Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/533

Da Wikisource.
1041 facilitas facio 1042

men usquequaque usus est, Suet. β) con ad e l’acc. del gerundio: facilis et expeditus ad dicendum T. Junius, Cic. γ) con in e l’abl.: in inventione, Quint.: in excogitando, Quint.

B) di colui che fa volentieri q.c., pronto, facile, cedevole, arrendevole, 1) in gen.: α) col dat.: commercio facilis, Liv.: facilis capessendis inimicitiis, Tac.: juvenis facilis inanibus, facile ad ogni leggerezza, Tac.: facilis tenero amori, Tibull. β) con ad e l’acc.: facili feminarum credulitate ad gaudia, Tac.: mens ad pejora facilis, Quint. γ) coll’abl. od il supino in u, sermone affabilis accessuque facilis, facilmente accessibile, accostabile, Sen. 2) partic., di colui che si confà facilmente a’ desideri ed al volere altrui, disposto a scusare, a perdonare, ad accordare q.c. ad uno, facile, condiscendente, benevolo, cedevole, accessibile nel parlare e nel conversare; generic., servizievole, compiacente, benigno verso gli altri sotto ogni riguardo, α) assol., facilis et liberalis pater, Cic.: lenis a te et facilis existimari debeo, Cic.: facilem alqm habere, Cic.: facilem benevolumque alqm sibi reddere, Ter.: natura comis facilisque, Suet.: amor, Prop.: saevitia, che si placa facilmente, Hor.: mores facillimi, Cic. β) con ad e l’acc. del gerundio: facilis ad concedendum, Cic. γ) con in e l’abl.: facilis in rebus cognoscendis, in hominibus audiendis admittendisque, Cic.: facilis in causis recipiendis (contr. fastidiosior), Cic.: elegi faciles in amore ministri, Ov. δ) con in e l’acc.: si faciles habeas in tua vota deos, Ov.: Lollio offensior, facilis exorabilisque in vitricum fuit, Suet. ε) col dat.: facilis impetrandae veniae, Liv.: mihi tam faciles dii, Ov. ζ) coll’abl. (== in ordine a, riguardo a): facilis amicitiā, che si procaccia facilmente amici, Sall.: facilis sermone, Tac. η) coll’infin., ah nimium faciles aurem praebere puellae! Prop.

făcĭlĭtās, ātis, f. (facilis), I) passivo == facilità come proprietà di ciò che si lascia facilmente fare, trattare, maneggiare, ecc., facilitas audendi, la circostanza di poter facilmente osare q.c., Quint.: facilitas camporum, passaggio facile, occasione propizia pei passanti, Tac.: facilitas corporis, disposizione fisica, Sen. II) attivo: A) facilità come proprietà di colui cui q.c. non torna difficile, a) facilità nell’afferrare q.c., nel comprendere q.c., aetas illius facilitas, Quint.: suspectam facilitatem retractare, Quint. b) prontezza, facilità nel dire, nell’esporre, oris, Quint.: assol., Sen.: firma, Quint. B) facilità, come proprietà di colui che ha buone disposizioni a q.c., 1) in gen.: inclinazione, disposizione (contr. proclivitas, propensione al male), V. Cic. Tusc. 4, 28. 2) partic., a) in senso buono, facilità ad accondiscendere, a sottomettersi ai desiderii, al volere altrui, docilità, condiscendenza, arrendevolezza, compiacenza, piacevolezza, un fare alla buona, a tutti accessibile; popolarità (contr. severitas, gravitas), spesso coord., comitas et facilitas ovv. facilitasque, facilitas et humanitas, facilitas et lenitudo animi, Cic.: facilitas in audiendo, Cic.: facilitas sermonis, Cic. b) in senso cattivo, leggerezza, debolezza, Suet. Cl. 29.

făcĭlĭtĕr, avv. (facilis), facilmente; biasimato da Quint. 1, 6, 17.

făcĭnŏrōsus (făcĭnĕrōsus), a, um (facinus), facinoroso, scellerato, vita, civis, Cic.: Clearchus exsilio facinorosior redditus, Justin.: facinorosissimi sicarii, Cic.

făcĭnus, ŏris, n. (facio), I) ogni azione (buona o cattiva), fatto, 1) in gen.: pulcherrimum, Cic.: egregium atque mirabile facinus duorum Carthaginiensium, Sall.: e spesso nell’esclamazione o facinus indignum! ovv. o indignum facinus! e sempl. facinus indignum! (che) vergogna! Ter. e Quint.: semplicem. indignum facinus, Cic. 2) pregn., azione cattiva, delitto, misfatto, scelleratezza, facinus est, vincire civem Romanum; scelus, verberari, Cic.: facinus facere, obire, committere, Cic., ovv. in se admittere, Caes.: meton., ciò, mediante cui si compie una cattiva azione, facinus excussit ab ore, la tazza di veleno, Ov. met. 7, 423. II) trasl., fatto, avvenimento, circostanza, Comici.

făcĭo, fēci, factum, ĕre, fare nel suo più largo significato, come il greco ποιεῖν; quindi I) tr., A) primieram. di ogni attività, che si appalesa nel produrre q.c. che cade sotto i sensi, 1) fare == eseguire, fabbricare, lectulos, Ter.: alci anulum, Cic.: arma, Cic.: castra, porre, Caes.: pontem in Histro flumine, gettare, Nep.: litteram, scrivere, Cic.: phalerae pulcherrime factae (lavorate), Cic.: quindi a) dell’attività mentale di chi scrive, stendere, mettere per iscritto, litteras ad alqm, scrivere ad alc., Cic.: sermonem inter nos habitum in Cumano, Cic. b) dell’attività corporale in genere, come il nostro fare, dare, gradum, Cic.: sibi viam, farsi, Liv.: alci transitum, lasciar passare uno, dare il passo ad uno, Liv.: vela, V. velum: significationem, dare un segnale, Caes.: impetum in hostes, Liv. 2) produrre, corpus facere, V. corpus (n° I, B, 1): ignem ex lignis viridibus, accendere con, ecc., Cic.: homo ad ista expedienda factus, fatto, creato, nato per, Cic.: ex industria factus ad imitationem stultitiae, cercando apposta di apparir stolto, Liv.: quindi, a) fare, comporre scrivendo, poetando, orationem, versus, poëma, Cic. b) come t.t. grammaticale (di parole), fare, dare la tale o tal altra forma (caso, tempo, forma derivata), cur aper apri, pater patris faciat? faccia al genitivo apri, Quint.: cum Alba faciat Albanos et Albenses, volo volui et volavi, Quint.: eadem (littera) fecit ex duello bellum, Quint. 3) acquistare, farsi, guadagnare, procurare, praedam, fare, Caes.: praedas ab alqo, Nep.: rem, ammassarsi, procacciarsi, Hor.: magnas pecunias ex metallis, Nep.: lucrum, manubias sibi ex etc., Cic. 4) == conficere, a) mettere su, levare (un esercito), istituire, stabilire, porre (in vigore), tributum, Cic.: manum, Cic.: exercitum, Vell. b) fare, percorrere uno spazio, cursu D stadia, Justin. 11, 8, 2: e quindi trasl. c) passare, trascorrere un tempo, paucissimos unā dies, Sen. ep. 66, 4.

B) di attività che si manifesta nel produrre azioni o condizioni, adunque: 1) fare == eseguire, compiere, effettuare, realizzare (contr. velle ovv. facere velle, aver l’intenzione di), α) con oggetti gener.: ego plus quam feci facere non possum, Cic. neque hoc in uno fecit Annaeo (fece in, ecc.), sed in omnibus senato-