Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1400

Da Wikisource.
2775 utilitas utrum 2776

ut emeritis non est satis utilis annis, Ov. β) con ad e l’acc: homo ad ullam rem utilis, Cic. γ) col dat.: dant utile lignum navigiis fraxinos, Verg.: equi utiles bello, Ov.: posse iis utiles esse amicos, Caes.: non mihi est vita mea utilior, Cic.: is mihi vir et suis et communibus rationibus utilissimus civis fore videtur, Cic. δ) (poet.) col genit.: radix medendi tilis, Ov. her. 5, 147. ε) coll’infin.: tibia adesse choris erat utilis, Hor. art. poët. 204. b) neutr. sost.: qui miscuit utile dulci, Hor.: sententiae de utilibus honestisque, Quint. c) utile est coll’infin. o con ut ne e ol cong., numquam est utile peccare, Cic.: id arbitror apprime in vita esse utile, ut ne quid nimis, Ter.

ūtĭlĭtās, ātis, f. (utilis), utilità, utile, vantaggio, profitto, pro, bene proprio o generale, interesse (contr. inutilitas, inutilità, danno), α) sing.: utilitatem habere (procacciare), Cic.: servire commodis utilitatique, Cic.: eandem utilitatem fovere (promuovere), Tac.: etiamsi nulla sit utilitas ex amicitia, Cic.: utilitas si amicitias conglutinaret, il riguardo all’utile, all’interesse, ecc., Cic. β) plur.: utilitates belli, Cic.: utilitates ex amicitia maximae capientur, Cic.: Tiro mirabiles utilitates mihi praebet, mi presta servigi straordinariamente utili, Cic.: utilitatibus tuis (i tuoi utili, buoni servigi) possum carere, Cic.

ūtĭlĭtĕr, avv. col compar. e superl. (utilis), utilmente, giovevolmente, vantaggiosamente, Cic. ed a.

ŭtĭ-năm, avv., nell’augurare, oh se, Dio voglia, volesse il Cielo, piacesse al Cielo, utinam incumbat in causam, Cic.: utinam haberetis, Cic.: cui quidem utinam vere ante auguraverim, Cic.: unito con quod, p. es. quod utinam minus vitae cupidi fuissemus, Cic.: negativ. utinam ne e utinam non, voglia il Cielo che non, oh se non, quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incĭdisset! Ter.: illud utinam ne vere scriberem! Cic.

ūtĭquăm, V. neutiquam.

1. ŭtĭ-quĕ, avv., comecchè, come che sia, quindi a) assolutamente, del tutto, sotto ogni riguardo, venga come vuole, costi ciò che vuole, ad ogni costo, in ogni modo, si utique vellent, Liv.: ne utique vellet, Liv.: utique apud me sis, Cic.: illud scire utique cupio, Cic.: nisi alterum consulem utique ex plebe fieri necesse sit, Liv. b) per lo meno, certamente, utique postridie, Cic.: unā utique parte, Liv. c) particolarmente, massimamente, utique postremis mensibus, Liv.: commota est plebs, utique postquam etc., Liv.

2. ŭtīquĕ == et uti (V. ut).

ūtor, ūsus sum, ūti, fare uso di q.c., usare q.c., adoperare, impiegare, servirsi, giovarsi di una cosa, valersi, I) propr.: A) in gen.: α) coll’abl.: armis, Cic.: oratione, parlare, Cic.: hāc voce, parlare così, Cic.: ut Ciceronis utar verbo, Sen.: uti temporibus sapienter, adattarsi alle circostanze, Nep.: parim. uti foro, Ter.: uti suo largius, scialacquare, consumare, Sall.: male uti lege, abusare della legge, Cic.: cornibus urorum pro poculis uti, Caes.: uti alqo in servilia ejus artis ministeria, Liv.: uti ea criminatione in alqm, Cic.: uti alqo (teste) contra alqm, citare come testimonio, Lact.: potentiā suā namquam aut raro ad impotentiam uti, Vell. β) coll’acc. gen.: ne filius quidem quicquam utitur, Cic.: huic omnia utenda ac possidenda tradiderat, Cic. γ) assol.: divitiae (expetuntur), ut utare, per l’uso (materiale), Cic.: tot annos in utendo exhauserunt, Quint.: et quaerere et uti, usarne, Hor.: negavit se uti, non volle accettare, Cic.: parim. non uterer. non accetterei, Cic. B) partic.: 1) praticare con alc., aver dimestichezza, Trebonio multos annos, Cic.: majoribus, Cic. 2) vivere di q.c., huic dederis, unde utatur, Ter.: habere quī utar, Cic. 3) assaggiare, mangiare, gustare, cibis bonis, Cels.: lacte et herbis, Ov. II) trasl.: 1) essere in possesso d’un oggetto, possedere, partic., avere o ricevere un ogg. d’una qualche qualità, patre diligente, Nep.: adversis ventis, Cic.: proeliis secundis, dar battaglie fortunate, Cic.: valetudine bonā, godere, Caes.: honore, coprire una carica onorifica, Cic.: frequentissimo senatu et liberalissimo, Cic.: bestiis immanioribus, Cic. 2) abbisognare, aver bisogno, ambitione nihil uterer, Cic.: ea nihil hoc locoutimur, non ne abbiamo bisogno qui, non ne parliamo, Cic.

utpŏtĕ, avv., per far spiccare il concetto «causale», cioè a dire, come (quello), per lo più innanzi a qui, quae, quod col cong., utpote qui nihil contemnere solemus (noi), come quelli che, ecc., Cic.: col partic., puerulo me, utpote non amplius novem annos nato, Nep.: con cum, poichè, utpote cum... fecerint, Asin. Poll. in Cic. ep.

utpŭtă (ut puta), V. puta.

ŭtrĭcŭlārĭus, ĭi, m. (utriculus), suonatore di cornamusa, Suet. Ner. 54.

ŭtrimquĕ (utrinquĕ), avv. (uter), I) dall’una e dall’altra parte, a) generic., Cic., Caes. ed a. b) unito con secus, dall’una e dall’altra parte, Lucr. 4, 936. II) trasl., da entrambi i lati (parti), utrimque anxii, in timore da entrambe le parti (temendo i soldati di Ottone e di Vitellio), Tac. hist. 2, 52.

ŭtrinquĕ, V. utrimque.

ŭtrō (sc. loco, da uter), avv., in quale delle due parti, verso dove, quando si parla di due, nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque, Ov. met. 5, 166: trasl., Cic. parad. 3, 24.

ŭtrŏbī-quĕ ({{Ancora|utrubique|ŭtrŭbīquĕ), avv., dall’una e dall’altra parte, veritas utrobique sit, negli dèi e negli uomini, Cic.: utrobique plus valebat, nelle truppe di terra e di mare, per terra e per mare, Nep.: utrobique inimicos habebam, in ambo i partiti, Asin. Poll. in Cic. ep.: utrobique molestus, Hor.

ŭtrōlĭbĕt, avv. (da uterlibet), verso quale delle due parti ti piace (vuoi); Quint. 1, 11, 9.

ŭtrōquĕ, avv. (da uterque), verso ambo o in ambo le parti, le direzioni; all’uno ed all’altro luogo, Cic. ed a.

ŭtrŭm, avv. (uter), rinforzato da ne e nam in utrumne, utrumnam, introduce il primo membro d’una proposizione disgiuntiva, sia essa interrogativa o dubitativa, coi correlat. an, annon ed a. e senza la proposizione contrapposta; se, se mai, se forse, od espresso col semplice tono interrogativo, I) nell’interrogazione diretta, a) col secondo termine espresso: α) con an: utrum ea vestra