Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XII.djvu/352

Da Wikisource.

savein nus Romontschs setschentar senza seturpiar sper ils auters pievels neolatins. Nossa tradiziun populara, la frestga flur striauna, stat a pèr cun la rosa cotschna della Provenza, la gelgia alpina dil Montserat ed il thymian selvatg dils quolms della Rumenia. 5 Avon che plidar sur noss’ obligaziun de mantener il car lungatg mumma, promover e carschentar quel, lubi a mi ina declaronza. Ei fuss in’ enzenna d’ in jertg levsenn, sche jeu lessel cuschentar a vus la verdat, che la lutga per il lungatg penda ensemen intimamein cun la veta politica dils pievels. Tgei terribla rola gioga il lungatg el combat mundial, ch’ ils pievels europeics 10 battan cun ina sgarschur, che crescha da di en di. Nus Romontschs essan Svizzers; il vischinadi grischun, carschius sin il sulom lartg della proprietat communala cun il cuitg alla testa, ei semantenius ord la grischa antiquitat tras ils sanguinus dis, nua ch’ ils pievels septentrionals han zappitschau igl imperi roman; ei semantenius sut ils feudals rubiestis ed 15ha en lutga gloriusa obteniu igl agen cumin e l’ atgna dertgira. En il combat decisiv per la independenza han ils umens grischuns battiau cun lur saung la giuvna libertat quei step di de Matg, ch’ ha immortalisau la Chalavaina. Svizzers e Grischuns, schumellins della libertat, han dapi glez di buca pli schau sesparter, ed en quella historia rimada „Il tgiet dils 20Grischuns“ ha il patriot Gliezi Gabriel, beinmeriteivel plevon de Glion, uniu la canzun de Wilhelm il Telle, quella della Chalavaina e l’ autra dils tiranns e dellas ligias en ina historia, ch’ ei ida vi en carn e saung tier ils Grischuns ded omisduas confessiuns. Sch’ il grond Cors, che strihava pievels ord il cudisch della veta e 25scaffeva novas naziuns, ha buca tuccau l’ existeuza della Svizzera, han sper ils umens de Grauholz e Schindellegi ils herox curdai a Rehanau il meret, de haver perschuadiu il Cesar modern dil dretg d’ existenza della Svizzera. La bandiera della Crusch alva ei per nus il simbol de moralitat publica, civilisaziun ed humanitat, e nus Romontschs calein pér cun la davosa fladada 30ded esser Svizzers. Fatga quella declaronza, constatein nus, ch’ il dultsch lungatg mumma seigi pereclitaus d’ ina adina pli prigulusa germanisaziun. Dapi ils dis ch’ il romontsch s’ extendeva lunsch sur il lag rivaun ora, sco il genial Holzmann muossa en sia tèsa originala, mo buc acceptada, sur Celts e 35Germans, essan nus adina tschessai da Cuera ensi, da Cuera, che deva inaga als Romontschs il num „Churwelsche“ e dil qual dat aunc perdetga il „welsche Dörfli“, sin il pastget dil qual pon esser naschi quels versets de dumbrar, ch’ ils affons drovan aunc oz. Buca che nus Romontschs havessen enzatgei encunter il tudestg. Nus 40havein basegns d’ in grond lungatg, che laschi sentir nus la viva unda