Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/684

Da Wikisource.
676 Placi a Spescha

Bibliothekas, arkhivs, Quolms, e Vals, ed hai giu premura de quæi renovar, il qual æra konsumau d’il fiuk sventirau.

Meia principala premura æra lou ded interquerir il vestigs d’il Lungatg romansh e de la situaziun de Quolms, Vals, Glatshærs e Minerals, ed hai enflau.

Il viadi sin il Quolm de Patsh, /: auf dem Berg des Friedens:/ il qual shai ded Inspruk enkonter miez Miezdi, quæl si la Val de Rast /: Waldrast:/; e giu pær la Val d’igl Oen /: in das unter Inthal:/ han dau a mi suficiænte glish kun gl agit de las hartas geographikas, relaziuns ded Omens literai, ed autras notizias literalas son iou de quæi ent il Lungatg grishun vegnius pærsuadius, d’il qual iou aunk dubitaval.

Turnaus de meia kaptivitat politika [p. 79] gl on 1801 hai iou priu habitaziun enten la Val Lumnæza. Quæla val hai iou en spazi de treis ons viandau ora: sun ius sil pez Surkombras, denter Val S. Pieder, e Val Stusavia, sin il pez Regina sur Surin e Silgin, sin il pez Derlun denter Val S. Pieder, Garsura de Val Bregn, e Venæsha, sin il pez Valægla denter Val S. Pieder, e Val Vrin, e sin il pez Teri de Kanal denter la val Tenigia, Vrin, e Garsura, e deskret quælas passashas en plema romontsha.

Gl on 1804. son iou pær munkonza de Spirituals, vegnius a Sumvitg, e tras benevolientsha d’il Reverendissim Segniur Canoni Michael Henni investigau la metalurgia, ed autras remarkabilitats de quæla hondreivla Vishnaunka. Æ sil davos son iou s’alzaus sin il pez gl Avat, konzepiu quæi viadi ent il Lungatg matern, e deskrit æl kun la Historia de la Crismaziun Sursælvana de Monsegniur Uæstg.

Ent il medæm on son iou vegnius klamaus tier il Benefici de Rabius, de novamein dershus si, ed interpriu l’instrukziun de la giuventegna petshna. Quæla ha dau a mi nova glish, e niov anim tier la Literatura grishuna, ed æ kashunau la præsent’ovra.

[p. 80] Vigilonts de notg en miu ruaus, hai iou interqueriu ils suns d’ils vokals, ed æ enflau, ke quæls seien distinktivs tras la qualitat, e quantitat de la organisaziun d’il flat, e de la gargata. kon pli, ke iou, fladont, strinshæva, ne slasgiava la gargata, ton pli s’alzavan, e sesbassavan ils suns.

Kun quæla eksperienzia hai iou s’enkorshu, k’igl: a — sei il sun il pli profund, e larg, ke suenter suondi igl: o — suenter igl: u — e lu igl: e — i.

Jou hai ent il medæm temps observau, k’ æi maunki vokals en quæi Lungatg, e ke senze quæls possi æl boka vegnir sbokaus akuratamein. Pær quæla fin hai iou inventau in: æ — œ — ü — ed in: ò — de 40 sun denter: u — ed: o.