Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/529

Da Wikisource.
1033 extubero exuo 1034

un luogo) alqm invitum, Ter.: e latebris, Tac. alqm in viam extrudere et eicere, Cic.: extrudi a senatu in Macedoniam, Cic.: tabellarios litterasque ad alqm, mandar via (== far partire in fretta), Cic.: Pollucem quam primum fac extrudas, levati d’attorno, Cic. β) di ogg. inan.: mare aggere, respingere, contenere al mare con dighe, Caes.: Euboea promunturium extrudit, spinge in mare un promontorio, Mela: extrudere merces, spacciare a qualunque prezzo, Hor. II) trasl., cacciare (sopprimere), rerum novitate extrusa vetustas, Lucr. 3, 962.

extūbĕro, āre, far gonfiare, sollevare, valles (contr. deferre montes), del terremoto, Sen. nat. qu. 6, 4, 1.

extŭmĕfactus, a, um (ex e tumeo e facio), gonfiato, illa (pars animi) extumefacta immoderato potu atque pastu, Cic. de div. 1, 60.

extŭmus, V. extimus sotto exter.

ex-tundo, tŭdi, ĕre, I) cacciar fuori battendo, A) foggiare a colpi di martello, quindi 1) propr. == caelare, lavorare in rilievo, cesellare, lapsa ancilia caelo, Verg. Aen. 8, 664. 2) trasl., a) formare, alios continuatio extundit (imagine presa dallo statuario, il quale con innumerevoli colpi fa uscire un dio dal rozzo marmo), Quint. 1, 3, 6. b) effettuare, compiere, procacciare, artem alci, honorem alci, Verg. c) conseguire q.c. (con fatica), alqd convicio, precibus, Suet.: con ut e il cong., Val. Max. B) battere e quindi rompere, calcibus frontem, Phaedr.: alterius diminutas scapulas in deforme, Sen. rhet. II) spingere fuori, trasl., scacciare, cum labor estuderit fastidia, Hor. sat. 2, 2, 14.

ex-turbo, āvi, ātum, āre, spingere fuori, tumultuariamente, con violenza, scacciare, I) propr.: A) in gen.: α) pers.: inde hostem impeditum, Liv.: exturbare et expellere plebem ex agris, Cic.: alqm civitate, provinciā, Cic. β) di c. inan.: quercus radicitus exturbata, strappata sin dalle radici, Catull. 64, 108. B) partic.: 1) ripudiare in moglie, Octaviam, Tac. ann. 14, 60: far scacciare la moglie di un altro, Juniam Silanam matrimonio ejus, Tac. ann. 11, 12. 2) cacciare alc. da’ suoi possessi, spogliare, privare de’ suoi beni, alqm e possessionibus, Cic.: alqm fortunis omnibus, Cic. II) trasl., omnem spem pacis, ridurre al nulla, Liv.: mentem alcjs, mandar fuori di sè, Cic.

ex-ūbĕro, āvi, ātum, āre, venir fuori abbondantemente, I) di acque, scaturire in abbondanza, traboccare, alte spumis exuberat amnis, Verg.: mox (fons) increscens ad medium noctis exuberat, ab eo rursus sensim deficit, Plin. II) trasl.: 1) essere abbondante, mostrarsi abbondante, si luxuria foliorum exuberat umbra, Verg.: lucrum exuberabat, Suet.: ex multa eruditione exuberat eloquentia, Tac. dial. 2) coll’abl. == eccedere, sovrabbondare, avere q.c. in abbondanza, in modo soverchio, pomis exuberat annus, Verg.: tam lato fenore exuberat, di una pers., Tac.

exŭl, exŭlātĭo, V. exsul, exsulatio.

exulcĕrātĭo, ōnis, f. (exulcero), rinnovamento del dolore, Sen. ad Helv. 1, 3.

ex-ulcĕro, āvi, ātum, āre, II) esulcerare, piagare, cutem, Cels.: lateribus attritu exulceratis, Sen. II) trasl.: 1) inasprire, irritare, perdere, ea, quae sanare nequeunt, exulcerant, Cic.: dolorem, Plin. ep.: vestram gratiam (contr. conciliare), Cic.: res ab ipso rege clam exulceratae, Cic. 2) ferire, piagare, esacerbare, amareggiare, ut in exulcerato animo facile fictum crimen insideret, Cic.: ira exulceratos ignominiā stimulabat animos, Liv.

exŭlo, V. exsulo.

exult..., V. exsult...

ex-ŭlŭlo, āvi, ātum, āre, urlar forte, Ov. ed a.: quindi exululatus, a, um, a) passivo, celebrato con ululati, con alte strida, mater Cybelēia, Ov. art. am. 1, 508; cfr. fast. 4, 186. b) mediale, gridando altamente, Ov. trist. 4, 1, 42.

ex-undo, āvi, ātum, āre, inondare, traboccare, spandersi, uscire correndo, 1) propr.: fons exundat, Plin.: solum exundans sanguine, Sen.: vi tempestatum in adversa litora, per la violenza delle tempeste essere gettato sugli opposti lidi (detto dell’ambra liquida), Tac. II) trasl., traboccare, ex multa eruditione exundat et exuberat illa admirabilis eloquentia, trabocca e si espande, Tac. dial.: eo detracto, quod exundet, ciò che esce dai limiti, che trabocca (nell’ira), Sen.

exŭo, ŭi, ūtum, ĕre (per exduo, ἐνδύω), I) spogliare, toglier via, tirar fuori, 1) propr.: a) in gen.: se ex his laqueis (fig.), Cic.: hordea de palea, nettare, Ov. b) partic., α) denudare, scoprire, magnos membrorum artus, Verg. β) coll’abl. == spogliare di una cosa, svestire, deporre q.c., scuotere, alqm veste, Suet.: setosa membra pellibus, Hor.: se jugo, Liv.: se his monstris (aspetto soprannaturale), Ov. Passiv. poet. coll’acc. di relaz., unum exuta pedem vinclis, Verg. 2) trasl.: a) generic.: hominem ex homine, spogliarsi della sua umanità, Cic. de fin. 5, 35: mihi ex animo exui non potest esse deos, non mi si potrà mai sradicare dalla mente che, ecc., Cic. b) coll’abl. == α) spogliarsi d’una cosa, privarsi di una cosa, deporre, lasciare, se omnibus vitiis, Sen. β) privare alcuno di q.c., alqm agro paterno (di debiti), Liv.: alqm bonis avitis, Tac. γ) come t.t. milit. == togliere q.c. al nemico, costringerlo a far getto di, ad abbandonare q.c., hostem impedimentis, castris, armis, praedā, Caes. e Liv. II) pregn., spogliarsi di q.c., deporre, ovv. togliere ad uno q.c., 1) propr.: vestem, Vell.: praetextam, Plin. pan.: alas, Verg.: alci clipeum, Ov.: humero (dalla spalla) ensem ovv. pharetram, Verg. e Ov.: vincula sibi, sciogliersi, Ov.: jugum (fig.), scuotere, Liv. Passiv. poet. coll’acc. greco, exuitur cornua et annos, Ov.: costas exuta leonis, Ov. 2) trasl.: a) deporre una parte del corpo, ecc. cambiandosi, trasformarosi, perdere, torvam faciem, Verg.: hominem, forma umana, Ov. b) condizioni, deporre, lasciare q.c., allontanare, abbandonare, disdegnare, sciogliere, privarsi di una cosa, liberarsi da (contr. retinere), humanitatem omnem, perdere ogni sentimento di umanità, Cic.: antiquos mores, Liv.: feritatem, Ov. e Sen.: animam, perdere la vita, Ov.: patriam, rinnegare, Tac.: servitutem muliebrem, Liv.: societatem Romanam, pacem, Tac.: jus fasque