Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XI.djvu/153

Da Wikisource.

La val Bragaia 143

da seisc uretta. Una part da quel, cioè da Malögia per ün uretta infin el cunfine da Nagiadina appartegn el pendif da l’Inn anzi cu e quel da la Maira. Da l’altüra da Malögia alta 6057 pè Svizzar sur al mer infin el cunfine talian a Castasegna 2490 pè Svizzar as incuntra una gran differenza da clima e da prodott. Intant ca sü la planüra eleveda da Malögia nu cresc altar cu erba, ent al bass da la val al scumenza la vegetaziun da l’Italia. Ogni pass c’as fa gnind in gio al presenta una variaziun en la struttüra di cuntorn, ent al clima e ent al genar di prodott. Al prodott principäl l’è lan früa dal bastiam massima dal bövin e da ter sü quist l’è l’occupaziun e la risorsa di abitant. La cultivaziun di camp l’è pütost indagia in drè e ’l terren scars e sassus al la fa essar difficil. En la val zirca da Visavran ingiö al madüra i tartüfal, al furment, al segal, la giota, al lin, al canaf, lan arbea, i fasöl e gabüsc verz e tantan altra erba da ort. Al vegn e madüranza er lan cereisa, lan brügna, i pom i peir, lan niciola e qualgi agn perfin lan nusc. Ent la val zot al früt pü cumün oltre i gio nominà l’è la castegna ca forma ün di pü cumün aliment da la popolaziun da quista cuntreda, incusa ca al tartüfal è per giuda la part zura.

Al punto da divisiun fra quistan du part l’è la Porta sur el paiset da Prumantögn ca l’era in temp veil una scort da furtificaziun. As an vè anch’èssa qualgi ruvina, cioè un mür gross e fort per mezz’el quäl una volta per un portun al passeva la streda. Chi pratend c’al vegna anca dal temp di Romani e che crè c’al sea stag fatg sü el temp di Lumbard incura ch’al scüneva al se domini e’ l scumanzeva quel di Franchi. Per lung temp fin chi drian agn al formëva la separaziun fra lan du giüriscdiziun civila da sur e sot Porta, ca essa nuida forman al Circul giürisdizionël de Bragaia.

Incusa ca quist punt ha servi da cunfini pulitic al forma er per indichër la separaziun fra’ l clima dal Nord e quel da l’Italia, e in ün cert möd er fra’ l caratar da lan popolaziun. Intant cal’abitant da sur Porta è da natüra plütost flegmatig e seri, quel da söt Porta è in generel pü vif e risolüt e’ l sumeia plü el carattar talian. Quistan du popolaziun as distinguan er ent al linguag, almanc en la pronunzia. La popolaziun da la Bragaia nu l’è numerusa partgiè la riva e pena a 1700 anima ch’en dispersa sü noif paiset pü o manc grand ca forman seisc cumün.

Gnind da l’Italia al prüm pais l’è Castasegna sitüa sul cunfini indua c’as mett insemal al Luvar cun la Maira. Quist pais ha diversan belan Chiäsa növa e l’è quasi zopa sot i albar da castegna e da nusc. Da chilò infin e söi pais sitüa a tre quart d’ura sü ün ’altüra e man sneistra, as estend üna selva da castegnair clameda Brentan, ca forma la bellezza