Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/528

Da Wikisource.
1031 extorris extrudo 1032

slogare, articulum, Sen.: omnibus membris extortus et fractus, storpio e sciancato, Plin. ep..: partic., alqm, torturare, Ter. e Liv.

extorris, e (da ex e terra, come exsul da ex e solum), profugo, bandito, esule, assol., Cic. ed a.: coll’abl., extorris patriā, domo, Sall.: regno, Liv.: con avv., brevi extorre hinc omne Punicum nomen, Liv.

extortŏr, ōris, m. (extorqueo), usurpatore, rapitore, bonorum extortor (tagliaborse, ladrone), legum contortor (storcileggi), Ter. Phorm. 374.

extrā (== exterā [sc. parte] da exter), I) avv.: 1) di fuori, all’esterno (contr. intus), ea quae extra sunt, le cose esteriori, il mondo esteriore, Cic. Compar., exterius sitae, Ov. 2) eccetto se, extra quam si, salvo se, Cic. II) prep.: 1) propr.: a) fuori di (contr. intra), extra provinciam, Caes.: extra limen Apuliae, Hor.: posposto, urbem extra, Tac. b) oltre, extra munitiones procedere, Caes. 2) trasl.: a) all’infuori == eccetto, extra ducem, Cic.: e extra tumultum Gallicum, Cic. b) fuori di, senza, contrariamente a, oltre, extra modum, Cic.: extra ordinem, Cic.: extra cotidianam consuetudinem, Caes.: extra conjurationem esse, non essere impigliato nella congiura, non essere fra i congiurati, Cic.: extra quaestionem contentionis esse, essere fuori di quistione, Quint. c) fuori == senza, extra jocum, fuor di scherzo, sul serio, Cic.: extra periculum esse, Cic. e Liv.: esse extra culpam, Cic.

ex-trăho, traxi, tractum, ĕre, I) estrarre, trar fuori, 1) propr.: ferrum, Nep.: rete ex aqua, Plaut.: telum e corpore, Cic.: alqm turbā, Hor.: alci anulum, cavare (dal dito), Suet. 2) trasl.: a) strappare, sciogliere, liberare, urbem ex periculis, Cic.: se ex alqo malo, Ter.: alqm poenae, Sen.: se ab hac vita, Sen. b) == cancellare, sradicare, religionem ex animis, Cic. II) far uscire, condur fuori, trar fuori, 1) propr.: copias ex hibernaculis, Nep.: alqm domo, Cic.: alqm vi in publicum, Liv.: hostes invitos in aciem, Liv.: ad certamen, Liv.: velut ab inferis extractus, Liv. 2) trasl.: a) porre in luce, mettere in luce q.c. di nascosto, scelera in lucem, Liv.: secreta mentis, manifestare, Sen. b) portare in sù, innalzare, alqm ad honorem, Liv.: candidatos, promuovere a cariche onorifiche, Sen. III) riguardo al tempo, tirare in tungo, protrarre, procrastinare, 1) in gen.: obsidionem, Liv.: res variis calumniis, Cic.: bellum in tertium annum, Liv.: proelium prope ad noctem, Liv.: rem in consulum adventum, Liv.: pregn., alqm, trattenere, Liv. e Suet. 2) partic., consumare, passare il tempo in un affare, dies dicendi mora, Caes.: aestatem sine ullo effectu, Liv.

extrānĕus, a, um (extra), I) che non appartiene alla natura d’una cosa, estraneo, esterno, di fuori (contr. proprius), res extraneae (contr. corpus, animus), Cornif. rhet. e Cic.: sive propria verba sive extranea (improprie), Cornif. rhet.: ornamenta, Cic.: propter extraneam causam (contr. propter se), Cornif. rhet. II) non della nostra casa, famiglia, non della nostra persona, del nostro paese, straniero, d’altro paese, forestiero, a) che non è della casa o della famiglia, estraneo, fuor di casa, heres (contr. domesticus), Plin. pan.: exercitatio forensis et extranea (contr. domestica diligentia), Cic. oecon. fr. — sost. extraneus, un estraneo, contr. domesticorum aliquis, Suet.: contr. familia Cyri, Justin.: plur. extranei, estranei, contr. liberi, Suet.: contr. liberi ac parentes, Plin. pan.; contr. amici, Tac.: contr. domestici, Suet. b) che non è della mostra persona, estraneo, di un altro (contr. meus, tuus, suus): cognomen (contr. nomen suum), Cornif. rhet. 4, 42. c) che non appartiene al nostro Stato, d’altro paese, forestiero (contr. domesticus), milites, Justin.: si extraneus deest, domi hostem quaerunt, Liv. — sost., extraneus, i, m., straniero, contr. Romanus, Liv. epit.

extrā-ordĭnārĭus, a, um, straordinario, fuori del consueto, insolito, 2) in gen.: pecunia, denaro ottenuto in dono, per eredità, ecc., Cic.: pecuniae, entrate straordinarie, Cic.: ludi, Suet.: imperium, Cic.: cupiditates, non naturali, snaturate, Cic.: periculum, Curt.: reus, accusato in guisa insolita, Cic.: sost., extraordinaria (n. pl.), potere straordinario, Vell. 2, 31, 4. b) come t. t. milit., straordinario, scelto, equites, cohortes, e sost. sempl. extraordinarii, le più elette delle truppe ausiliari (e precis. dei pedoni la 5ª parte, e dei cavalieri la 3ª), Liv.: porta == praetoria (perchè i milites extraordinarii avevano le loro tende accanto a quella), Liv.

extrārĭus, a, um (extra), I) esteriore, che viene di fuori, lux, Lucr. 4, 276. II) trasl.: l) che nonè nella natura d’una cosa, estraneo, fuori di, che viene dal di fuori, res (plur.), Cic.: defensio, Cornif. rhet. 2) che non appartiene alla casa, alla famiglia, alla nostra pers., estraneo, straniero, forestiero, a) che non appartiene alla casa od alla famiglia, estraneo, che sta lontano, extrrarius canis a trivio, Suet.: accusator, estraneo alla nostra casa, Quint.: sost., extrarius, ii, m., straniero, forestiero, Ter. Phorm. 579. b) che non ha che fare colla nostra persona, estraneo, d’un altro (terzo), voluntas, Quint. 7, 2, 9.

extrēmĭtās, ātis, f. (extremus), estremità, ora == limite, confine, Cic.: ora == circolo esterno, circonferenza, confini del mondo, mundi, Cic.: ora == la superficie, Cic.: ora == i contorni, lacus, Plin. ep.

extrēmus, a, um, V. exter.

extrīco, āvi, ātum, āre (ex e tricae), distrigare, sbrigare, sviluppare, I) propr.: cerva plagis extricata, Hor. carm. 3, 5, 31. II) trasl., sbrigare a stento, faticosamente, trar fuori, cavare, nummos, Hor.: nihil, Phaedr.: de alqo adhuc nihil (nessuna notizia), Vatin. in Cic. ep.

extrinsĕcus, avv. (extra e secus), I) di fuori, Cic. e Liv. II ) estrinsecamente, 1) propr.: a) stando (di fuori), extrinsecus auscultantes (== ἐξωτερικοί), Sen. ep. 33, 6. b) di fuori, esteriormente, al lato esterno (contr. intrinsecus, ex ovv. ab interiore parte), columna extrinsecus inaurata, Cic.: quae sunt extrinsecus, Cic. 2) trasl., inoltre, Eutr. 9, 25.

ex-trūdo, trūsi, trūsum, ĕre, scacciare, cacciar via, fuori, espellere, I) propr.: α) una pers.: aliquo hinc, Ter.: foras, Ter.: eo (da