Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/526

Da Wikisource.
1027 exsuscito exter 1028

ex-suscito, avi, atum, are, I) svegliare, 1) propr.: te gallorum cantus exsuscitat, Cic. Mur. 22. 2)trasl.: a) svegliare moralm., ec- citare, naturalem memoriam, Cornif. rhet.: cura exsuscitat animos, Cic. bh) dare animo, rinfrancare, infondere coraggio, SE, rinfran- carst, Brut. è» Cic. ep. ad Brut. 1, 16, 11. II)una fiamma, accendere, fiammam aurà, Ov. fast. 5, 507: fig., ne quandoque parvus hic ignis magnum incendium exsuscitet, Liv. 21,3, 6.

exta, orum, n., interiora, viscere delle vit- time, partic. le parti più nobili, come il cuore, 1 polmoni, il fegato, lu milza, da cui gli an- tichi ricavavano i presagi, Cic. ed a.

extabesco, tabui, ere (tabes), disfursi del tutto, consumarsi, distruggersi, I) propr.: cor- pus macie extabuit, Poéta în Cic. Tusc. 3, 26: is fame extabuit, Suet. Galb. 7. II) trasl,, scomparire gradatamente, opiniones vetustate extabuisse, Cic. de nat. deor. 2, 5.

extantia, ac, f., V. exstantia.

extemplò, avv. (ex e templum), subito, incontanente, all'istante, Ter., Cic. ed a.: ext... mox, Liv.: ext.... mox... postremo, Liv.

extempdoralis, c (ex e tempus), improv viso, estemporaneo, inspensuto, senza prepara- zione, oratio, actio, Quint.: figurae, Plin. ep.: fortuna, dono dell'improvvisazione, facoltà di dire senza previa preparazione, Quint.: così pure facultas, Sen. rbet. e Suet.: facilitas, abilità ad improvvisare, Quint.: audacia, Tac. dial.: temeritas, Quint.

exsuscito

extempòralitàs, atis, f. (extemporalis),

facoltà del dire 0 di fur versi senza prepara- zione, Suet. Tit. 3.

ex-tendo, tendi, tensum e tentum, re, sterdere, tendere, spiegare, I) propr.: À) n gen.: chartam malleo, Plin.: funem, Hor.: di- gitos, brachium, Cic.: pennas (ali), Hor.: ri- gida cervice et extento capite currere (di ca- call), Liv. Così partic.: a) come t. t. milit., distendere, sviluppare în linea di battaglia, COr- nua aciei, Curt.: alla domanda dove? in qual direzione? distendere, disporre, far andare, agmen ad mare, aciem latius, Curt.

Db) del tempo o di q.c. nel tempo, allun-.

gure, prolungare, Varlis sermonibus vespera extenditur, st prolunga, Plin. ep.: alla dom., stn dove? curas in annum venientem, Verg.: ab hora tertia ad noctem pugnam, Liv. B) pregn., 1)stendere alcuno (al suolo) = atterrare, abbattere, alqm arena, Verg.: mediale extendi = stendersi, rimaner disteso, linqui animo rex et veluti mortuus extendi, Curt.: toto ingens extenditur (Cerberus) antro, Verg. 2) stendere, allargare, ingrandire, a) generic. extendi epistulam 0vv. me epistula, Za mia lettera è divenuta lunga, Plin. ep.: agros, @n- grandire, allargare, Hor.: pretium, accrescere Suet.: verba (con aggiunte), allungare (contr. corripere), Quint. b) prolungare nel tempo, consulatum, Plin. pan.: vitae spatium, Vell.: memoriam sui operibus, Plin. pan. II) trasl., 1) stendersi = intraprerdere al di là delle forze, faure più di quello che si può, se supra vires, Liv.: itinera, far grandi giornate, lun- ghe marcie, Liv.: avidos cursus, affrettare <l proprio corso, Verg. 2)cstendere, sino ad un

1028

dato punto; pass. mediale extendi = esten- dersi, spem suam in Africam (Sull'Africa), Liv.: mediale, tamquam non longius, quam quantum vitae bumanae spatium est, cupi- ditas gloriae extendatur, Liv. 3) estendere, dif- fondere, famam factis, Verg.: nomen in ul- timas oras, Hor.

extento, are (intens. di extendo), disten- dere, nervos, Lucr. 3, 488.

extentus, a, um, part. agg. (da extendo), steso, esteso, allungato, di luoghi, stagna la- tius extenta Lucrino lacu, Hor.: extentissima castra, Liv.

exlènùatto, onis, f. (extenuo), 1) este- nuamento, diminuzione, assottigliamento, aéris, Sen. nat. qu. 2, 57, 2. 2)come t. t. retor., rimpicciolimento , YrECO petmo:g (C075. exag- geratio), Cic. de or. 3, 202.

exténùatus, a, um, partic agg. (da ex- tenuo), a) estenuato, assottigl.uto, indebolitoy copiolae extenuatissimae, Brut. n Cic. ep. 11, 13, 2. b) piccolo, vestigia, leggermente se- gnate, che sì vedono appena, Catull.: oratio, Cornif.

ex-fénùo, avi, atum, are, assottigliare, estenuare, rimpicciolire, chiarire, 1) propr.: agra, Sen. (e così aér extenuatus, contr. aér concretus, Cic.): cibum, Cic. : sortes extenua-

exter

. tae, diminuite, divenute più piccole, Liv.:

extenuari in aquas, dissolversi in acqua, Ov.: aliquid extenuatur, inflatur, Za voce si ab- bassa, sî eleva; si passa al piano, al forte, Cic.: come t. t. milit., stendere, distendere la li- nea di battaglia (diminuendola di spessore), agmen, Liv.: suorum aciem, Sall. IY)trasl.:

scemare, diminuire, indebolire, OVV. togliere,

| scacciare del tutto, sumptus, Cic.: vires, Liv.:

spem, crimen, Cic.: curas, Ov.: come t. t. retor.,

rimpicciolire q.c. nella descrizione, avvilire,

abbassare (contr. exaggerare, augere), Cic.

exter e extĕrus, a, um (da ex), di fuori, estero, straniero, I) positiv.: exterae nationes et gentes, Cic.: civitates, Cic. II) compar. extĕrĭor, -ĭus, genit. ōris, p. es. orbis, Cic.: hostis, Caes.: exteriorem ire alci, camminare a fianco, a sinistra di uno (== latus tegere), Hor. III) superl.: A) extrēmus, a, um, estremo, 1) propr., sost., extremum, i, n., estremità, estremo, caelum, quod extremum atque ultimum mundi est, Cic.: quindi a) ultimo, pars, Cic.: mensis, Cic.: manus, ultima mano == compimento, Cic.: il più lontano o remoto (riguardo al luogo), ludi, Hor.: orbis, Ov.: sost., extremum, i, n., estremo, fine, termine, extremum habet, Cic.: aestatis, Sall.: hiemis, anni, Liv.: in extremum, sino alla fine, Ov.: ad extremum, all’estremità; di un giavellotto, Liv.: alla fine (dello scritto), Cic.: ad extremum vitae, sino alla fine della vita, Cic.: erat (si trovava) in extremo (alla fine della lettera) febriculam tum te habentem scripsisse, Cic.: e così plur. sost., extrema, ōrum, n., estremità, termine, agri, Cic.; quindi fine della vita, morte, Verg.: ad extremum, avv., α) sino alla fine, sino all’ultimo, ad extremum reservatus, Cic. β) infine, in ultimo, Cic. γ) al sommo grado, affatto, ad extremum perditus, Liv.: e extremum, avv., α) == alla fine, finalmente, Ov. met. 14, 431. β) per l’ultima volta, affari