sezupp' en tias tégias, Roma sa co tei pigliar!" — 11. Pertinax, prefect de Cuera, Ses' en sala de lavur; Sin la meisa-marmel spetgan Documents igl inspectur, 12. Documents de dretg e lescha. Tchentaments davart straduns, Reglements en fatgs ded armas, D' astg e pastg, de selv' e funs. 18. Pergameinas cun registers Delia taglia, dil tribut Schain aviartas ali' egliada Dil roman, il resolut. — 81 — 14. Taglia ord la vali domiastia Orda Tinezun, Tusaun; Taglia ord ils vitgs plascheivels Giuda peis dil péz Mundaun, 15. Ord la vali Scanavicana, Taglia si dal lag rivan, Dallas spundas de Briganza, Dais uclauns dil plaun renan. 16. Taglia ord curte, panaglia; Ord irai dumiec, salin; Puolpas giud la pendelegia, Ord la buot il meglier vin. 17. Viver vul la gronda cúria, Viver bein e dá signur; Signeria e schuldada Porta sin schui il pur. — 18. Vid la sala de Spinola Splunta -ferm in unVJfatal; Pertinax sevolva, spetga: — S' enclinont sut il portal, 19. „Perfectissim", di Severus, Cau suprem dils sacerdots, „Dai ureglia, catissa greva Squetscha mia olma oz. 20. Ord il sgol de noss' utschleglia Sto ei dar sventir' anetg; Júpiter, bab de clarezia Smeina siu temiu cametgl 21. llniev Diu insurportabel, Vul nies ault olvmp disfar; Siu currier cun gagliardia Derscha prest nies sogn altar. — 82 — 22. Nossa quorsa ambarvala Ha igl jester disturbau; Nossa Maja, tgei vergugna, Da siu cult antic privau! 23. Niev affrunt! O tgei nuviala, Jer ais Rets dadens Termin Ha '1 disfatg la sontga platta, Exsecrau il sogn curtin. 24. Tuts ils dieus vendetga cloman, Seigies lur vindicatur! Religiun periclitada Cloma tei per defensurl — 25. Pertinax, il freid, rispunda: „Roma ha avund' intscheins Per tuts dieus; ei pauc emporta, In de pli, ne in de meins. 26. Igl olymp ei lads avunda, * Porscha spaci per scadin; Sto en tschiel ei dar dispetta, Sche sesalvi leu mintgin. 27. San ils dieus ca sez defender, Quei ch' ei lur, tgi dei gidar Tuttas religiuns ein bunas Al cartent; tgei vul cheu far?" 28. Replicont sisti Severus: „Gie pilver dieus dat ei biars! La verdat denton, ch' ei ina, Dei glischar sin tuts altars." 29. II prefect volvent la fatscha Cloma: „Tgei ei bein verdat?" Las picturas en la sala Fetgan 'gl egl sigl apostat. — — 83 — 30. Ma Severus, instigader, Sez punschius dad in uègl, Arguments resch nos enquera Metta quels en bien cavègl: 31. „Roma, mumma hospitala Dat a tuts ils dieus albiert; — Ma agi inimitg lai ella Mai pli mai igl esch aviert! 32. Penetraus en la provinza, Tut discus ei'gl inimitg; El giavina cheu tiu pievel, Va ugliont da vitg en vitg. 33. La verdat el empermetta, Muinmà delia libertat: „„Tuts essent gronds in sco lauter, Dei sfundrar la sclavitat."" 34. L' esca sia prigulusa Han schigiau gia tes subdits; II tribun en sia villa Auda tier ses favorits. 35. Lucitis ei igl instigader, II currier dil Diu christian, Catschadtir cun nausohas armas, Maluardaus pil num roman. 36. Huh! jer notg ord Marzióla Han mes egls viu cun sterment, Co ils Rets accompognavan Lucius en triumf stupent. 37. Pertinax, pastur en Rezia, Lais il luf ti furiar, Co cun Marc Aurel a Roma Vul la pasch aunc conservar?" — — 84 — 38. II prefect en gretta s' aulza: „Frar arval! Lai il quitau! Sund'jeu buca mez derschader, Hai jeu buca mez si tgau? 39. Lai uai! Da Rom' arriva Sur la Gielgia prest 'gl edict; Marc Aurel lai senza peina Ais christians negin delict. 40. II tribun Gaudenz rispunder Dei per F hospitalitat, Offerid' ai mal semnader De discórdia enf il stat." - - 41. Contentaus uss va Severus. — Pertinax persuls, retratgs, Passa si e giu en sala, Profundaus en nauschs pertratgs. 42. Sco in' èvla, leventada Tralsitom ord siu igniv, Pertinax en gretta, furia, Guarda stgir cun égl pitgiv. — 43. II tribun" da sia spunda Vegn, tier il prefect citaus: Vesa en curtin Sabina, Giuvn' amada sper il claus. 44. Sezza ina flur, dat ella Uorden alias flurs digl jert; E Gaudenz: „Sabina, salve!" Cloma nunsminont entiert. 45. La Roman' anetg cotschnida, Aulza respondent igl égl, Ed emblida bun' uriala Flurs ed jarvas e treifegl. — 85 — 46. Senza tuorp Gaudenz s' avonza Trás il pierti tiel .signur, Reverescha cun preschientscha II roman procuratur. 47. Pertinax: „Tribun en Rezia, Dai risposta per tiu far! La vacanza concedida, Vul ti per nies donn duvrar? 48. Tegns per hosp igl adversari Delia pasch e dil maus, Das sustegn agi um, ch' enquera Ambiziusamein applaus." — 49. E Gaudenz surstaus rispunda: „Perfectissim! Sch' in currier Port' a ti salids da Roma, Das ai staunchel ti quartier. 50. Bien! Agi jester venerabel, Hai jeu offeriu albiert, Sco ad in, che dat nuvialas, Ditg spitgadas; ei quei tierf? 51. Um ded ambiziun? O preses, Memia grischs ein ses cavells; Quel, ch' ha fiers regala cruna. Uss menader de rebells? 52. Na, la tem' ei malfundada E maligns segir il plogn; Lucius, delia pasch apiestel, Sez ei'gl um perfetg e sogn." — 53. „Ha, tribun, aunc en uffeci, Incantaus dal Nazaren? — Defensur digl iertg apiestel, He, Gaudenz, eis zun da penn? — 86 — 54. Pauc eraport' a mi daveras La cardientscha, vaccas lenn! Tonatou, Gaudenz, jeu tschentel Cheu las lètgas fai per senn: 55. Adumbatten mia feglia Ti domondas sco christian; Quei schi franc, sco jeu senumnel Pertinax, prefect roman!". 56. Sco sil rieven teis in ruver, Ch' ei signaus dal git cametg, Porta tschemas consternidas, De tristez'in trest maletg; 57. II tribun aschi' en sala Stat e tremhla, mets, pallids — In enclin — ed el sevolva, Va giudô cun pass rapids 58. Confusiun la fatscha quarcla Sco brentin' il firmament, Ed il cor tigliau sesbatta, Sco la mar en moviment. 59. Pauper giuven, sedecida Grevs, tribun, vegn il combat Pauper giuven, sedecida: Cheu Sabina, leu verdat! ttjgft>. t-H -W^kl A,'A__>'_ÀlX'--i.-,><v,^>..-i. A.A,A'_JCU.-V'-J.,X.A.A^^ V. II combat dil tribun. ferrestra ventira — nunstabla pareta! La rosa, aunc giuvna, con gleiti la veta Unfrir ella sto, sche in' aura stemprada Manezza la feglia, da quort svilupada. Egl jert dil tribun il rosèr de speronza Lai pender las frastgas; Gaudenz oz s'avonza Persuls, tribulaus sin la senda montana Vtilent confidar alia pezza lontana La sia zuppada, punschenta dolur. 10. Cussegl e confiert, nua catt' el d' agur? — ,,0 mumma, o intimma, che diermas en fossa, Anflass jeu tei, cara, aunc oz en ca nossa, Ti dessas agid e cussegl a tiu fegl, Sin el ruasass consolont il tiu egl. — „Has tezza, o mumma, en veta schigiau II paun trás a trás dálias larmas bognau, Curdont sils confins per igl imperatur Min bab en battaglia. Ti lias la dolur Sco vieua portau, e dolur e combat 20. Igl jerfen uss arfa, sco niev candidat: Mi' olma vegn vieua sco ti, sche Sabina Sto ceder dal tron en miu cor, sco regina. — 88 — O mumma satrada, a tgi confidar 'Gl embrugl de min cor, e miu siemi schi car? — „Affon aunc jeu erel, menaus da tiu maun, Che ti mi resdavas en jert sin il haun Da treis honoradas filieras divinas, Che sesien ai pei dil glatscher sco vischinas Filont en pertratgs a scadin il siu fil, 30. In fil complicau e divers e subtil. — „Filieras celestas, che beneventeis 'Gl affon en la tgina, ai mai destineis II cor deli' amada, leutier sin la fin II tierm delia quorsa tschenteis a scadin: Filieras, dunschallas de neiv, gienerusas, O seigies ai raat einbrugliau graziusas!" — Per senda de quolm cun in fest enta maun Ascenda Gaudenz tragl tiatil derschalaun: La fatsch' ei pallida, fetg tuorbla F egliada, 40. El grisoh raantellet la schujala zugliada. Spel trutg in vieznn, stermentus de mirar, Sesemtga per dir a Gaudenz siu tertgar: „0 fegl delia Rezia! Emblida, emblida! L' itálica feglia ei buca carsohida, Sco ti sin nies agien sulom montagnard; EIF anda tiei pievel, che ha cun malart El giuf detestai! nus cun forza schunschiu. — Tribun, sefai libers! Mantegn il cor tiu!" II ruver salida bufatg il passant: 50. -Las véstas schi frestas, il pass schi pressant? Fidonza, Gaudenz, anavon, anavon, Leu sil Montalin ti sclarescha dal tron De Belin la glisch; o mantegn la cardientscha Dils vegls antenats cun fideivla prudientscha!" — 89 — II schiember tut auter: „Jeu digiel a ti, „Ni Belin, ni bialas filieras leusi! — Resist' ai prefect! Sedeporta vengonz Dils quolms majestus e surfiera biaronz La plaga dil cor sco schuídau valerus, 60. Che dar la verdat en barat vergognus!" — Gaudenz per la via de bert e targliun Aniva sill' alp setitgont sil pintgun. Leu nua che creschan ils pegns mo de rar, Al flad dil glatscher nunpodent cunterstar, Leu schai il muletg; trás il tetg delia tégia Sesaulza fimaglia; il paster diregia Muaglias ad ault sil.s pastgets ventilai, Sin crests da fallschadas aunc mame tuccai. Sil tschespet da trutgs e vials transsulcau 70. Flurettas tschagrun han la fatscha alzau. La tiba, las stgellas, il chor dils uals S' uneschan per far \U concerts communals. — Gaudenz en pertratgs! — ,,Oh, amitg venerabel, Parduna, parduna min senn variabel; Aunc jer jeu tedlavel tiu plaid doctrinal, Speravel ded esser bein prest in giuvnal Sincer de tiu Diu; la doctrina porschida Lomiava min cor, e mi' olraa sclarida Ensemen pareva da gliiF e solegl. 80. Anetga midada! De tard e marvegl En nibel e notg va il spert encurrent In vau, per untgir dad embrugl e torment. O vegl Montalin, jeu requorel tier tei, Ti gidas in giuven, che fida, che crei!" Leu nua che mut, ruineida, ed iva Da rar mo verdegian sper greppa procliva, Leu passa Gaudenz en la sontga regiun Dils quolms, che surveschan per habitaziun Ad aultas filieras; dadens el glatscher 90. Terlisch' il palaz e suren sco clutgèr — 90 — Sesaulza il pez; transparenta niiraglia De blatta galatscba cun foss e sfendaglia Formesch' ils rempars; serenezi recent Fladescha da sur' ord il ciar firmainenf. Camutschs leu doniiastis sco vaccas de casa Anô da marvegl cu l’ aurora serasa Anen van la será cun ivers bein pleins, Avon ch' ins refermi las portas, ils schleins. — La baila de fiug indichescha iniezdi. 100. Las pezzas carschidas egl ault en rudi Sescauldan e schigian; in schul muntaniala Sigietta trás F ária encunter la siala, Dedesta ord siemis Gaudenz, il tribun: „Stgavô, Montalin, montagnard carapiunl Sco ti, che resitas a temps e tempiasta, Ed aulzas las spatlas en l’ ária schi vasta, Has costas zuolcadas, sco fier endiridas El tribel combat primitiv entschallidas: Sco ti, o miu quolm, vi er jeu acquistâr 110. Fermezia cun batter, surfrir, seforinar!" Tgei roscha herox cun in frunt rubagliaul Calanda e Reticon stendan il tgau Per tscharner en tschiel! Sco de marinei reseh alv Resplendan las pezzas. Leu messas en salv Ruaussan cun Belin las olmas dils buns, Tadlont F harmonia d' eternas canzuns. — O tgeua deserta contrada alpina! Tgi senta cheu buc la preschientscha divina? Gaudenz seretegn, arrivaus el liug sogn, 120. Surprius el stat eri leu senza compogn: -Han buca leu si las celestas filieras Sil fil delia tschema postau lur plutgieras, Dad in péz a F auter la suga stendiu, La suga curom cul lenziel bi blihiu? Eis ei mo il nibel, sclariu dal solegl, Ded aultas dunschallas il niebel bategl? — — 91 — II fegl delia Rezia stat giu sin las plattas: „Dunschallas de quolm, o vus treis advocatas, Oreglia mi dei! De miezdi a solegl, 130. Mi scheva la mumma, tenies cussegl, Vus sur dils humans; o, sche seregordei, Din fegl de montogna, che fida e crei! — „Vus mattas d' egls blaus e de gnialas de glin Vestgidas en alv ed en ner ed en brin, Vus deis ai camutsch protecziun, benedis Las jarvas e flurs digl alpin paradis, Tgembleis cun dil bien ils pasturs pietus, Bargis, sch' il camutsch, dagl itschal prigulus Tuccaus, sto schement el vadretg endirar: 140. La vossa buntat sa aunc mei medegar, Senti conipassitin en viés cor er' per mei, Si ord Ia stretgaglia la via mussei!" Timidamein aulza Gaudenz uss Fegliada — La gitta, greppusa crestagl' en parada Sestenda von el; ord vallettas alvaunas Seroclan las claras e sontgas fontaunas, Las auas, che isan en greppa vials, Ils dutgs, che daventan cun quorer uals. — Nu' ein las dunschallas filieras? — Ni F ina 150. Ni F autra compara perpeis — — Negina Risposta retuorna, ni fei ni zinzur Ils nibels sclari sco schiglioc sin igl ur Dil tschiel splenduront sco las navs sebalontschan Uals argientins sco adina setschontschan, Igl echo rispunda da spelm e da spitg, Ma delias filieras, nigliu in fistitg. „Sund'jeu enganaus? — Fatg quorsa puleina? Dunschallas, leis mei bandunar ella peina?" — -Ei vana la veglia cardientscha dils Rets, 160. Lu creschan aunc pir ils erabrugls en iniu pèz." — 92 — Sin sia schenuglia giun plaun crod' a num, Sco senza speronza, il niebel tribun: „Van propi mes siemis de purpur en nuot, Haveis vus, uals cristallins, gnanc deguot Confiert per in mat sventireivel: Bein pia! Mai pli giavineis mei, filieras, sin via!" — Ils sens enzugliai en patratgs stgirentai, Diregia il giuven ils pass engreviai Giuviers la tessaglia; in lad precipezi 170. Leu arva la gula de tribel snuezi. Giufuns rumoregia vilaus sco in drac II tuorbel dargun; ino il tschess ed il cpiae Snavur han negina, sgulont en giruns Eis logens selvadis figient ils spiuns. — Gaudenz sesnuescha; si ord la tessaglia Susurr'in demuni, in spert de sfendaglia: ,,Sefiera giu cheu! Emplenius per schluppar, Tiu cor tormentau, lai cun nus ruassar,! En F olma dil mat enaquella resuna 180. In dom: „0 tribun, seretegn, disfortuna! Resista, sevolva dabot anavos, Surventscha ils sperts infernais, sche li pos!" „Tgi cloma aschia? Igl aungel de Diu, Che dat protecziun, sco da Lucius ttdiít Jeu hai pér da quort en la sia doctrina? — Ne cloma mei forsa il spért de Sabina?" — Cul fest segidont il tribun spèrt semeina: „Naven da quest liug! O ti faulza schlatteina De sperts giavinonts, ti merettas min sprez! 190. Jeu portei aunc libers e saíras miu cavèz, Aunc tutta speronza ei buca terrada, Schi ditg sco_ flureschan sin schengal e prada Alvniebel e viva e toppa-liun. —" — 93 — Gaudenz, de retuorn, entupont il zignun, Retscheiv'il stgavò dil brav ura de caschiel: „0 niebel tribun, mo pertgei se' in cavriel Siglis per las pezzas? Leis far il pastur Sco nus e nos vegls de curasch' e vigur — Leis forsa nos quolms per cussegl domandar, 200. Dal scepter de Roma, co nus liberar?" — RispundMl tribun: „0 astgass la passiun Persula diregier pertratg ed acziun, Miu bratsch oz en seit de vendetga tschaffass La spada; cul tgiern de revolta clamass Ils Rets jeu ensemen ord vitgs e vallatschas, II fiug dils babuns terlischass^sin lur fatschas, Dal Rein e dali' Albula sco in torrent Curressan ils purs cun turschet e tardent, Sefressan giu en la planira eira fúria, 210. Sfracassen fors' en ils portais delia Cúria: Tgei fuss il gudogn? — Igl uors, dal liun Plagaus, returnass tier la habitaziun. — Da sauna raschun vegn in auter cussegl: „0 Rezia, Rezia, stezz' ô il lamegl De vana vendetga! Seligia cun Roma! TilF ord tiu sulom la noscheivla buloma Dil tissi hostil! O ti Rezia, fintschalla De Roma signura, en quort' uriala, Jeu sperel, arriva quell' ura rienta, 220. Che fa la signura d' avon survienta, La paupra fintschalla, pussenta patruna! — Ma uss ed adina flurescha fortuna Spel Rein e spegl Tnn e sin rovens montans, Mo ord la concórdia de Rets e Romans! Perquei pils Romans, nos parenzs, sco tribun Jeu portei las armas, savent che F uniun De Rets e Romans po schendrar la victoria, Tgemblar nossa pátria Rezia cun gloria." — „Zignun, uss stei bein!" Dalla tégi' ospitala 230. Descenda Gaudenz giu per spunda e pala. — 94 - Encunter Crispalt e Sardona serenda La roda de fiug. Sefermont sin la senda, Leu atida nies mat la cascada profunda De la Rabiusa. — Ei tgeua uss F irada El cor dil tribun? Quietaus il combat? — «Concórdia cul preses — sprezzar la verdat? — Survir la Sabina — snegar il ver Diu, Resister ai clom dil currier benediu?" — „0 Segner en tschiel! — La glisch mi fuss dada 240. La forza mi maunca — mi' olm' ei scarpada. O Lucius, Campester, amitgs, pardunei! Dei vus suondar? Lu per forza rugei! — Gaudenz uss la spunda selvusa tschancuna, Ord frastgas e crunas de faua resuna II plaid beinvulent de la sabia merlotscha: „Curascha, tribun! En la lutga e botscha Igl anim seslarga, s' augment' ai schuldau. Al mund ed a Diu, co vul far ad engrau? Herox valerus, quel che schuega sesez, 250. Surventscha il mund e banduna siu vez!" Sil rieven, da ruvra fetg spessa curclau, Semetta il giuven cun cor muentau. Tgei trerablan las lefzas? El fa oraziun. — El leva sin peis cun Ia resoluziun: „Jeu vi empruar! Returnaus en ca mia, 256. Cul Segner jeu vi encurir harmonia!" VI. Sabina e Mierta. i ul Rein a pèr va il stradun, Dus frars en allianza; Salidan quolms de mintga vart, Sespartan a Briganza. 2. In di, de stad atras ils vitgs Sper F aua brigantina Vegneva tiel stradun dil Rein ln'jastra pelegrina. — 3. Danunder il viadi siu, Tgi sa tgeinin' ei quella? Tgei vul en quest revier montan La jastra hirondella? 4. En Rezia sura seig' el ius, II qual siu cor enquera; En Rezia aulta deig' ell' ir, Tiel bi antschess de Cuera. — 5. „Veis buca viu in viandont, Vus spundas soleglivas, In jester, che semeglia mei, Passont renanas rivas? — 96 — 6. Sablun dil Rein, nu' ein fistitgs Dil pei, de la schenuglia? Veis buca viu miu frar uront, Vus tgiembels de carpuglia? 7. Utschals dil tschiel, veis fors' udiu Dad el gia la ntiviala? — Vus lieurs attentas, ei '1 passaus Leu forsa sur la siala? — 8. Sulom alpin! Salit e pasch Sur tei, sche ti retscheivas II sem dil tschiel; lu a flurir En niev ornat entscheivas!" — 9. Has, Rezia, viu gia enzacu Dunschalla schi virtutisa? Princessa veva num avon La sora gienerusa. — 10. O conforteivel dultsch s' anflar Dil frar e delia sora! — II Segner ha puspei traiu Lur cors uss per trasora.

  • *

11. En jert sper Marziola vegn Tier sias flurs Sabina, Sco ina mumma, ch' ha quitau Pil car affon en tgina. 12. Cun pass splendents va il solegl Giuviers il camp de será; Sigl ur dil tschiel per dar commiau El fa aunc dultscha tschera. 13. L' umbriva delias tuors denton Sugl jert ei seruschnada; La compagnia d' utschellins Vegn ledamein a strada. - 97 — 14. Las flurs el fiug dil Fenadur Suspiran en schetgira; „Sabina vegn a frestgentar, Vus passas de ptipira." 15. La matta plaida cun las flurs Fertont ch' ell' eras bogna: „Mi' olm' ha seit uai sco vus, Tgi fa refrestg a mogna? 16. La rosa, che flureva cheu El cor zuppau, ei passa; La steila glischa delia notg Per mei, per mei sesbassa. 17. Amur, dolur han lur ragischs En la medema era; Legria, suenter quort surrir Sezuglia en tschagèra. 18. Pertgei, bab, astg'jeu buc amar II niebel Ret en armas? Pertgei las vestas far blihir Trás malnizeivlas larmas? 19. En questas quadras tuors dat ei Per mei uss passadetgna; Stoi jeu schar rumper cheu la flur De F atgna giuventetgna? 20. La Rezia levei jeu el cor Mi scriver per adina, Denton ensemen cul tribun, 'Von el raiu cor s' enclina. 21. Senz'el, co pos jeu ver deletg De far la hortulana; — Sas era ti cussegl negin Per mei, valeriana? — 98 — 22. Havess ca vus jeu, caras flurs, Jeu fuss sil mund persula; Stovess la veta ca parêr Cheu ascha se' ina schula?" —

  • *

23. Sabina volv' igl égl surstau Encunter la purteglia — In grazius, raodest salid Arriv' a si' oreglia. 24. Pilver, leu guarda sur la seif La nobla pelegrina: „Sas forsa ti duvrar mes niauns, O biala signurina?" 25. Detg, fatg! Sabina dat btigien II bratsch alFjastra matta: -Giest il solaz muncav' a mi De niebla cammerata." — 26. Qual' ei la biala uss en jert, Tgi quei de dir s' empatscha? Sabina, ros' en giuvna flur, Sco latg e saun sin fatscha. 27. A F autra il Scaffider dat Ded esser ina gielgia, Stupent ornada pigl altar Dil Segner en baselgia. — 28. Dad ina vart en verd fegliom Las anflan ina cella; 11 baun de stgein ei leu semtgaus, II tschespet ei scabella. 29. L'itálica dunschalla di: „Lubescha la domonda: Danunder vegnas, qual tiu num? Tiu égl tei recommonda." — - 99 - 30. „Miu num ei Mierta. Dalla mar La pátria emburrada, Hai bandonau. Denton ruiu cor Siu Erin mai emblida." 31. Sisu Sabina: „Nossa sort Sco 'i par' ei semeglionta: Miu tratsch nativ sco '1 tiu bitschaus, Dali' aua undegionta, 32. 'Gl italic paradis jeu hai Bratau culs quolms en Rezia." — Replica Mierta sabiamein, L' egliada plein letezia: 33. „La vera pátria ei leusi, Leusi sur steilas claras; Tgei ein a per cul tschiel etern, Giu cheu tut bialas tiaras? — 34. Ein aunc en Rezia c' arrivai Ils nums de glischa gloria Dils gronds herox, ch' han uss en tschiel La palma de victoria. 35. A Roma ha il sogn doctur Justin en sanganada Per Christus endirau la mort, Retscharta dalla spada. 36. O glisch de Sichem! Tiu sclarir Muss' er a nus la via. O gida nus leu si anflar Cun tei en tschiel legria! — 37. Sco steilas ent' il firmament, O teidla, ti Romana, Las soras ein ded admirar Praxedes, Pudentiana. 100 — 38. Al Fegl de Diu ei han salvati Fideivladat de spusa; Perquei ei portan il tschupi De gloria majestusa." 39. La feglia dil prefect surstat: „Amitga, fiug e flomma Vegn ord tiu plaid! Danunder lias Tiu led rapport de Roma?" 40. „Da Rom' anô sin tuts confins, Dal cor en bia aveinas, II saun dils marters cuia frestg Tier tuttas las schlatteinas. 41. Sco il solegl victorisont Sil tur interminabel, Aschia tier tuts pievels vegn II Christ, igl Adorabel. 42. Miu frar, in retg, ei per amur Dil Christ ius sin viadi; La sora ha lu '1 encuriu Sin liung pelegrinadi. 43. Miu Diu d' amur ha destadau El cor il desideri, Ded acquistar en si' honur La cruna dil marteri." — 44. Las duas plaidan aunc el zelt De feglia, gronda piazza. La notg migieivla tievia zun Sesbassa silla piazza. 45. Giu dalla spund' ins aud' il cant Ded ina filomela; En siemi stattan leu sidretg Casti e citadella. — 101 — 46. Giun plaun zuppadas el cagliom Violas gia cupidan; Las rosas, gielgias miez en sien De bass aunc sesalidan. — 47. Sabina, Miert' en emoziun, Sesiaran en la bratscha; Legria han de quei perfin Las caglias de vinatscha. 48. La feglia dil prefect roman Cun lefza convulsiva: „0 Mierta, fai ch' jeu anfli tei Aunc pli en quest' umbriva! 49. „Amitga" lai mei tei numnar, Ma buca survienta! Tiu led e liber cor da mei II dubi stgir spuenta." 50. „Sabina. salve!" Mierta va, La port' ei aunc aviarta: E tier sesezz': ,,A1 Segner laud Per la favur retscharta! — 2. Avon la faultseh battida saleps fuin en segliots; Ei dat aunc biaras pradas, ei sgolan per ils bots. Ils grégls en grond' armada van vi el prau vischin Ed en ragazza gitta ei giblan senza fin. — 3. 'Gl emprem canvau recloman ils dieus mo per sesez; Oz vegnan las primizzas tenor roman cundrez A Ceres ent'il tempel offridas sigl altar; Giaraun, intscheins e patgna duein en fera s' alzar. 4. II preses sez, pren mira, assist' a la funcziun. Tgi sa, tgei oz muenta quei cor tier religiun? — Siu égl sbrinzlont camegia, sco sigl altar il fiug: Pertgei mo panes puranchels el ves'uront el liug? 5. L' unfrencF ei consumada. II preses di dabot: „En sala digl uffeci, Severus sacerdot, Nus oz havein ctisseida. — Pertgei ton bandunaus II pierti de nies tempel, avon schi fullenaus?" — - 103 — 6. Cólons purs a casa caminan tier lavur. En stanza curiala il stregn procuratur Cun malruaus serenda; sil clom offizials Comparan tut en retscha, lictors e frars arvals. 7. Al preses ina nebla seleischna sur il frunt; Las survitscheglias stgiras sevolvan tut a mun. Sper el ils umens spetgan; in quescher grev camétsch — Lu vegn il plaid ord bucca, sco pliev' ord nibel bletsch: 8. „'G1 imperi stat en prigel; jeu audel a spluntar El nord vid nossas portas igl inimitg barbar. Bia gadas rebattidas, las roschas Marcomanns Bia gâ puspei emprovan, ded ir culs tiarms romans. — 9. Denton, sco ei semussa, in auter inimitg Cun spada pli taglionta ei endadens daditg. II bi vestgiu de Roma ha survegniu in scarp, La membr' ei penetrada dal tissi dina siarp, 10. Severus tez expona, tgei prigel ei von maun!" - A quel' las^tempras unflan; pli vehement il saun Secatsch' en las aveinas, igl egl malizius Compogna sin viadi il plaid ingiurius: 11. „0 preses perfectissim! Nos egls ein uss aviarts, Daveras tard! La flomma, che fa sin tuttas varts Horrur agi edifeci, selai mo vess stizzar — Quei ei castitg da sura per nies mal terglinar. 12. Las plattas de nies tempel lamentan petramein: „„Con freida la cardientscha! O vitas bunamein Da sogn respect e tema, las olmas dils carstgauns! Ils dieus en emblidonza! L'unfrenda va en tgauns!"" — 13. Tgi auter ha la quolpa, ch'ils Nazarens rivais! Ais dieus abominabels bulius orientais! Lur ambiziun ei fina, zuppaus il lur striegn Subdits tier la revolta ugliar, ei lur raistregn. — 104 — f4. Vendetga gia pertratgan il Júpiter e Mars. O Roma, fai lur veglia, tiu scepter schglioc ei piars! — Trás religiun alzada avon il mund sil tron, Ils pievels tes defenda dal nazaren engon! 15. 'Gl ei franc ner temps, o preses, il tissi pli e pli Serasa, gie gnanc libers ei quest roman casti: Sabina tia feglia, jeu mez hai viu schizun Cun ina Nazarena en jert en relaziun." — 16. In uors punschius da viaspras, en pei segF il prefect, En fatscha zaccudenta maliaus ei igl affect: „Cun ina Nazarena! Sabina paupra tei! La feglia sezza plaidi, clamei la pei a pei!" 17. Da notg trás Ia tschagera la glina penetront Spatetscha la stgiraglia naven dal horizont; Trás siu surrir arnabel, migieivel, argientin La dat pli clara tschera ais nibels stgirs perfin. — 18. Las alas delia porta sesarvan ledamein Avon F ainabla feglia; siu egl sincer serein Gudogna tgunsch victoria. „Eis ton de buna fei, De dar eis lafschs, Sabina, dils Nazarens tiu pei?" 19. Al bab la franc rispunda: „Negin, negin quitati! Jeu maine fuss vengonza d' intrar egl umbrivau E sogn curtin de Christus, egl jert dils Nazarens, Vengonza gnanc de fierer F egliada endadens. 20. Mo ina gielgia clara, cun cruna sco la neiv Jeu vesel a sesarver maneivel delia seif; Siu ealisch de rugada dil tschiel ei frestgentaus, Siu ur en aur purissim terlischa bein ornaus." — 21. Cheu clom' anetg Severus: „0 dubel tschorvament! Quell' jastra Nazarena, Ia stiala vegn dal lenn. Curclaus ei cun vergugna igl um crticifigau; Zantir ha leira e stialas totalmein infectau. — — 105 — 22. O Pertinax, 'gl imperi zapetschan ils Giermans, Discletg sin nus arriva per quolpa dils christians. La torta de vendetga il Júpiter retegn, Mo lu sche tia spada fa fin a lur striegn!" — 23. Tonschent en sia toga il preses serius: „ Severus, sequietta!" — Moment silenzius „Dal Septimer, da Roma ei oz vegniu rapport, 'Gl edict spitgau desegna ais Nazarens lur sort. 24. Aschia Marc Aureli: „Cun spada, torta, fiug, La schlatta nazarena truei en mintga liug! In inimitg de Roma, ei quel che vul c' unfrir Ais dieus sisu; per peina, el dei dal mund svanir!" 25. Avon ch' il di s' enclini, sesent sil tribunal Jeu dundel la sentenza sugl jester retg rival, Sur la gagliarda femna; — Lictors en quest moment Enqueran ils culpei veis, cheu ò cun egl attent." — 26. „Salid ai giest derschader! Bravo!" ils frars arvals Clainont giesticuleschan. Severus dat signals Culs egls de triuinfonta, maligna nauschadat. — Soletta la Sabina ha aunc in postulat: 27. „0 bab, o bab, fai grazia!" la di s'enschanugliont ,,Fai grazia cun Fainitga! — Enquera in avdont En questa vali, che vessi in cor schi transparent, O bab surdai la Mierta po buc ai criu torraent!" 28. Cheu passan en la sala ils survients termess: „0 preses perfectissim! Per nuot nus vein express En tut 'gl antschess de Cuera fatg turs multiplicai, Tut quorer aduinbatten — ils dus ein franc vergai!" — — 106 — 29. „Als sclavs in tozzel fridas!" II preses irritau Lai ir la redunonza. Sabina fa in vau, Bein leda, trás ils umens; pli grevs e stgirs che mai II nibel sin la fatscha dil procurader schai. 30. Severus aunc susurra ai preses dapersei: „Jeu vi, jeu vi satiuer, o mo termetta mei! Tei gidi Mars en guerra encunter Marcomanns, A mi surlai la torta, per turzigiar christíans!" \S> QJ VIII. Beai ein ils persequitái." gei notg burasclusa I Per miez igl irai Dil tschiel ramplunont sco en stuorn carneval Ils sperts de tempiasta lur carrs e cavalls Siglientan sgarscheivel sur pezzas e valls: Las rodas terlischan, ischels ein de fiug, Las laitras sesluccan e sgolan ord liug, 'Gl irai de palaunca stremblegia, rampluna, En sfracs e zacugns la catschada sbaluna Anen ed anora. Cavalls spuentai, 10. Cun spema tut alva fimonta curclai, Zapetschan e scheman e buffan e siuan, Inlauter en quorsa rápida satiuan. Ils sperts de malaura la torta sbrinzlonta Sdermeinan afiras. Oh! la brastga fimonta Ha tuc sil Calandá in pégn solitari; El arda pliront siu destin adversari, La flomma va si, sco sch' el fuss de fercaglia, La dracca puspei el satiar'en stgiraglia. — En tauna marmugna igl uors destadau, 20. Vesent camegiadas el scrola il tgau. La selva suspira: Catschass ei po dis! Solets il solegl po termetter avis — 108 — Ais sperts de turnigel, de prest sefermar, De suffel e tun e oainetg turnentar. — Burrida damaun! Da brentina veladas, Las rivas dil Rein aunc setegnan zuppadas. Ils nibels brav staunchels van dali' aura sut Stuschai anavos cun buffar resolut, Seleischnan, sesaulzan secund las montognas, 30. Vestgieschan en griseh las spundivas pitgognas. Lient splendurescha cun forz' il solegl, E 'gl artg matinal pei a pei en in segl Compeglia montognas, schiglioc separadas. Tgei munta quest artg? — Mo tempiastas vergadas? — Dai peda! — Dal vitg de Termin egl iiaul Va ina sendetta suren si ad ault Sur Cuera. Pren mira! Ensemen leu vegnan, II vitg bandunont, dus fargliuns, che setegnan Da cor in vid lauter eis dis ded emprova: 40. II pèr en disquors amieivels semova Per senda. Parfinchels, merlotschas salidan Ils persequitai, ch' en la selv' eis emblidan La tribulaziun. — 11 frar a Ia sora Cheu plaida vergont per il trutg siedora: „0 Mierta, miu aungel! Con buns ei nies Diu! El ttiorna tschiendubel, sch' ins ha gli unfriu Zitgei per amur de bien cor sigl altar: Unfrir ai grond Diu, vul mo dir gudognar. Tei, sora, jeu vevel per El bandonau, 50. E puspei nel Segner jeu hai tei anflau! Ensemen volein ai Salvader survir, Igl ei sia veglia. Siu num dei sclarir Plaunsiu en las valls! Con bugien jeu tschentass La Rezia, sco in diamant, che glischass, Sigl ur delia cruna de Christus il retg! — O Diu! coi va vess! A miu maun imperfetg Ei forsa schnegaus aunc per ditg il success. — Tuttina! Nus perseverein, e voless Niessegner nies saun: Nus volein sepinar 60. De sponder per El era quel sigl altar! — 109 - Nus essan untgi dais pagauns furius, Per tema? Na, mo per anflar omisdus La forz', il confiert d' oraziun communabla, La grazia per questa naziun remarcabla, Che arv' ai Messias las portas schi plaun. — II prenci dil mund cheu mantegn il surmaun, Sch' el vegn ca scatschaus dalla forza divina, Che vul exaudir oraziun e gigina. — En teissa, stgirgrischa greppaglia sur Cuera 70. In cuvel jeu anflel; miu spert leu enqtiera La veta retratga. — Ti tezza mo resta Zuppad' a Termin en la casa modesta De vieua Valeria, la buna christiana — A mi mo convegn la gargotta montana. A Mierta terlisch'ina larma nels egls: „0 Gliezi, car frar! Ponderescha ch'ils vegls Romans sacerdots alia mort tei surdattan, Sch' eis tei leu a Cuera puspei mo engrattan! — Stovein nus inlauter puspei bandonar? 80. Ei quei nies davos consoleivel plidar? — Dieus sa! Mo sin El nus fundein la tídonza, El detti adina la perseveronza!" — Sut greppa procliva gia stat 'gl eremit, E segna la crusch en las preits de granit. — La Mierta, purschalla, retuorn' a bun fin Pil trutg delia selva encunter Termin. Ded ina columba il ttin lamenteivel Arriv' ad oreglia ad ella maneivel. „Tgei has, pietusa columba, de dir? 90. Cu vegn il miu spus orda tschiel a vegnir? — O sgola leusi sco in sogn desideri, E port' anavos lu la clav dil misteri." — Trás fein e faletga la nobla dunschalla S' avonza. Sin fatscha, migieivla e biala, Resplend' il maus e la resignaziun, Las lefzas semovan formont F oraziun: — 110 — „II Segner ei miu buntadeivel pastur! E nuot a mi maunca. La sia favur Mi' olma diregia sin verda pastira, 100. Sper auas, che dattan refrestg en calira. La nuorsa sepersa puspei acquistada, El meina sil trutg de giustia mussada. E passei jeu er' en la stgira umbriva De prigel e mort: O, jeu sai gie ch' El viva, Jehovah cun mei! Ed jeu temei nuot mal! Tiu fest, tia torta, tiu pavel vital, Han mei consolau en la tribulaziun, Al tgau miu has dau graziusa uncziun. Miu calisch fa eivra mei da legerment, 110. E misericórdia en mintga moment Ti porschas a F olma, ch' a casa festina, A casa dil Segner, per star leu adina I" Las flurs delia selva s' enclinan cul tgau Avon la purschalla e dattan commiau.< — Dal best ded in larisch deguota sper via Largau, sco las larmas de spir melania, Ch' el vesa la Mierta mo oz e mai pli; Quei rumpa ad el bunamein il schuí. —

  • *
  • í.

Sut ora denton sigl antschess de Termin 120. Festin' a cavagl trás il brutg e burschin In um, de vilau. — Siu mantel stgir brin Sgolatsch' anavos en il vent matutin; Igl égl ei buglients. Cavalier e cavagl Seferman el vitg. — Severus enstagl Dil preses arriva cun plenipotenzas, In Saul rabiau, per portar las sentenzas Ais dus inculpai. Ursicin, traditur Malign, ai prefect siu rapport e zinzur Haveva gia dau. — Sco ils tgauns sil íistitg 130. Ded ina lieuretta, ch' ei catschan daditg, Aschia enqueran ils umens el vitg Quels dus, che merettan de Roma castitg. — — 111 — En casas e tégias cun stent' ei domondan, Endrieschan pertut ed inlauter suondan Per vias e streglias, sulers e tgamins, Enqueran en treglias, lagugns e curtins Perfin en truaischs e fenugls ei sfugattan — Negliu dils fargliuns in fistitg ei mo cattan. Leu aud' ins canera! — Severus che giappa! 140. Dadens il vitget per la senda de crappa Vegneva sminont nuot dil mal Ia dunschalla. „Ils mauns en cadeinas!" En pintg'uriala In tschut innocent, sco la glisch dil bi di, Vegn ella, menad' enamiez din rudi De lufs spanigiai, sin la plazza-cadruvi. Leu quora ensemen sco auas-deluvi La schenta selvatga. II grisch sacerdot i Ordeina la nauscha dertgira dabot. La statua dil Júpiter vegn eregida, 150. Giun plaun Ursicin gia envida burnida; Pinaus ei'gl intscheins! La rimnada surstat, Severus comraonda cun tun rabiat: -Tiu num indichescha e la religiun!" Migieivel rispund' ell' ali' inquisiziun: „Jeu Mierta senumnel, de nobla schlatteina, Per Christus jeu stun avon tei en cadeina." —. Severus derschader: „Jeu prendei naven Dal bratsch la cadeina: Dal Diu nazaren Retila tiu maun! E fai buca cun meins 160. D'unfrir sil moment a nos dieus igl intscheins 1" E Mierta replica: „Ei dat mo in Diu, Siu tron ei leusi egl imperi stelliu, Ad El mo unfresch' jeu. Miu cor e miu tgau Mo audan a Christus, il Crucifigau!" - 112 — „Ti sbettas Funfrenda? — Sche tei dia'gl edict: 11 num de christian ei gia sez in delict Vengonz delia mort. Unfrescha ne miera!" La niebla dunschalF en schenuglias sefiera E cloma: „0 Jesus, jeu mierel per Tei!" 170. Cauvitg Ursicin discurent dapersei Cul vegl sacerdot, ha anflau in cussegl: „Dals celtics babuns vegn igl usit da vegl, De far a Teutates ils fiugs annuals, D' unfrir en Ias flomraas carschun dils uals. — Bia megliera franc fuss aunc F unfrenda viventa, Ch'ei dad'en nos mauns!" — Bugien secontenta Severus aschia. — „A1F execuziunl" Al pievel el grescha. — Cun resignaziun Uront pli ferventamein Mierta cheu spetga, 180. La spusa de Christus ei nuot temeletga. Cun vusoh rebattenta, che rocia sco '1 tira, Commond'Ursicin: „Rabitschei in mantun Scanatscha de paun per il fiug annuall" „0 paupra dunschalla!" balbegia enqual. Malitgamein fieran ils umens en pluna La stgeina seccada, ch' ei strembla e tuna. Sin plazza-cadruvi sesaulz' il caset, Che dei daventar igl altar dil tschuttet. Severus envida las stialas de tègia, 190. Caveglia fercaglia e sterpa cun bregia; Cauvitg Ursicin ha surpriu de menar La spusa dil Segner sil pass digl altar. Tgi dat leu neutier? — Tut de prescha Sabina, La feglia dil preses; cun ella aunc ina, La vieua Valeria. — „Oie! Memia tard!" L' amitga voleva a Mierta dar part Dil prigel. — La martira catta d' agur La feglia romana e cloma dagl ur — 113 — D'ardenta scanatscha: „Sabina stai bein!" 200. Las lieungas cotschnaunas gia letgan il sfgein, TralF orva laschada pil fém entamiez, La flomma sestorscha entochen culiez. La spus' en schenuglias, egl ault si' egliada, Retscheiva da Christus'gl ani en flammada: „Miu spert recoinmondel jeu enten tes mauns, Dai glisch graziusa ais paupers pagauns!" — La gielgia en tschendra s' enolin' el burniu; II spert immortal sefestina tier Diu II tschiel sestgirenta. La fatscha curclada 210. Cun nibels grischners, sco de malacurada, Ils quolms Montalin e Calanda han viu L' heróica matta! — Cun cor deprimiu Uss fetg' Ursicin si' egliada nel fiug, Sco sch' el meditass en si' olma quei riug De Mierta morenta El va en sesez, Turnaus en ca sia, el petga sil pèz. — Tgi sa, sch' in paliet solegliv ha strihau Igl ur de siu cor, ch' el deplor' il puccati — II pievel baluord seschnuent sespatetscha. 220. GF ureci stizzenta las brasfgas e betscha Custeivlas relíquias. En sontga ftirtina La vieua christiana, l’ amitga Sabina, II scazzi deli' ossa, schizun valerusa, Retscheivan leu cun pietat inschignusa. Danovaraein rocia giu dal Montalin II tun cun fracass e tementa Termin. La vraunca Scalèra scuflent' il dargun. Severus, naven dal vitget in tschancun, En rabia siglient' il cavagl, spionont 230. Sil grisch adversari. El seglia sblasmont En Fatgna inalura — O tribla vendetga! En sfrac e flammada cun frida anetga II tun e cametg conspirai han terrau II vegl sacerdot a cavagl en in prau. — 8 — 114 — Persuls e cun siala svidada la será Retuorn' il cavagl tiel pursepen a Cuera. — Sogn Gliezi nel cuvel de greppa sisura, In' aulta visiun ha gudiu en quell' ura: In' alva columba cun alas doradas 240. S' alzava plascheivel en ledas menadas, Pli ault e pli ault — cun la frastga d' oliva, E1F ha leu anflau si' entrada festiva, Leu si en quell' arca d' eterna bellezia, 244. Leu nua ch' ins gaud' infinita letezia. — IX. Encunter l’ invasiun giermana. usch pussenta deli' ujara, Rocias orda corns e fibas, Penetreschas las valladas Cun tiu tun recent de fúria; Ent' ils umens ti dedestas II schnueivel regi de batter, Alias mummas fas ti fetgas, Clomas forsa per adina II cau-casa ord la tiara! 10. Dal prefect ded Augustana In currier termess a posta Cavalcav' in di cun prescha Per Ia strada militara Ord la Rezi' inferiura Viers las alps. Ei deva fiug Sut ils fiars; in'alva nebla Suondav'il cavalier: — -Vegl combat culs pievels jasters! Marcomanns, Suevs en retschas 20. Spessas, sco las undas blauas Dil Danubi, ei serasan Inondeschan las provinzas. — 116 — Alias armas, alias armas! Rezia bassa vul agid. Tiel Danubi en sgolada Furtinusa van las evlas Ded itálicas legiuns. — Pertinax, prefect de Cuera, Las cohortas renomadas 30. Delias alps fai comparer!" Da quell' ura fresc sgolatscha Sin il spitg de Marziola Cotschna teila, segn d' ujara. Vinavon va la nuviala, Sco in sun ord la posauna, Ed ins auda a rebatter 'Gl echo ciar en las valladas, En Scanvitg ed en Surselva, A Tusaun e Tinezun. 40. Capricorns sin il Pezochel Giezzan las oreglias, semtgan, Per pugnar, la dirá corna. Sperts curriers, termess da Cuera, Per ils vitgs curasch' envidan Ent' ils umens uregieivels: „Si vus Rets, la pátria cloma, Rebatti Suevenaglia! Jasters a viés gieni retic, Inimitgs ai spert de Roma, 50. Restien Marcoinanns e Quads Eis uauls de mesa-notg. Nuot de vaglia la mischeida Cun gienira, miez selvatga. Rets, Romans, stei ferm ensemen, Frunt ali'invasiun giermana!" Sco la brenzla terlischonta Dil cametg va la parola, Tucc' il cor dils montagnards: „Mo ujara, mo ujara, — 117 — 60. Exerceci alia bratscha, En combat mo essan gronds! Nossas spadas schglioc ruina Fan pendidas sin clavella: Sontga pasch, eis stada buna, Megliers uss ei il combat." — II prefect lai far la runda La nuviala emperneivla: Libras da tribut e taglia Las casadas per adina, 70. Che termettan cun proinptezia In guerrier per las cohortas Voluntárias delia Rezia. Fegls etruscs, aiuitgs fideivels De cambialas e cambrolas, Sgaran scuts e glieman nezzas, Cun turschets fan stucs e smauis Ed eraprovan vid ischettas II tagliom de novas spadas. — L' ura de partenz' arriva 80. Prest pils umens de battaglia. En la villa silla spuiida II tribun Gaudenz sepeina Tgunschamein per niev combat: Vergentad' ei F atgna hurscha, Clara puspei si' egliada, E la fatscha ruasseivla. L'aua, tuorbla daventada Trás in crap ch' ei daus afunds En Ia buola, sesereina 90. Plaun a plaun, sch'ell'ha ruaus: Era F olma risvolvida Secommoda, glisch e pasch Reconquista sin bun' ura. ,,Encuri il reginavel De giustia igl emprem!" II tribun ei uss perina — 118 — Cun sesez e cun quest plaid: L' aua clara, liberonta Ed il Spert sanctificader, 100. Han daquort lur ovra gronda Delia grazia compleniu. En si' olma la stadera Stat el meglier equiliber. Fundament ded aur ei Dieus! Será vegn ei — Dar il maun A siu bab spiritual Vul Gaudenz. Sin ina catscha Ha' 1 cattau il liug retratg. — Teissa, teissa quella plaunca! 110. Cavas e cavorgias spartan 'Gl eremit dal mund glinadi. Sur rigischs tut sburitschidas, Sur bargiadas zanistradas Reiv' il mat. Giu ord las plagas Dil lenn giuven sema rascha Sin il tratsch marschaun e intisch Caglias coller e spinatscha Circumdattan la taviarna, Dal solegl spartent sclarida. — 120. Pleina glisch ei leu la fatscha Dil persequitau — el siara En la bratsch' il fegl lideivel Enten Christus. — Sil haun crap Sesan eis en sogn raschieni. Trás la romã delia fana SgoF il vent cun lomas alas; II dutget spimont leu speras Quora tschintscharlont giudora. II tribun tut leds raschuna: 130. „La paterna villa mia Ha retschiert rihezia gronda: Preziusa rara pedra, Dublamein a mi plascheivla, — 119 — Deponid' essent en salv Da Sabina, la pagauna: Las relíquias venerablas Ord la flomma de Terruhi." „Laud a Diu!" excloma Gliezi, „Ord il sann de quella sontga 140. Vegnan rosas a flurir Pil tschupi de nossa Rezia! Va tribun pér en battaglia, Dieus pertgira franc la Rezia. Rets, Romans, batti ensemen, La benedicziun da sura Vus oompogni e las armas!" De retuorn, il Ret banduna La cavorgia si adault. Ina larma de commiau 150. Bogna gaultas giuvenilas. Stepadat cun gronda peisa Schai sin fops e spundas brinas; Nibels tsohuors ein sco enziards Sin la prada dil tschiel blau. Mintgaton van si flammadas, Schetgs cametgs, clavos las pezzas. Ina notg aunc — Lura stremblan Las suladas delias plazzas Sut ils peis de eompagnias 160. Montagnardas, che s'uneschan Cun la garnischun de Cuera. Ina notg aunc pleina steilas —¦ Lura sco tempiasf alpina Volvan montagnards las armas Viers la bassa; sco garniala Sin il tetg de schlondas, schulan Fridas lu sils tgaus tudestgs. — — 120 — S' emplenir las valls ins vesa Culla glisch dil di naschent. 170. Enten Faria matutina S' aulza Ia lodola leda, Port' encunter ai solegl Ils salids de flurs e feglia. Tut alerta! Las pardialas Suent' il Rein e la Plessura Ein da truppa zapitschadas: Tier il plaun canin arrivan Giuda Lontsch e da Realta Uraenutis sco lads tgarnins. 180. Da Giadina, da Sursès, Da Razén e Marmorera, Dalla via maluordada; Ord la valls dil Glogn e Rein, E dal quolm strial en roschas Quoran quels de lada spatla, Quels delia capetscha fier, Ch' ein aunc maine surventschi: Eu ta pugn turschet ed asta, En valischa gits paliats, 190. Che smanai Ias teinpras foran. — Las dunnauns a cà persulas Miass e megl sut tetg caveglian. Quellas de Clavuns lamentan: „Semper, semper mo ujara, Mo per dominum clavella! Rets, Romans, in unic pievel? Bial' ideia! Tgaun e gat! — Pér uni vus vossa bratscha; Vossas retschas mai retegnan 200. Queila bova, che s' avonza Gia claditg pigl agien vau!" — Dalla truppa regulara Sin il camp canin a Cuera Tunan leds signals-trompetta: "( — 121 — II beinvegni alias roschas Auxiliaras. Sin la piazza Curiala dat ei lontschas, Scuts e spadas sco de plover. Ils recruts cun giuven puis 210 Han tratg en las camischolas, Van pils vegls e grischs sulers, Encurrent egl arsenal Fier che taglia las totonas. Oz la Cúria Rhetorum, Sc' ina feglia hospitala, Ha aviert romanas portas; Delia tiara capitanis, Fegls d' etrttricas schlatteinas, Dent' ils fegls de Mars de Roma, 220. En ed ora sco de casa Van a Cuera. Sil cuirass Las enzennas distinctivas: Uors, camutsch e capricorn, Tchess, liun e montaiiiala, Tuor, turschet, marti e plonta. Oz ils ruogs de tiara cotga Dattan lur contegn custeivel, Sigilaus dapi decenis E satraus sper Ia Plessura; 230. II vin veder delia tiara, In deletg gia staus d' Aiigustus, Oz envid' el la curascha, Circulont dad in a lauter En ampullas einplenidas. Pertinax, legat d' ujara, Dat a mauns ai subprefect La bitgetta sur la Cúria Cun la petschna garnischun. Per cominond de Marc Aureli 240. Sez tgainun' el las cohortas A1F armada principala. — 122 — E Gaudenz, igl uors de vaglia, Ranscha tut las compagnias Auxiliaras delia tiara, Mett' a plaz ils capitaras Spels recruts, pleins fiug e flomma. 'In uaul de lontschas glischas Crescha si nel camp canin, Splenduront el ciar solegl. 250. 11 tribun beneventescha Rets, commilitons e plaida: „Fegls armai! Alzei F egliada, Salidei la patri' alpina, Nies sulom malgrad las tuors, Dais Romans cheu bagegiadas! — Dad Augustos ad Aureli Ei passada grond' uriala ; Nos babuns cun secudescher Al niev uorden han ventira 260. Raccoltau nell' atgna tiara. „ Adumbatten, resistenza Al domini saluteivel Dil Roman civilisont. Auters temps ed autras miras! Cultivada, bein scultrida Piai a nus sco '1 ei la Rezia. A nos bravs babuns niuncava Disciplina, dretg ed uorden. Libertat sfrenada metta 270. Pievels ferms plaunsiu en paglia. .Nossa poss' ei diregida Pli d'inschin uss e sabientscha; Forza cun prudientsch' unida Renda' gl um insurventscheivels. Ils Romans ein nos amitgs. Nossa viarva virginala, Alia lur aunc parentada, — 123 — Ei s' unida e s' accorda Plaun a plaun en consonanza, 280. Plaun a plaun en melodia. „Noss' uniun ei smanatschada Dais Teutons dils stgirs uauls. Rets. Romans! En cumminonza Rebattí Suevenaglia; La mischeida perniziusa Nus derschess. en las ruinâs. Ferm s' unir mantegn victura La naziun futur'en Rezia: Si, cohortas, compagnias 290. Per la pátria tier F ujara!" II tribun en aulta siala, Sin schui miintiala cotschna, Cavaichesch' avon las retschas En ed ora. Las colounas Delia guardiã spiculonta Ein termessas ordavon. Corns e tibas signaleschan La partenza deli' armada. En tenuta freida nobla 300. Cavalchescha leu il preses. Ord las retschas muentadas Suenter tact e harmonia S' aulza sin las liungas astas Igl utschi cul pie storschiu. Sias alas argientadas Tchorvan 'gl egl el ciar dil di. Ils guerriers delias vischnauncas Enten retschas valerusas Van cugl uors, lur brav tribun. 310. Sil lautget de Marziola Stat Sabina turbelada E compogna cun F egliada Las colonnas defilontas, Che s' avonzan e svaneschan. — — 124 — Cun il raraurar dil Rein Semischeid' in cant d' ujara, Che dat comba e rallegra: La canzun de veglia viarva Primitiva e sonora, 320. Fatga sils Suevs raffonts, Sils paliats de Marcomanns. Ils cornets sur vali Scalèra Sesmerveglian ed admiran Quels scutiers e campiuns, En cuirass e capellina. — En Pannonia campadas, Spetgan las legiuns romanas; Marc Aureli ha lidonza Sin ils battagliuns ded alp. 330. El mo batta pigl imperi, Ma ils Rets per F atgna tiara. Lur compogn sin liungas vias, Giuven Rein, va tier il lag; II sucquors ord Rezia sura Vegn leu giu tier si' armada. Dus amitgs puspei sevesan: II Campester d' Augustana, II tribun christifideivel. En siu jert en Rezia sura 340. Va las serás la Sabina. En si' olma sco nell' arpa Tiras vibreschan baul legreivels, Tiras lu è de pauc speronza. Oz Valeria, la vieua, Ei cun ella nella casa Pleina feglia e sin meisa Stat ei scret en pergameina: „Encuri il reginavel Dil parvis e per tut 'gl auter 350. Ha quitau il Bab sisura!" — (2 —BSM 9 6 ÈíTSi õ X. Viarva digl eremit. Motto: lia nibels van, dal vont gidai, Trai tirmainent, d'azar surtratg; E trás miu spírt ils onns vergai, lis dis presents, van bein bufatg. a. iu grep procliv, ti eis miu tetg, Refugi en tempiasta; In staunchel stat cheu fetg endretg, Miu grep procliv mi basta. 2. Jeu benedeschel tei, miu dutg, Che giu dal crap deghiras! Salid a ti, migieivel brutg, Tut trests sin mei ti miras? — 3. Tut passas, oh! cul tgau sbassau Las rosas ed auriclas! 'Gl atun persuenter cun quitau Offresch' a mi figniclas. 4. Miu cuvel car, a mi mussati Da Diu, cheu stund'jeu eri; Jeu portei gie sigl agien tgau Las passas flurs santeri. — ___j^^HMj I — I — 126 — b. 1. Mierta, Mierta, cara sora, En Britannia, pátria nossa, Sas aunc, co jeu tei menavel Pil raanut, de petschna possa? 2. Jeu il vegl e ti mattella, La pli giuvna, s' accordavan Sco las vuschs de las merlotschas, Che negl jert patern cantavam 3. O beadas, quellas uras Dell' emprema giuventetgna! O miu Erin, jeu pertratgel Vida tei en vegliadetgna! 4. Cara sora, dais aposteis Nus havein erapriu doctrina, Ed ensemen nus fagievan Sin nies frunt la crusch divina. 5. Sas aunc, Mierta, con legrejvel! Feglia, flurs e ferviasa Nus rimnavan ai Salvader, Per ornar F emprema casa. 6. Onns ed onns en harmonia Vein nus viu vegnent ventira Celestiala sur nos pievels Ed untgent raanzegna stgira. — 7. En baselgia mia spada Hai pendiu e schau la cruna; Ti, princessa, mo bargievas, Patertgont vid disfortuna. 8. Sur la mar tei, bandonada, Ti' amur ha mess sin via: „Pren miu cor, o dultsch Salvader, Pren cul siu en compagnia!" — 127 — 9. Has ti detg. E sin viadi, Ha tiu frunt dau biaras steilas; Ma carezia tut surventscha, Drov' ils quolms mo per scabellas. 10. Sin ils aults en Rezia sura, Mierta, oh! per quort'uriala Han nos cors surfriu ensemen, Per carezia immortala. 11. E dal frar ai spus amabel, Sora, oh! con spert eis ida! Mira, Mierta, jeu sto plonscher Dalla nunspitgada frida! — 12. Ma ti' olm' hai viu sgulonta Sur las pezzas en altezia; Si tier F arca tei alzavan Tias alas de carezia. 13. Dei bargir? — O cara sora, Na! Mo roga ch' en legria Cun nies Diu el reginavel, Nus anfleien harmonia! c. 1. Beaus ei quel, che anfl'in liug Retratg e ruasseivel Daluntsch d' embrugls, debats maligns, Daluntsch dil mund mideivel. 2. Beaus aunc pli, tgi ch' en sesez Sevolva e sestenta, Ded uorden endadens scaffir, D' udir lu vusch contenta. 3. Beaus il pli, quel ch' anfla Diu En F olma sin bun' ura. Jeu laudel tei, retratgadat, Cu '1 cor siu Diu adura. — — 128 — d. 1. La stad raigieivl' ei ditg vergada; L' utschleglia senta la midada, Sgulont entuorn en malruaus. In vent sfardau va trás la feglia, El tratsch sefora vermaneglia, Sco sutta pons per far in paus. — 2. Dais umens ses ei bandunada La vali dil Rein, fetg attristada. Ais orfens, Segner, dai agid! De stad, d' unviern la veglia tia, O Diu, daventi tuttavia, Mo gida nus tier nies salit! e. II di ei clars. Tadlei pasturs, Sin praus e trutgs lontans! II Fegl de Diu a Bethlehem, Avon ch' a tuts humans, 5. Ha fatg a prus pasturs portar La nova dil salit. — Affonts en Rezia, pigns e gronds Udis il plaid lucid? „Beai ils paupers supprimi, 10. Eis vegnan liberai! II tschiel ei Fjerta dils munglus, Eis vegnan consolai!" — /• Amiez il November la stad, Fittada cun agien ornat De claras e gaglias colurs, Retuorna sin tiimas ed urs. — 5. II tschiel transparents e sereins! Da glisch ils valias ein bein pleins. — 129 — En F ária senodan ils tiras De stgellas ord tuts ils cantuns; Muaglias aunc van per bual 10. Sil liber pastget communal. — Jeu sesel el cuvel tadlont Solegl atunil, admiront Pompusa paretta, che ri, Che croda en foss' in bi di. — ff- 1. In bi di cun barba grischa Igl unviern cuflont compara; Mia membra trita trembla; Freida, freida vegn la tiara! 2. En quest mund, nu' anfla F olma In liuget de pasch sincera? Per la paupra bandischada Dat ei cheu legria vera? — 3. Sut la crusch buc adumbatten E1F enquera in' ustonza; Trás la crusch tier glisch celesta, D'arrivar jeu hai speronza! — h. 1. Bab nos, ch' eis en tschiel sisura Sin tiu tron, en majestat; Tiu aftbn, pren mira, ura Ord profunda paupradat. 2. Fai sclarir tiu num migieivel Cheu sin fiar' a tuts carstgaiins! O che Ti èr laud dueivel Retschavesses dais pagauns! 9 — 130 — 3. Tier nus tuts tiu reginavel Delia grazia, Segner, vegni! Fai il pauper per artavel, Fai ch' el vid tiu Fegl setegni! 4. Tia veglia de percorscher Dapertut cun égl sigir, E las ovras lu de porscher, Dai agid egl adimplir! 5. Ti che cun quitau vestgieschas Rosas, gielgias tutta stad, E 'gl unviern perfin nutreschas Ils titschals cun proraptadat, 6. Nossas stentas benedescha, Segner Diu, nies Suveran! La lavur encoronescha, Dai il paun quotidian! 7. Arv' a nus il sogn misteri De vertit! El cor sfardau Inflammesch' il desideri D' acquistar il tschiel beau. 8. Nossa quolpa po emblida, Sco nus era pardunein Ais aucturs d' attac' e frida E per lur salit orein. 9. Ma nus essan creatiras * Ballucontas; Tes commonds Muss'a nus! Sin malsegiras Sendas tegn ils viandonts! 10. Nossa fatscha sei volvida Viers igl esch celestial! Ed en prigels, Segner, gida, Spendra nus pupratschs dal mal! — 131 — 11. Amen, amen! Nies migieivel, Sogn doctur nus suondein; Bab nos, ent il num plascheivel De Tiu Fegl, nus tei rogein. — i. 1. Ina baita'gl eremit Numna sia nel ravugl Delia tiar' e per plumatsch Basfil brutg ligiaus en zugl. 2. Ils utschals han lur ignivs E las uolps lur tauiFanflau: Car Salvader vid la crusch, Nua pusas Ti il tgau? — 3. Paupers, o Spindrader miu, Eis Ti staus bein bia de pli! Per amur de Tiu surfrir Mia crusch portar jeu vi! ./• 1. Vierv de Diu, dil mund .Messias, Scriva en tiu maun la Rezia; Siara en tiu cor la tiara, Ch' ha retschiert schi bia bellezia! 2. Giavischont salit las pezzas Si avon tiu tron sestendan; Arva Tes uals de grazia, Lu ils dirs glatschers sefendan! 3. Sin ils aults lu sper las neblas Vegn V enzenna eregida De misericórdia gronda, De victoria complenida! — - 132 — k. 1. II garnetsch de sem vegn fiers Igl atun giu el tratschom; El sezuppa sur unviern En siu letg humid e lom. 2. Ma'gl Avrel, tgei verdegar! Ord smarschientscha prui il cagl; Liungas spigias, êr stupent!

  • Fretg tschiendubel cresch' enstagl.

3. In garnetsch de sem egl êr Eis ti, inartira de Diu! Lein mirar, tgei prui il Matg, Rezia, en tiu tratsch schi criu. — l. 1. Vanadat, haver bellezia E guder dil mund deletgl Vanadat, rininar rihezia, Per surtrer cun aur siu tetgl 2. Vanadat, portar la cruna Ed in scepter 'ver en maun! Tut ei van! La mort tschancuna La totona ai carstgaun. 3. Carezar Jehov' adina, Quei negina vanadat! La carezia divina Stat per la perpetnadat! — m. 1. Lai esser po tiu lamentar, Retegn las promptas larmas! Miu cor, fidonza! Oraziun Gigin' ein tias armas! — 133 — 2. La notg ei stgira, ina glisch Curdont dal tschiel svanescha; Uai schi spert va la dolur, Che tei uss attristescha. 3. La notg bein varga, ciar solegl Damaun il mal spuenta; En stgiradetgna sto '1 mortal Spitgar sin glisch vegnenta. — n. 1. Roma, Roma tutpussenta! Has terrau mintga pussonza; Tia bratscha gigantesca Tegn las tiaras en fermonza. 2. Prencis ein strunglai, e crunas Sut tes peis schain zapitschadas; Sils confins dil vast imperi Tegnan guardiã las armadas. 3. Roma, tias lefzas brischan, E sfarfatg'ei ti'egliada; Pleins tiu spert de garmaschia, Tiu vestgiu en sanganada. 4. Unscha pér e raodellescha Tia loscha cavellura! Voluptat tei mett' a perder, Tiu destin ei franc malura! 5. Ina gada mitigada, Roma, vegn ti' atgna possa, Cu '1 victur dil sogn Calvari Triumfescha sur la fossa, 6. Sur ruinas dil mund veder. — Lu enstagl de tirannia, Nova Roma, ti luntsch portas Nova libertat, legria! — — 134 — o. O cara Rezia mira! Miu cor entir endira, E tut mi' olma plira, Che ti eis aunc schi dirá. 5. .Ieu less sco la gaglina, Che ses pluscheins giavina Tier ella e s' enclina Cun alas de furtina El prigel, che smanatscha: 10. Jeu less en mia bratscha Tes fegls, schi freids sco glatscha, Rimnar ed alia fatscha Dil Segner presentar, Per tuts felicitar! — P- 1. Cun fidonza viers ils quolms Aulzel jeu mes egls; Dieus il Bab dat bein agid A ses agiens fegls. 2. Miu sustegn ei il Signur, Ch' ha scalfiti il mund; El guverna tuts planets Ent il tschiel profund. 3. Fetschi El sco marinei ferras E sigirs miu pass, Ch' il persequitader mei Tili huc a bass. 4. Vegli El vegliont mi dar Sia protecziun, Toch' entras siu bratsch pussent Dad' ei decisiun. — 135 — 5. Uras van ed jamnas fuin Sigl exact appell; Ma adina tiu Signur Veglia, Israel! — 6. Si' amur pertgira tei Da solar' ardur; El preserv' en criua notg Era da sfardur. 7. Sei ch'jeu mondi tiel combat, Seigi de retur, Semper en tuts prigels grevs Gidi miu Signur! — Ventireivels en siu pèz Ei igl um persequitau, Ch' ha bia fridas endirau, Biaras plagas vid sesez 5. Cun fermezia surportau. En siu cor ei beadadat, Seregord' el da dolur, Surventschida per amur De giustia, de verdat. — L' errur, F urticla tussegada, Po crescher libramein. Verdat, la gielgi', ei zapitschada Giun plaun rubiestiamein. 5. La nausch' urticla, Diu, pirenta, La biala gielgia en jert leventa! s. 1. La verdat survegn victoria, Malgrad tuts imperaturs, Che surtrain cun vana gloria La menzegna, las errurs. — 136 — 2. La supierviadat ord moda, Lúcifer ha rut il tgiern. Tgi sco Dieus? — II prenci cro Egl abyss de siu uffiern. — t. 1. Marc Aurel'imperatur, Gronds eis ti, ma lai uai, In pli grond, pli auit signur Cloma tei ai tribunal! 2. Marc Aureli, defensur De giusti' e dretgs humans! O giustia! II dretg lur Schnegas ais subdits christians. 3. Marc Aureli, grond pictur, Tes inaletgs ein pleins de saun; Las minas dil futtir Ti desegnas cun tiu maun! — u. 1. Schi dabot va negin, Aschi luntsch po buchin, II quitau el satiu' enzacu. Schi segirs negin cletg, E compleins nin deletg, Alia fin il tornient vegn sisu. 2. Aschi ferras buc in mat, Valerus el combat, El sedersch' il davos en Ia mort; E Ia inatta, en fiur La pli biala, schnavur Ella fa sin igl ultim export. 3. Negin um schi pussents, En honurs eminents, El sto dar da leu vi in bi di. II success seretegn, La sventira spert vegn, Ella dersch' il pli stabel casti. 4. In persuls ei segirs, Cur che tremblan tuts mirs, Quel che fetga fidonza sin Diu; E laguota quest mund Precipezi profund, Si en tschiel stat siu zelt protegiu! v. De profundis clomel jeu tier Tei, Segner Diu, o teidla, teidla mei! Dai oregF ai pauper survient, Dai a miu rogar consentiment. Lesses nos inalfatgs Ti risguardar, Tgi aunc stgass en fatsch' a Ti mirar? Ma Ti das, o Segner, remischun, En la lescha stat F empermischun. Sin Tiu plaid mi' olma fetga pei, Sin il Segner fidel jeu puspei. Sco nocturna guardiã spetg' il di, Spera Israel sil Diu leu si. Pleins de grazia, gie, ei'1 Tutpussent, Pleins misericordi' e spindrament. Sez vegn El siu Israel spindrar Ord puccaus ed en parvis alzar. Gloria laud ai Bab ai Fegl divin, Al sogn Spert, in Diu, uss, senza fin! x. 1. Divina providientscha, Pos jeu bein engraziar, Per too benevolientscha Retscharta dal maun car? — 138 — 2. Per vias admirablas Ti meinas tut il mund; Favurs inestimablas Ti fas cun nus cunzund. 3. La flur po buca porscher En plaids engraziament; Ma vid la crun' encorscher Ins po siu sentiment: 4. La fatsch' ensi volvida Encunter il solegl Siu Creatur salida Da tard e da marvegl. — 5. Divina providientscha, Gnanc jeu pos engraziar; Per ton benevolientscha, Jeu sai mo carezar. — z. 1. Aposteis de Christus, ornai cun la gloria, Tuts dudisch, gidei vinavon el combat; Apiestel dils pievels, sogn Paul, la victoria Dependa da sura, dal Diu de verdat: Avon il siu tron en rudi semettei, Pils pievels sfundrai, o rugei, o rugei! 2. Profets immortals delia veglia ligia, Che veis il Salit implorau cun ardur, Che veis ils vos pievels menau cun fadigia, Mussont sil Messias, ardent de fervur: Avon il siu tron en rudi semettei, Pils pievels sfundrai, o rugei, o ru^ei! 3. Vus marters heroics cun membra cotschnida, Justin, Polycarp, cun la palma sin maun, La giuvna Baselgia, la spus' elegida De Christus, gidei en vertit de viés saun: Avon il siu tron en rudi semettei, Pils pievels sfundrai, o rugei, o rugei! XI. Retuorn victorius. avun penetront ha taccau 'gl unviernatsch, II trer anavos ha la crusta de glatsch; Las portas d' Itali' arvent ei '1 vegnius 'Gl Avrel sur las savas, bufíbnt trás plattius, Battent cul tirann sHazial, che ragogna Morent eis uals de vadretg e montogna. Ma mumma de veta ei sezza la mort: Perdetga, Ias salvias din leger accord, Che tunan en F ária da hirondellas, 10. Che tunan puspei en canzuns e novellas En rtrags e tulius da turnada utschlaglia; Perdetga, ils brumbels vid tutta boscaglia, Las primulas d' auc e fadetgnas, frastgins, Ils nuvs fluritivs en ils orts e curtins. — „Vegnida, vegnida", excloma Sabina, „Ei la primavera finalmein tuttina! Las vaultas grischalvas de neiv ein luadas, Mischieras e rnuschnas perfin ein fittadas Cun caglias flurentas, e F ogna schi blutta 20. Daspèr ils uals ei vestgida gia tutta. — 140 — „Vegnida, vegnida cun nova clarur Al spert encurrent la verdeivl' atirur De veta perpetna! II fluin baptismal Ha schau en mi' olma in dun immortal, La grazia vitala. A Christo fideivla Jeu sundel, o Mierta, per mei merifeivla!" In di ded Avrel! — Sil stradun militar Arriv' en galop a cavagl in scolar De Mars uregieivel. 'Gl ei franc il Silvester, 30. Fumegl dil tribun. El lai dar il cavester, Camin' el salun delia tuor Marziola: „Victoria! Finida, la nauscha eambrola!" — II staunchel currier, restoraus el casti, Dais offizials circuindaus en rudi, Desegn' il dequors deli' ujara vergada, Ed era Sabina cheu teidla surstada: „'G1 atun setemprava per derscher en fossa La stad attristada, — la Rezia nossa Nus eran vergai. Ils aipins battagliuns, 40. Zun beneventai da romanas legiuns, En quort sanguinusa lavur cun la spada Leu giu han cattau. En Pannonia campada Spitgava F attacca F armada ^ueva. Tgei umens herculics! La bratscha schi greva, Schi grossa sco miaunca! Schuviallas, totonas Ctircladas cun cumraa, schi melna sco monas De megl madirau! Ord las fatschas sereinas Camegian egls blaus, e sil frunt las aveinas Diregian in saung vigorus, transparent, 50. In saung furius el combat vehement. — Las pradas dil Noricum. puspei schuadas Cul saung de herox, da cavalls zapitschadas, Han ditg suspirau el combat nazional De Roma cul pievel septentrional. — 141 — L' horribla battaglia ei stad' a Carnunt, Leu schai cupitgaus il tudestg vagabund: Sch' ei maunc' alia forza inschin e prudientscha, Sche vegn mantenida negina scaflientscha. — Sco vin ord il torchel il saung degutava, 60. Envi ed enneu il combat ballontschava: Alpestras cohortas, il gnierv deli' armada, La viulta han dau en attacca stemprada. Davos il Danubi las roschas spargliadas, Refiersas ein idas. Ein ellas spossadas? Gie, mellis nuidis ein i tiels babuns, Ma tgi ha dumbrau ils vanzai campiuns — Sfundrai ein bein biars el torrent de battaglia. L' horrenda muria silsuenter en paglia Ha fiers aunc de plirs. Igl unviern progressont 70. Ha viu legionaris en fossa curdont. — Dal tissi taccaus de quell' epidemia, Schemeva perfin en maneivF agonia 11 grond Marc Aureli. Igl imperatur Schischev' en parira en siu letg de sgarschur, 11 freid suadetsch sin la fatscha pallida, Las lefzas vibrontas, F egliada stuida. La peina cun rara pazienzi' el surfreva, Tadlava sil tun ded in sclav, che legieva Las meditaziuns de siu sabi signur. — 80. Ma Marcus ei morts — negin imperatur Commond' alia mort. La staziun Vindobona Ha viu manischont il tirann, che dispona Sur gronds e sur pigns — Marc Aurel ei ca pli, La gloria digl uni ei sbassad' el vischi." — Tuts offizials el easti seschnueschan; Silvester sisu cun ils plaids, che calmeschan: „'G1 artavel dil tron, Commodus. amatur De pasch commodeivla, el ei ella flur — 142 — Dils onns giuvenils, dirigient il lagetg 90. Plitost sin ruaus e maneivel deletg. La pasch, prigulusa pils tiarms dils Romans, El ha concediu ais batti Marcomanns. — Dil giuven César 'gl adjutant avanzau, Prefect Pertinax, dei turnar el niercau De dus milliuns. Sco prefect, successur A Cuera, tschernius ei '1 guerrier de valur, Gaudenz il tribun. Sco in uors valerus Sfullont enaraiez igl embrugl dubitis, El ha la favur dil César acquistau, 100. La gloria dils Rets el combat carschentau. — O Rezia, selegra, tes fegls returnonts Salidan tei prest cun garius penetronts!" — Savent Ia nuviala legreivla, Sabina En siu camberlet tut persula camina: Las lefzas balbegian in engraziament A Quel che prepara scadin accident. — Spel lag brigantin ils aipins battagliuns! Las tegias en F aua adrairan squadruns, Che passan a casa. Glitschusas altezias 110. Comparan daluntsch sco statteivlas fortezias: Quei ein delias alps las stiperbas figuras, Che dattan igl anim, il spert de bravuras. Dus nobels guerriers cavalcheschan a pèr, Amitgs de pli baul, de character sincer: Gaudenz e Campester, ils comniilitons, De Gliezi giuvnals e de Christi affons. 'Gl amitg d' Augustana admira la Rezia Sco hosp envidau dal prefect cun carezia. Encunter il Rein cun colonna e carr 120. S' avonzan las retschas dil til militar. Da crest e colima, da plauncas quietas Rebattan oz cloms delias vuschs discavettas. — — 143 - II di ei sereins! Ils accords penetronts Din cant de victoria salidan avdonts En Rezia sura. Pli clars che antruras Oz par' il solegl. — En lur armaturas Pren mira, guerriers leu el proxim englar Dil stgirbrin uaul. — Uss vesent terlischar 'Gl itschal de victoria, il vegl eremit 130. Banduna siu cuvel el grep de granit, Cun el ei Silvester. Sil plaz curial Seferma cun giubel il til triumfal. La ferma miraglia de tuors, bastiuns Admiran herox cun pelus baditschuns, Guerriers cun ils tagls megliurai sin la fatscha, Cun tagls miez aviarts en schuviala e bratscha. Ils loschs capitanis d' etrusca schlatteina, Romans offiziers cun il spert che ordeina, Eis meinan la truppa entuorn en rudi, 140. Per far la revista avon il casti. — Gaudenz e Campester, siglient ord la siala, Salidan cun led' engrazieivla faviala Lur bab venerabel. Eis van el castell. Leu ô sin cadruvi ins aud' igl appell. — Gaudenz il tribun, sin F altana compara: Mirei, montagnards, il prefect delia tiara! „Confrars!" el excloma, „guerriers valerus! Oz dublamein cara compara a nus La pátria veglia. da Vus defendida. 150. La ferma battaglia, cun gloria battida, Da nus ha volviu la pervers' invasiun, Sco tissi nuscheivla per noss' tiniun. Clamei, compagnias, a vossas valiadas Salid calirau; el combat inflammadas, Vus dublamein essas de quellas vengonzs; Honur meritacF a tuts commilitons !" En F ária sesaulz' undegiont giubilar: -Evviva Gaudenz, nies tribun militar!" — 144 — El vent vespertin, sin il spitg de Spínola. 160. La pasch nunziescha la teila, che sgola. Puspei quietescha siu plaid excelleni Las undas .risviultas dil pievel present: „ Mes frars! ACarnunthan bia tschiens de christians Ensemen battiu cun pagauns e romans, La palma persuenter dei esser giustia, Giustia per tuts, paritat luttavia! — El tempel de Mars per dueivla marschei L' unfrenda dil solit, vus frars, presentei! En quort sper la villa sin tiara costiva 170. Sesaulz' ina nova caplutta votiva, Dil tut dedicad' ai gron Diu de verdat; La crusch liberonta dei 'ver libertat. Siu dretg nunsmasau dei cattar èr scadin II num nuot emporta. Arbitri negin Ugegi de paupers e servs maltractar, II ferm oz salidi il fleivel sco frar. Roman tribunal cheu dei esser F ustonza, Che tegn la selvatga passiun en fermonza. Cars Reis e Romans, libertat raschuneivla, 180. La pátria nossa dei far venlireivla!" — 'Gl applaus serepetta, immens ei'gl effect: „Evviva, evviva Gaudenz, nies prefect!" Ils vegls sacerdots ein persuls tut de fel. Sin bucca semtgaus ei '1 raschieni rebell, Ma '1 miera leu, nua ch' el era naschius. — Dal preses in plaid de commiau vegn udius: „Turnei, mes amitgs, cun la próxima glina, 188. Pil past nupzial de Gaudenz e Sabina I" XII. Ligia retoromana. 1 Matg gienerus ha dotau la vallada, Bellissim resplend' il curtin la damaun; La vit dat odurs e la gliend' ei ornada, Trai fraissen fluriu va il flad permavaun. 2. La cozza de pégns serius ei sclarida E para pli verda nel radi solar; Pasculs e pastiras han relia pruida, Solegl caliront fa las alps terrenar. — 3. Sil tgiembel costiv, cun la glina c.irschenta, Leu creschan lu era ils mirs din caplut: Sur F ossa de Mierta, de Diu survienta, Sesaulza 'gl altar, ai ver Diu in tribut. 4. La cella dasperas ei petschna, e F éscha Bein bassa; ma gronds, meriteivels igl um, Che quella cun Diu conversont~habitescha, Undraus en la Rezia vegn esser siu num. 5. Vegnius ei il di! — Alias nozzas pinadas Arrivan en tschuppels christians e pagauns, Victor de Planezzas, Vintschegn delias Pradas, Vintrix dil Tuliu, Martialis dils Plauns. 10 i — 146 — 6. Arrivan dunnauns e mattauns mercauilas Ed er' il cauvitg battigiau de Termin, Oomparan las fatschas en flur, affonilas, Dils petschens, che van cun ils gronds a bunfin. 7. Cun flurs siasi ei Ia senda sternida, Aviarts ei '1 caplut ougl altar consecrau; Veseivla a tuts stat la crusch eregida, Ils quolms ed il tschiel ein il tempel ornau. 8. Ornat festival circumdat Marziola, Tchupials paradeschan entuorn il portal; Bandiera festiva sisum la Spinola Sgolatschajencunter il til nupzial. 9. Trai pierti uss passan il spus e la spusa, Campester cun eis, il fideivel amitg. Ils corns d' harmonia cun forza pompusa S' accordan cun tiba, trompett' e schulitg. 10. El tact gia tschancunan la cuort curiala Schuldada, lictors ed il umens mistrals, E lur' il prefect cun la spusa schi biala, II pèr vegn tgemblaus cun salids cordiais. 11. Suondan amitgs, dils pli buns en tschuplada, Ils dis de fortuna ein tais numerus; Sisu campagnards zapitschont la sulada, Victurs de Carnunt, veterans valerus. 12. Oz van ils pagauns per la via medema Cun christifideivels; il til ha ca fin. Sin fatscha de tuts ei '1 respect, ei la tema, L'egliada de tuts ha'gl altar per termin. 13. II vegl venerabel, che porta la stola Sil pass dil caplut, de mirar, in profet, El less embratschar la naziun figliola, Siu cor comrauentau batta ferm oz e led. — 147 — 14. Gaudenz e Sabina ein leu en schenuglias. — Dentuorn igl altar, pievelun sco sil prau La stad ils canvaus e las liungas panuglias; La baila de fiug ei montad' el tschiel blau. 15. Sco Fjarva, che desiderescha rugada, Cheu spetgan ils Rets e Romans sin il flad Din plaid, che leventi lur olma serrada, E Gliezi bein prompts cun amabilitat: 16. „0 Rets e Romans! — II Gaudenz, la Sabina Vus oz termetteis ordavon tier la crusch. — Lur plaid, che firmescha lur ligia, neschina? El ei de viés agien pertratg gie la vuschl 17. Gaudenz e Sabina! — Consorts ventireiveis Vus rendi miu sacerdotal benedir! Dieus seigi cun vus, gieniturs meriteivels De nova naziun, en perpeten flurir! — 18. O Retoromans! En concórdia crescha La casa fundada entochen tiel tetg; Discórdia maligna dil tut ruinescha Perfin 'gl edifeci finiu e perfetg. 19. Vus umens pussents ed uni en battaglia, Dei era en pasch in a lauter il maun! Carezia fraterna, carezia de vaglia Domonda nies Segner, il Diu e carstgaun!" — 20. 'Gl emprem sacrifeci divin en la Rezia! II Tchut vegn tinfrius ai ver Diu tutpussent. — „Bugien vi spartir jeu dal mund cun promptezia, Depi che mes egls han aunc viu il present!" — 21. Sin lefzas sogns plaids, F acziun schi arcana Entscheiva sogn Gliezi. Sco prompt ministrant Campester ei leu, cavalier d' Augustana. — Da tema tenius ei '1 pagaun ignorant. — — 148 — 22. II maun benedent alia fin aunc imprima L' enzenna spindronta nel cor suspiront. Ils Retoromans han retschiert en sublima Acziun la rugada dil tschiel s' enclinont. — 23. II til nupzial returnont en la villa, Leu anfla il past ed il vin curial. Spusai ventireivels, cun fatscha gientila, Retscheivan auguri dais hosps cordial. 24. Imraensa legri' emplenescha Ia casa, Ils purs de Quadrella oz dostan la seit; Negin mal accord la letezia smasa, Da viarva romontscha rebatta la preit. 25. Cuitg Ursicin de capavla plidonza, El volva e peisa siu plaid d' oratur; Finalmein cungiesch' el il past-pardanonza Cul plaid proclamau cun virila vigur: 26. „0 Retoromans, tuts confrars, beinparina, Gidei oz clamar cun pussenta vigur: Evviva, evviva Gaudenz e Sabina, II Ret cun la spusa romana en flur: — 27. O Retoromans, emprovai en V ujara, JJardei il simbol de nies pievel uniu! S' unir en giustia nus lein en la tiara, In pievel schi ferm sco in fraissen fluriu! 28. Viés maun pi' alzei oz en sonfg' engirada, Vus giuvens dil retoroman battagliun! — Evviv' en perpeten la ligia fundada La retoromontscha futura naziun!" 29. Cheu s' aulzan herox, in' imraensa roschada, Repetan il plaid ed engiran F uniun. Eis cloman: „Evviva la ligia fundada, La retoromontscha futura naziun!'{ — — 149 — TralF ária las vuschs rebattentas arrivan Leu vi ad oregli' a Gliezi uront, Ed aunc ina gad' en si' olma revivan Ils dultschs sentiments, ai gron Diu engraziont: „Bugien vi spartir jeu dal mund en promptezia, De pi che mes egls han aunc viu il present!" — Naven dalla fossa de Miert' en letezia El mira si' dault el splendus firmament, E mira lu ora sils quolms delia Rezia Ed en las valladas rientas dil Rein: „0 tiara dils Rets!" el aunc plaid'en tendrezia, -Survent a tiu Diu, en perpeten stai bein!" — Remarcas- >*¦** I. Cant. Vers 29. A Ma rs ed a Maia: Mars era en l’idea pagauna, vegllatina il diu delia forza virila, il diu, che stat en connecziun nun la vota naturala terrestra. El vegnev' invooaus sco per protoctur deli' agricultura (M. arvalis), sco preservader da sventiras fM. averruncus). Pér pli tnrd vegnev' el veneraus era sco diu d' ujara (M. gradivus). — Sin il Matg podeva la Hasta permavauna do Mars, pervia delia vegetaziun en las alps retardada, vegnir refiersa e lu combinada oulla solemnilat de Maia, (dal tschep mag auginentar) dieua delia vegetaziun e fiuriziun. (Pareglia C. Krieg, Grundriss dor r.im. Altortliiiiner). Vers 48. Unfrevan a Belin: Belenus, Belen ei il diu dil solegl, diu suprem ella cardientscha dils pievels celtics. Vers 61. Victor de schlatteina etrusca: L' immigraziun dils Tuscs ed Etruscs vegn presumada sco succedida circa 600 onns avon Christus. Plinius scriva: _Ils Rets vegnan considerai per descendents dils Tuscs, scatschai dais Galls, mensii da Retus." (N. H. III, 24.) Vers 72. Lur Mars, igl anguord: Ils Rets ein vegni batt-i igl onn lõ avon la naschientsoha de Clir. Iras Ias armadas romanas de Drusus e Tiberius. Ils Rets sper las fontaunas dil Rein soigien restai nunsurventschi. (Plattner, PI., Rhatien und seino Bewohner, Bibl. cant.) Vers 83. Encunter Suevs, Victovals: Pievels giermans, uai sco ils Marcomanns. Quads, Hermandurs, cbe sestuschavan dal nord-ost giu encunter las provinzas romanas: Rezia, Vindelizia, Norieum, Pannonia.— Vers 90. Campagna canina: „caninische Felder". vegl num delia planira denter Ouera ed il Rein. — Vers 103. Ils botschs e supierviá mo vegnan smaccai: Vergil (Aen. VI, 847) descriva la clamada de Roma: „Regier ils pievels ei tiu art; tia scienzia, imponer igl uorden delia pasch, haver risguard cunsubdits, ma torrar ils supiervis: Parcere subjeclis et debellaro superbos."— — 151 — Vers 128—130. Marziola, Spínola, Augusta (Marsol, Spinol): Las tuois sils trois cantuns ded in triangel cun la pfazza curiala („bof") enamiez. Ina tuor podev' esser el liug deli' hodierna catedrala. Marziola stat aunc oz. — Vois 139. Gaudenz. il tribun: In ault offizier roman, menader delia logiun (Golonnel, Major). La legiun haveva sis tribuns; mintgin commandava dus meins. Depi César dumbrava la legiun 3000—3600 umens, on 10 cohortas battagliuns, a 3 compagnias, a 2 colonnas. (Krieg, 1. c. pag. 91.) Vors 156. Ils frars ar vais: Fratres arvales eran sacerdots, che diregievan la primavera las processiuns ambarvalas (ambire arva ir entuorn ils funds). Quels tíls curdavan el Matg ed intendevan la benodicziun dils èrs. Secund Cato (de re rust. 141), vegnevan ei fatgs en honur de Mars, tenor la descripziun de Vorgil (Georg. 1, 338), en honur de Ceres. Aunc tard, ord „acta martyruiu Anaunensium", havein nus novas ded ina lustraziun ils 28 de Matg. Vers 199. Gidei nus, o Lares: Etrusk lar il signur; lares senumnan ils sperts glorificai dils babuns, che protegian ils lur, la família, il stadi. La canzun, ch' ils frars arvals cantavan, ei aunc conservada. Ell'ei in mussament delia simpladat delia veglia canzun religiusa: Enos Lases juvate Neve luervem Marinar sins incurrero in pleoris Satur furere, Mars. limen sali sta berbor Somunis alternei advocapit conctos Enos, Marmar, juvato Triumpe, triumpe, triumpe. — (Pareglia Klausen, De carmine fratrum arvalium.) Vers 211. Ils tgaus destinai...: L'unfrenda de quellas treis spozias d'animais sonumnav' on in plaid suovetaurilo (sacrilicium).— II. Cant. Vers 10. Lu mégia si dal lag il bov: Quei ei ina detga populara. secund la quala in bov mégia el funds dil lag, cura che l’ aua vegn muentada d' orcans p. ex. Vers 27. Cheu sin la costa sol egli va .: Igl onn 1851, cura ch' il fundamont pil bagetg delia scola cantonala ei vegnius cavaus (sper St. Luzi), han ins annau antiquitats romanas, spezialmein in palintschiu musivic (mosaic). Cheu steva pia in odifoci roman, fors' ina villa appartenenta ad in niebel Ret gia romanisau. (Par. G. Mayer, St. Luzi bei Chur ¦vom zweiten Jahrhuudert bis z. Gegenwart. p. 6). Vers 44. la Diana: num dod ina dieua fovorida dais catsehadurs. — — 152 — Vers 72. Sezuppan las uldaunas: Pareglia sur de quellas ella Chrestomathia Raetoromot.tscha de Dr. 0. Decurtins, II. tom, la praula No. 49, pag. 61. e la detga No. 46, pag. 152. — Vers 73. Tschamaunca truscla: Pignola bassa cun spos-;a romã giudem. Vers 81. dag 1 um selvadi: Pareglia las variaziuns de quella detga rimnadas en Vonbun F. J. Beitrãge z. deutschon Mvthologio, gesammelt in Churrhatien: Dr. Decurtins, Chrestom. II. pag. 150, 151, 152. Vers 110. Las tschalareras angusc li usa s ein sperts dil vent, de maulaura e tempiasta (Wipdsbraut). (Par. Dr. Decurtins, Geschiehto der Raítoroman. Litteratur, in G. Griiber, Grundriss der roman. Philologie, Strassburg 1897). Vers 153. Spel flum Danubi: Donau, lat. Danubius. Sil Dantibi, era Ister numnaus, havevan ils Romans ina flotilla, stazionada a Carnuntum e Laureacum. Vers 154. capitala Augustana: urbs Augustana, citai d' Augusttis Augsburg. La veglia logienda de s. Gliezi (homilia), componid'en latin el novavel secul e conservada ella bibliotheca claustrala de S. Gagl (Collectaneus n. 567). menzionescha, che Lucius hagi convortiu ad Augsburg in patrici cul num Campester. — Vers 211. Banduna, Lucius...; Quest num anflan ins sereis: Luci, Luzi, Gliezi (Poppa), Caliezi, Lezi; el deriva da lux, lucis glisch. — L'identitat de nios Lucius cul retg u prenci hritannic po tenor Liitolf bein subsister avon la critica. — Vers 241. II Diu christian ha nus gidau sfraccar: Dil doscrot evenement miraculus cun la legiun ,,fulminatrix" (174.), fan inenziun ton scripturs pagauns sco christians: Jul. Capitolinus, M. Antoninus, 24: Tertull. Apolog. 5 ad Scapul. 4, Eusebius V, 3. (Par. Dr. J. B. v. Weiss, Weltgeschichte, Styria, Graz und Leipzig.) III. Cant. Vers 7. ...laméttadefein: Secund la détga, ina femna cun in schierl, che peglia e castigia quels affonts, che van la primavera pils praus, fagient donn cun encurir schulas. — (Par. era Decurtins, Chrostoin. II. pag. 209, No. 59.) Vers 14. In liug de diaulas: II plaid vegn pronunziaus e screts: dialas, dealas, diaulas, deaultas (Foppa) ed aunc dieuldas; sin la davosa maniera eis el screts en Decurtins, Chrest. II. pag. 150: ..La Dioulda delia Runca." Pallioppi (Dizionari, Samedan 1895), lai derivar dialas dal lat. divalis, e divin; auters pertratgan vid dea alta dieu'alta; auters schizun vid diabola, diabla =_ spért diabolic. — Varias detgas davart las dialas reticas ontegnan p. ex. ils opus: Alpensagen de Vernaleken 219 ss. Vonbun, Beitrãge pag. 05—68. - 153 — Vers 58. Palaz de dunschallas: Dalla „mutta de Falera" tocben giu encunter Stigogn encorschan ins mintga ton toe profundas sfendaglias delia medema direcziun ella greppa sutterrana. Crnppa íiersa giuden en certs logens (a Clavuns p. ex.) rocia e rampluna per quels vaus urialas ora. Quei ein las „teunas de diaultas": las detgas de quest territori ein en quest cant principalmein illustradas. — Vers 118. Rudialas che roclan: 11 ginc descret ei zitgei semigliont cun in usit aunc pli tard en vigur, il .chinumnau ..better schibas." Pareglia Decurtins, Chrestom. II, pag. 230, Volksgebrauche, No 7, e sur las mantinadas, pag. 224. Vers 179. II spért avdescha nel best: „Ord la consideraziun delia carschientscha concluclev'il carstgaun primitiv sin semegliadetgna d'ossenzia denter el sez e las plontas: el attribuev'alias plontas in'olma somoglionta la sia." (W. Mannhardt, Der Baumkultus der Germanen und íhrer Nachbarstammo.) — L' olma delias plontas podev' en l’ immagina^iun dil pievel era seseparar dálias plontas e viver sco spért, che conservava denton influenza sil crescher e portar fretg delias plontas. Quels essers immuginars vegnevan aschia invocai sco sperts delia vegetaziun, carschien¬ tscha e buna raccolta. Er'alias dialas auda quei caracter. — Vers 297. In per ha Vintsehegn: La sura citada legienda de S. Gliezi (cf. Kirehenlexicon v. Wetzer und Welte, Art. Lucius, screts da (i. Mayer) fa menziun ded ina scena semeglionta la descretta, e quei en ina „silva Martis'1, nua che bovs selvadis vegnevan venerai dal pievel iilolatiicamein. Eis vers 270—320 ei il contegn delia legienda elaboraus libramein. — IV. Cant. Strofu 12. Vers 4. D'astg e pastg: Igl astg plaid vegl per vi voada (dal latiu ascua, esena, escae, esca). Strofu 15. La vali Scanavicana: Scanvitg, legian ins en il cudisch: Bucelinus, Gabr. Rbietia Ethrusca, Romana, Gallica, Germânica, sacra et profana, topo-cbrono-stemmatographica. Aug. Vindel. 1666. (Ella bibliotheca cantonala.) — Lag rivan lag de Walenstadt. — Strofa 26. Vers 1. Igl olymp: In quolm en la Grécia, sil qual ils Grecs tertgavan ch' ils dieus seigien presents. — V. Cant. Vers 27. Da treis bonoradas filieras divinas: Quellas ein las nornas reticas, dieuas dils treis temps: passau. present, futur, era dieuas delia naschientscha, delias nozzas. delia mort, numnadas Saba, Trenta, Thesa. Pareglia Decurtins, Chrestom. II. t. Marchen, pag. 65, No. 53; Sagen, pag. 142, No. 1—9. Mannhardt 1. cit. pag. 99, 100, 101. — Vers 85. Leu nua che mut, ruineida ed iva: Quei ein jarvas delias alps; iva, ei trnnslatau el Diz. dils Pallioppis „Wildfriiuleinkraut. — 154 — VI. Cant. Strofa 7. Vers 4. Leu forsa sur la siala Cheu ei il pass ,,Luziensteig" manigiaus. Tenor Nuscheler. Gottesbauser I. 25. ei S. Gliezi gia egl 11. tschentanèr numnaus patrun ded ina filiala „Auf dem Steig". lat. „Silva Martis" enten la parochia de Majonfeld. Strofa 21. Vers 4. valeriana: In'jarva tenid' ad honur dais pievels celties. — Strofa 35. Vers 2. Justin: II íilosof Justin, naschius c. anno 100 s. Chi', a Flavia Neapolis (Sichem) on Palestina, ha elahorau e surdau agi imperatur Antoninas Pius (138—161), ai fegl de quel Marc Aurel. ai scnal roman exceilentn-; scartiras de defensiun dils chrislifideivels. Pervia do quell aviaria i-onfessiun de sia cardientscha christiana ei .lustinus, probabel 167, vegnius condemnaus alia mort trás Junius Rusticus, il mussader de Mure Aurel (161—180), e lu flagellaus e scavazzaus. (Par. Schniid, Grundlinien d. Patrologie.. Strofa 37. Vers 4. Praxedes, Pudontiana: Feglia-s dil senatur Pudens, convertias da S. Paul o suenter amitg hospital do Pieder c Paul a Roma. Pudens sez ei fegl de soutga Priscilla, renomada trás siu coemeteri (santeri) a Roma Dali'emprema dunna de Pudens, Claudia (derivonla ord Britannia, tenor Martialis), ein ils fegls Novatus ed il Timotbeus, giuvnal roman de S. Pieder e S. Paul. Tenor il vegl Proprium Curiopso ded anno 1490 ha quest Timotheus roman, fegl de Pudens o Claudia, portau'gl ovangieli en Britannia ed instruiu il retg Gliezi. — Dalla posteriura dunna dil senatur Pudens, Sabinellu, ein Ias sontgas fegl ias Praxodis o Pudentiana. (Par. Liitolf, Glaubensboten vor d. hl. Gallus.) VII. Cant. Strofa 3. Vers 3. A Ceres: Ina dieua delia raccolta. Strofa 6. Vers 4. Comparai) lictors: Survionts digl uffepi, policists. Strofa 8. Vers 3. Bia gadas rebattidas, las roschas Marco-- manns: L' emprem' ujara encunter quels haveva cuzzau da 166—17.".. (Par. Jul. Cupitolinus, M. Antoninus, c. 22.) Strofa 14. Vers 3. Trás religiun alzada...: Cícero numna ils Romans il pli religius pievel. E duveras, strusch in autor pievel ha temiu pli fetg ses dieus; quella tema religiusa ha contribuiu buca pnuc: alia grondezia do Roma. Strofa 22. Vers 2. Per quolpa dils christians: Per las calamitats digl imperi fapievan ins bugien gia depi il funest Nero migliar ora ils christians, sco sch'eis fussen culponts de tut mal. Strofa 23. Vers 1. Tonschent en sia toga: Lu toga ei in toe teila portada dais umens romans sco manti entuorn schuviala o veta. — — 155 — Strofa 24. Vers 1. Aschia Marc Aureli .: Quei imperatur, instigaus dais filosofs gientils, ha ediu gia ils emprems onns de siu regiment ordinaziuns encunter ils christifideivels, las qualas havessen gnanc encunter barbars ed inimitgs digl imperi duiu vegnir stahilidas. Aschia Eusebius, Hist. Eccl. IV. 26, V. 1—3. — VIII. Cant. ' Vers 97—-112. 11 Segner ei iniu buntadeivel pastar: Secund Ps. 22: Dominus regit me. Vers 136. Lagugns: Magasins zuppai, era rusnas el ladretsch, nua ch'affonts mettan piíma a muorva. Engiadinès ___ lavuogn. in manlun zuppau (locare). Vers 173. De far a Teutates ils fiugs a n nu ais: Teutates Belin, diu dil solegl. En honur dil solegl returnont o sbassont envidavan ils pievels celties ,.fiugs annuals." Par. „Jahresfeuer" en Mannhardt. loe. cit. ed era il rapport sur quels fiugs en César B. Gall. VI. 16. — Vers 227. La vraunc.a Scalèra: Scalaratobel (vali anca vraunca?), ina vali macorta sur Termin, Trimmis, Trimons. — IX. Cant. Vers 184. E dal quolm strial: Sfcrcla, mons strialis (Bucolinus). Vers 231. In delotg gia staus d'Augusttis: Quei oi detg tenor in plaid de Suetonius: „Octuviantis maxime delectatus est (vino) rluotico." (Suot. in Oct. c. 77.) X. Cant. a. Strofa 2. Vers 1. Jeu benedeschel tei, miu dutg: L'aua dolla grotta S. Gliezi vegn dais pelegrins applicad' encunter mal ils egls. Per promover lu frequentaziun de quest liug daventaus venerabels trás la dimora digl apiestel delia tiara, ha'gl \to~\<- Johann do Cuera ils 25 de Mars 1385 concediu ais visitonts in pardun din onn o curonta dis sut condiziun, ch' eis retscheivien ils sacraments delia ponetionzia e digl altar ed urien tronta Paternos en la caplutta de S. Gliez: el cuvel. — n. Strofa 4. Vers 3. Voluptat tei metfu perder: Davos I'immensa rihezia o terlischur delia capitula s' andava la pli profunda miséria o corrupziun. lis fundumonts dolla sozietat oran sgurdinai. Umens <lo giudoci buca mo suporfizial tenovun lu sozietat por persa. Livius buveva scrpt gia pli haul: „Niis ossan ella schliattadat aschi avanzai. che nus inidoin surpoitar ni ils mais, ni ils remiedis encunter." (Eo noquitia' porveniinus, ut nec mala nec remedia maloruni perferre possimus.) — - 156 — p. Str. 3. Vers 4. Tili buo a bass .,: Secund la legienda, ch'oi rasada ora ella cldga dil pievel en circa 23 versiuns ed uisas, ei S. Gliozi er'el cuvel vegnius molestaus o poisequitaus dais pagauns. Vun ins 6—7. pass de maun seniester delia grotta, sche vesan ins el grep in liug cun sfenclagliettns sco derivontas da fridas culln spada ed uai leu nodas ol crap, sco derivontas dal setener culla detla vidlunder. Cheu hagi il sogn seteniu. cura ch' el seigi vegnius perscquitaus. Las fridas dils pagauns hagien tuc mo il grep do mintga vart, ma S. Gliezi buca.— Ina detga semoglionta menzionescha, che S. Gliozi, pardagont. seigi vegnius udius dais Rets daluntsch, tochen a Tumein. — t. Strofa 1. Vers 2. Gronds eis ti .: Marc Aurel Antonin, lilosof, ei in fetg remarcabel um. Kl ei jurist, oratur, pictur. Montesquieti ugogia de dir, cun excepziun delia revelaziun, sappien ins en tut la natira buo andar enzitgei pli grondius, che Marc Aurel. Quei imperatur haveva savens en bucca in plaid de Flato: U oh'ils retgs deigien esser filosofs, no ch'ils filosofs deigien esser rotgs. El seteneva vid la filosofia stoica e sur sia vota interiura há el scbau anavos en ils dudisch cudiscbs do sias meditaziuns (Ton eis heauton bíblia dodoca) interressuntas dilucidaziuns. Sco Epictet. Plutarcb, Plinius. Séneca exprima era el, schop.ie inimitg dil ehristianismus, pertratgs, ch'ein buca carschi sil territori pagaun, mobein christian, aschia il pertralg deli' obligaziun de rarezar tuls curstgauns, sco frars. — Marc Aurel, che era pleins fiug pils dretgs liumans, ha buca senuspiu de violar ils dretgs humans dils christifideivels: quel che sez pardagava la giustia, ha giu negin'ureglia per las eloquonlas o heinmotivadas defensiuns dils subdits christians e de lur divina religiun. Quei secontener restrenscha il laud, che ses biografs dattan ad el. (Par. ^ Woltgesohiohte.) z. Strofa 3. Vers 2. Polyoarp: Quei tiestg de Smyrna, in giuvnal de S. Gion evangielist, terlischa il pli denter tuts marters, che Marc Aurel ha dau ali' Ásia. Sin la pretensiun dil procônsul, de blasmar Christus, ha Polyoarp respondiu: -Otgonta sis onns gia survesch'jeu a Christo o mai ha el fatg a mi enzitgei dil mal; co duess jeu blasmar miu retg o Salvader?" — El ei morts ledamein el fiug ded ina pluna lenna 167. (Pareglia Dr. Weiss, Weltgeschichte.) XI. Cant. Vers 55. L'horribla battaglia...: La davos'ujara de Marc Aurel encunter ils Marcomanns ha cuzzau da 178—180. Igl onn 179 ein quels pievels tudestgs vegni batti a Carnuntum (Petronell). Igl onn sisu, ils 17 de Mars 180 ei quei imperatur morts dalla pestilenza a Vindobona. Cun el finescha l’ epocha d' argient ed entscheiva quella de fier. — (Weiss, Weltgeschichte.) Vers 87. 'Gl artavel dil tron ...: Commodus (180—192) impe¬ ratur cun 19 onns, ei staus in carstgaun ni bien ni mal, ma do pauc energia. El haveva pauc interess per tuttas domondas spirtalas e vevu — 157 — perquei era nuot merveglins dils christians, ils quais han da siu temps gudiu ina pasch ditg desiderada. Secund Dio Cassius ha sia Murciu schizun favoriu ils christifideivels e prestau ad eis buns servetschs. Sez a Roma eran da quellas uras christians en atiltas plazzas dil stadi. Ei stat aschia buc en contradicziun culla historia, che in' christian piovinzial seigi de quei temps staus Procuratur a Cuera. Pli tard sa ei lu esser vegniu autor puspei. Vers 108. Las tégias ell' aua: Quels bagotgs eis lags (Pfahlbauten) podevan da lezzas uras aunc esser habitai, essenl ch' ins ha anflau lient antiquitats de caracter roman. (Pareglia Dr. Hiirbin, Handbuch der Schweizorgeschichte pag. 5.) — Vers 122. Vuschs discavettas: Vuschs buca compleinas pli, spossadas, sprègliadas; scavet, descavets, sprègl, nunpèr en consequenza de sperdita (forsa scavezar-scapitar). XII. Cant. Strofa 4. Vers 1. La cella dasperas: La détga populara di, che S. Gliezi hagi bagegiau cella e caplutta el liug delia posteriura claustra S. Gliezi. Aschia Thomus Lyror en sia chronica de Rankweil. Campell ha scret si la détga, ils de Termin hagien fiers il sogn en in foss, cura ch' el cun in bov od in uors ensemen inenavi lenna per siu bagetg. Per castitg seigien lu silsuenter tonts dil vitg davontai gutrus. — Dal pievel vegn l’ hodierna petschna caplutta de S. Onna sper la crypta delia baselgia dil seminari clerical considerada sco per cella primitiva de S. Gliezi. (Par. Prof. G. Mayer, Gesch. d. Kirche, d. Klosters und d. Seminars St. Luzi, Lindau 1876.) Strofa 16. Vers 3. ...noschina? Plaid d'interrogaziun : bein ver? (derivi da nec — sic — non?) bein aschia? El Diz. Pallioppi leg'ins: Niscbl adv. nicht wahr Strofa 31. Vers 1. Bugien vi «.partir: Vulent il põem en emprema lingia buca descriver la veta do S. Gliezi, sche fa el buca pli detagliada menziun do sia mort. Liitolf ei muort pliras raschuns deli'opiniun, che S. Gliezi seigi morts sco confessor. — Sco marter po el tonaton vegnir celebraus, havent surfriu peinas, che fussen en sesezzas stadas qualificadas de caschunar ad el la mort. Tochen el 16. tschentaher ein las relíquias de Gliezi o Mierta vegnidas conservadas en la claustra, che portav' j\ num dil S. Patrun e fundatur de nies uestgiu. Ussa sesanflan ellas en la catedrala de Cuera. — Er' eis uestgius de S. Gagl ed Augsburg vegn S. Gliezi honoraus. — v