Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/376

Da Wikisource.
727 dedoceo deduco 728


dē-dŏcĕo, ēre, quasi disinsegnare == far disimparare q.c. ad alc., o far perdere l’abitudine, disvezzare da una cosa, rimuovere coll’insegnamento alcuno dalla sua opinione (erronea), insegnare ad alcuno qualcosa di meglio (contr. docere et discere), docere aut dedocere judicem, Cic.: dedocere alqm geometrica, far sbagliare nella geometria, Cic.: (virtus) populum falsis dedocet uti vocibus, insegna al popolo, ch’egli erra, se egli ritiene sinonimi ricco e felice, Hor.

dē-dŏlĕo, dŏlŭi, ēre, cessar di soffrire, di dolersi, Ov. fast. 3, 480 e rem. 294.

dē-dūco, duxi, ductum, ĕre, I) condurre, trar giù, con de o ab o ex e l’abl., o con sempl. abl., con ad o in e l’acc., o col sempl. acc. di luogo, 1) propr.: a) generic., α) ess. anim.: imbres nivesque deducunt Jovem, sotto pioggia e neve scende Giove dal cielo, Hor.: mollire clivos, ut non jumenta solum, sed elephanti etiam deduci possint, Liv.: deducere alqm de rostris, Caes.: e alqm in subjectum viae campum, Liv.: alqm in quattuordecim, Sen., o in quattuordecim sessum (per prendere ivi il suo posto), As. Poll. in Cic. ep.: super caput hostium eos, Liv.: di sogg. inan., in praecipitia iste cursus deducit, Sen. β) ogg. inan.: tiaram, trar giù dal capo, Suet.: pectine crines, pettinare in giù, Ov.: caesariem barbae dextra, lisciare all’ingiù, Ov.: ramos pondere suo (di frutti), Ov.: suas a pectore vestes, trar giù, Ov.: montes in planum, appianare, Justin.: manum ad imum ventrem, Quint.: eluvie mons deductus est in aequor trasportato giù, Ov. b) come t.t. militare, condurre in giù o abbasso, far venir giù, far discendere (abbasso), aciem in planum, Sall.: Albanum exercitum in campos, Liv.: copias ex locis superioribus in campum, Caes.: equitatum o equites ad pedes, far smontare, Liv. c) come t.t. nautico, α) spiegar le vele, far vela, vela, Ov.: tota carbasa malo (all’albero), Ov. β) lanciare in mare una nave, salpare (contr. subducere), navem, Verg. e Liv.: navigia, Sen.: classem, Liv.: carinas, Ov.: naves litore (dal lido), Verg.: navem in aquam, Liv.: carinas in freta, Ov. d) mediante incantesimi trar giù, lunam, Ov.: Jovem caelo, Ov.: cantando rigidas montibus ornos, Verg. 2) trasl., diminuendo (computando), ricondurre a q.c., gradatim ad pauciores, Cic. de nat. deor. 2, 164.

II) condurre da un punto di partenza ad un punto di riuscita, ad una meta, condurre da, condur via, condur verso, condur via accompapagnando, recare, trasportare, prender seco, A) in gen.: 1) propr.: a) generic.: α) esseri anim.: pecora, Caes.: inde boves, Ov.: alqm a recta via (fig.), Cornif. rhet.: alqm ex ea via (fig.), Cic.: suos ex agris, Caes.: alqm Rhodum, Cic.: alqm in arcem, Liv.: ad eum agnum non casu, sed duce deo deduci, Cic. β) ogg. inan.: (ea) sibi quemque deducere jubet, Tac.: atomos de via, Cic: undas in mare (di fiumi), Ov.: e (fig.) Aeolium carmen ad Italos modos, trapiantare la lirica eolica sul suolo romano, Hor. b) (come t.t. militare) condurre le soldatesche da un luogo o verso un luogo, condur via (ritrarre), far partire (marciare), trar fuori, trasferire, exercitum, Caes.: praesidium, praesidia, Liv. e Caes.: militari more vigilias, disporre, Sall.: praesidia ab o ex urbibus, Liv., o de oppidis, Cic.: Orico (da Orico) legionem, Caes.: exercitum in aciem, Liv.: classem in proelium, Nep.: legiones in hiberna, Caes.: milites ex hibernis ad Ciceronem, Caes.: tres in arcem oppidi cohortes praesidio, porre come guarnigione, Caes. c) come guida o compagno, condurre qualcuno, guidare, condur via, condur seco, prender seco, accompagnare, introdurre qualcuno in qualche luogo, da alcuno, α) ad un abboccamento (udienza), deduci ad Eumenem, Nep.: ad regem, Justin.: deduci in conspectum Caesaris, Caes. β) dalla provincia in Roma: Ennium poëtam, Cic.: Atticum, Nep.: alqm secum, Cic.: alqm Romam, Eutr., secum Romam, Liv. γ) come ospite in una casa, ecc.: alqm domum, Cornif. rhet.: alqm ad alqm, Cic.: alqm in hospitale cubiculum, Liv. δ) un giovane ad un uomo politico per un ulteriore perfezionamento: alqm ad alqm, Cic. ed a. ε) condur via, guidare, prender seco proteggendo o difendendo, deduci a tribuno praetoriae cohortis, Tac.: deducere alqm Pythnam, Nep.: come prigioniero, alqm Athenas, Nep.: alqm in carcerem, Sall.: alqm vinctum ad Caesarem, Hirt. b. G.: alqm ad Hannibalem, Liv.: sul luogo del combattimento, alqm in arenam, Suet. ζ) accompagnare alcuno in segno di onore, fare il corteggio d’onore, αα) ad un uomo politico, alqm, Cic.: alqm de domo, Cic.: alqm ad forum, Cic.: in forum, Quint.: alqm domum, Liv. ββ) un giovane Romano al Foro, per fare il suo tirocinio: alqm in forum, Liv. e Justin. γγ) una sposa dalla casa paterna a quella dello sposo == condurre la sposa, alqam, Liv.: virginem in domum alcjs, Tac., ad alqm, Liv., alci, Tibull.: dello sposo stesso == condurre a casa la moglie, uxorem domum, Ter.: eufem. == condurre una concubina ad alcuno, alqam ad alqm, Cic. e Suet.: Tertia deducta est (in doppio senso col n° B, a, più sotto), Suet. Caes. 50. δδ) ricondurre, condurre nel suo dominio un signore statone scacciato, alqm in regnum, Tac.: alqm in possessionem Armeniae, Tac. η) condurre in una processione o guidare in qualche luogo, tensas, Suet.: mulierem triumpho, Hor.: elephantos Romam ingenti pompā, Eutr. d) condurre, stabilire, stanziare coloni, una colonia in qualche luogo, porre una colonia in qualche luogo, colonos, Vell.: coloniam, Cic.: eo coloniam, Cic.: colonos Capuam, Caes.: coloniam in Asiam, Cic.: Aquileja colonia Latina (come colonia latina) eo anno in agrum Gallorum est deducta, Liv.: qui initio deduxerant, coloro che per i primi condussero colonie, Nep. e) condurre, recare, produrre in tribunale come testimoni, ecc., alqm ad hoc judicium, Cic: lis ad forum deducta est, fu portata in tribunale, Phaedr. f) come t.t. nautico, trarre una nave dal cantiere, navem ex navilibus, Liv.: o condur via ostilmente, unam (navem) ex navilibus eorum, Caes.: navese Meloduno, Caes.: o condurre ostilmente, naves in portum, Caes. g) derivare acqua da qualche luogo, condurre in qualche luogo, rivos, Verg.: aquam Albanam ad utilitatem agri suburbani, Cic. h) condur via colla forza alcuno da un possedi-