Pagina:Archivio Glottologico Italiano, vol.14, 1898.djvu/106

Da Wikisource.
96 Parodi,

tremo che quamuisdee che uegnam1 . . . . . La quar cossa e uoio che tu senti meio per questo che e te diro. Noi uegamo far2 monte cosse pressente a ogio, si como e in le creature3 chi se peygam aora in sa aora [c] in la, e aotre cosse a questo moo, e nigunna neccessitae4 constrenzer e muar cosse; che inderno seream le arte5, se tute cosse se mouessem constreite. Adoncha le cosse chi no am neccessitae de pressente che elle sum faite, uennem senssa neccessitae. Ni so dira alchum6, che le cosse chi sum in pressente7 . . . . . Adoncha debiando uegnir8 elle eram libere.„

Sed hoc, inquis9. Aora mua e inforssa le questioim, demandando se de le cosse incerte, che uor10 lo libero arbitrio11, po esser pressencia, che monto se par discordar; che [se] elle sum proueue, conssegoir ne de12 neccessitae: [se neccessitaej manche, elle13 no pom za14 esser prouezue15, e niente no po comprender la scientia16 se no de certo. Or se le cosse chi sum incerte17 fim prouiste quaxi certe, questa e unna confussiom18 osscura e opiniom faossa.

Cuius erroris caussa. In questa parte ponne la questiom de questo error, per che l’omo no po zuigar se de le cosse de lo libero arbitrio po esser pressencia; che le cosse che l’omo cognosse, ello penssa [che] l’e uirtue de cognosse in le cosse e no in l’omo, e ello e tuto lo contrario; che ogni cossa chi e cognossua, no e cognossua segondo soa uirtue, ma segondo uirtue de lo cognosseor. "E de so metamo um [d] picem exempio. Um corpo reondo altramenti sente e considera19 lo uedeir, aotramenti lo tochar: lo ueir tagando da lonzi zita li raxoi de la luxe, e ue tuto quello inseme; lo tochar senssa ueir se apoza a lo corpo intorno intorno, e per le parte cognosse tuto lo reondo. Anchora20 aotramenti conssideram lo seno de l'omo, aotramenti la inmaginaciom, aotramenti la intelligencia21 e aotramenti la raxom. E lo seno conssidera la figura missa in la sugieta materia; la raxom passa questo e goarda lo aspecto lo quar e in li singullai, cum uniuerssal conssideraciom; l’ogio de la intelligencia e piu alto e22, passao lo ambito23 de la uniuerssitae, ue quella pura simple forma, la quar a nissum aotri e nota, tu e in um pointo. In la quar cossa e da ueir che la uirtue de soura comprende tute quelle desota, ma la uirtue desota no po montar a quella de soura; che lo seno no po otra la metheria e la inmaginaciom no monta a le specie uniuerssae, ni la raxom no po montar a la simple forma de la diuinitae. Ma la intelligencia, si como goardando souer tute cosse, consenua la forma de tute cosse de sota, zuiga, ma in moo no [f. 386a] cognossuo a le aotre uirtue; che ella cognosse la uniuerssar de raxom e la figura de la inmaginaciom e [lo materiale] de seni24, [no ussando raxom ni inmaginaciom ni seni]; ma [in] quello uno momento25 de mente26 ferma27 tute cosse cognossue. Ma la raxom


  1. Supplisci: nihil...ut evenirent sui natura necessitatis habuisse.
  2. Sopprimo queste; cfr. F: nous veons moult de choses a l’ueil tant comme on les fait.
  3. Corr. ’quadrighe’.
  4. neccessaria
  5. aotre
  6. alchunna
  7. Supplisci: [quod quae nunc fiunt] prius quam fierent, euentura non fuenint. Ho soppresso qui le parole: elle sum libere, che forse venivano dopo uennem senssa neccessitae, unendovisi per mezzo d’un e
  8. Risponde al latino: etiam praecognita.
  9. in quid
  10. chi ue
  11. che u. l. l. arb. manca a B.
  12. conssego ey ue de
  13. ella, ridotto da un elle anteriore.
  14. possa
  15. prouezua
  16. scĩa
  17. certe
  18. conffessiom
  19. considero
  20. ane hora
  21. Sopprimo diuinna.
  22. e a
  23. albitrio
  24. Manca: nec ratione utens nec imaginatione nec sensibus. Probabilmente, essendo ripetuto seni nella riga seguente, il copista saltò dall’uno all’altro.
  25. Risponde a ictu.
  26. niente
  27. Potrebbe rispondere a formaliter, sicché si leggesse: [ue] forma[lmente]; F: il voit toutes choses formelment.