 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| 2771 ut | ut 2772 |
ad regem diu desideratum concessere, Liv.: horret onus ut parvo corpore majus, Hor.: homo acutus, ut Poenus, Cic. b) mediante una proposizione indipendente, come, siccome, in quanto, aiunt hominem, ut erat furiosus, respondisse, Cic.: permulta colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus, Cic.: Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens, ut est captus Germanorum etc., Caes.
4) per dare una ragione, espressa a) con una proposizione relativa, come quello, magna pars Fidenatium, ut qui coloni additi Romanis essent, Latine sciebant, Liv.: proelium, ut quod maxime umquam, pari spe utrimque commissum est, quant’altri mai, Liv. b) con una proposizione ipotetica con si, come se, Agesilaus cum suis eo venit, atque, ut si bono animo fecissent, laudavit consilium eorum, Nep.: ut si esset res mea, Cic.
5) per riferire un rapporto, secondo cui vien misurata un’azione, come, siccome, così come, ut potui, tuli, Cic.: ut ipse praescripserat, Nep.: partic. in unione con un superl., ut blandissime potest, nel modo più blando, carezzevole, Cic.: ed il superl. rinforzato da cum, come domus celebratur, ut cum maxime (sc. celebratur), Cic.
6) per addurre esempi, come, per esempio, ea se sola percipere dicunt, quae tactu intimo sentiant, ut dolorem, ut voluptatem, Cic.: eādem mente res dissimillimas comprehendimus, ut colorem, saporem, calorem, Cic.
7) per enunciare il grado nell’esclamazione, come, quanto, ut ille tum humilis, ut demissus erat! ut ipse sibi displicebat! Cic.: quae postea in eum sunt ingesta, ut sustinuit! ut contempsit ac pro nihilo putavit! Cic.
8) per introdurre una domanda, come, a) diretta (raro), ut valet? ut meminit nostri? Hor. b) indiretta, videte, ut hoc iste correxerit, Cic.: credo te audisse, ut me circumsteterint, ut aperte ostentarint, Cic.
9) per indicare rapporti di tempo, a) per indicare un avvenimento immediatamente precedente all’azione principale, per lo più col perf., come, siccome, tostochè, non appena, ut haec audivit, Cic.: ut huc venit, Cic.: ut vidit, Cic.: rinforz. mediante primum, ut primum loqui posse coepit, Cic.: mediante subito, tostochè, Ov. Spesso nella proposizione principale si trova una parola come subito, statim, che fa spiccare particolarmente il rapido succedersi di due azioni, ut intellectum est, quantam vim haberet accurata oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt, Cic.: me ab Appio statim diligi coeptum esse, ut simultatem deposuimus, sensi, Cic. b) per indicare azioni contemporanee, da che, da quando, dopo che, ut Brundisio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae, Cic.: qui primus alma risit adorea, dirus per urbes Afer ut Italas equitavit, Hor.: videsne igitur minus quandrigentorum annorum esse hanc urbem, ut sine regibus sit? Cic.
II) congiunz. col congiuntivo, che, così che, affinchè, acciocchè, perchè, A) per indicare un’effettuazione, e precis. 1) reale o di fatto, a) dopo le espressioni che contengono il concetto di effettuare, accudere, seguire, occorrere, darsi, aver luogo; che, sol efficit, ut omnia floreant, Cic.: plerisque accidit, ut etc. Caes.: forte evenit, ut etc., Cic.: nobis contigit, ut etc., Cic.: est, ut etc., Cic.: ex hoc nascitur, ut etc., Cic. b) dopo le espressioni che indicano il trovarsi, l’esistere d’una proprietà, d’una qualità, d’un requisito in genere, d’un fenomeno che ha un effetto, di, che, mos est hominum, ut etc., Cic.: expedit omnibus, ut etc., Justin.: si sequitur, ut etc., Cic., reliquum est ovv. restat, ut etc., Cic.: extremum est, ut te orem, Cic.: jam prope erat, ut sinistrum cornu pelleretur Romanis, Liv. Quindi ut sta anche dopo le espressioni: certum, verum, falsum, verisimile, rectum, justum, usitatum est ed a., Cic., Nep. ed a.
2) ovv. immaginata, a) dopo i verbi di volere, desiderare, comandare, pregare, bramare, consigliare, incaricare; stabilire, conchiudere, proporsi; studiarsi, curare, permettere, concedere ed a., che, equidem vellem, ut aliquando redires, Cic.: Phaëthon, ut in currum patris tolleretur, optavit, Cic.: quamobrem imperabas, ut etc., Cic.: petunt atque orant, ut etc., orat atque obsecrat, ut etc., Caes.: constituit, ut ludi fierent, Cic.: tibi decernit, ut regem reducas, Cic.: curavi, ut bene viverem, Sen.: consulere ac prospicere debemus, ut etc., Cic.: quae (lex) permittit, ut etc., Cic.: illud natura non patitur, ut etc., Cic. b) dopo i verbi di chiedere, ammonire, ricordare, persuadere, spingere, costringere a, di, che, tribuni plebis postulant, ut etc., Liv.: magno opere te hortor, ut etc., Cic.: auctor non sum, ut etc., Cic.: suasit, ut etc., Cic.: huic persuadet, uti ad hostes transeat, Caes.: impellimur naturā, ut etc., Cic.: Lentulum, ut se abdicaret praeturā, coëgistis, Cic. c) dopo i verbi di temere, che non (poichè nei verbi latini timere, metuere, vereri è contenuto un concetto negativo, che passa anche alla proposizione secondaria), ut sis vitalis, metuo, Hor.: timeo, ut sustineas, Cic.: vereor, ut Dolabella ipse nobis prodesse possit, Cic. d) ellitticam. per fac ut, per introdurre una proposizione concessiva, posto che, dato che, concesso che, anche se, se pure, ut desint vires, tamen est laudanda voluntas, Ov.: ut quaeras omnia... non reperies, Cic.: ut ita sit, tamen non potes hoc quasi praeclarum aliquid praedicare, Cic. e) ellitticam. per esprimere lo sdegno in una interrogazione, oh! tibi ego ut credam, furcifer? Ter.: tu ut umquam te corrigas? Ter.: ut ne tegam spurco Damae latus? Hor. f) ellitticam. per esprimere un’apprensione, che soltanto, purchè soltanto, ut satis contemplata modo sis, Ter. g) ellitticam. per esprimere un desiderio, purchè almeno, volesse il cielo, almeno, ut dolor pariat, quod jam diu parturit! Cic.: ut te dii perduint! Ter.
B) per indicare una conseguenza, che, così che, 1) coi corrisp. ita, sic, tam, eo, adeo, usque eo; talis, tantus, is, hic ed a.: Tarquinius sic Servium diligebat, ut is ejus vulgo haberetur filius, Cic.: Siciliam Verres ita vexavit, ut etc., Cic.: non essem tam inurbanus ac paene inhumanus, ut eo gravarer, Cic.: eo rem adducam, ut etc., Cic.: paupertatem adeo
