Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/738

Da Wikisource.
1451 itaque iter 1452

spesso terra Italia, Liv. 25, 7, 4 e altr. — meton. == abitanti d’Italia, totam Italiam esse effusam, Cic. Dej. 11. B) Itălĭcus, a, um, italico, bellum, coi collegati, in Italia, Cic.: partic. in antitesi a provincialis, p. es. ager, Col.: Italicus es an provincialis? Plin. ep.. sost., a) Italici, ōrum, m., i collegati delle città italiche, partic. quelli della guerra sociale, Liv. e Vell. b) Italica, ae, f., α) nome dato dai collegati Italici alla città di Corfinium, fatta capitale della lega, V. Vell. 2, 16, 4. β) città dell’Hispania Baetica, Caes. ed a., donde Itălĭcensis, e, italicese, Auct. b. Hisp.: Plur. sost., Italicenses, ium, m., abitanti di Italica, Italicesi, Auct. b. Alex. C) Itălis, lĭdis, f., itala, Ov.: sost., itala, Verg. D) Itălĭus, a, um, italo, genus, Verg. E) Itălus, a, um, dell’Italia, italo, Verg.

ĭtă-quĕ, avv., I) propr. == et ita, cosicchè ita (V.) ne conserva tutti i significati, II) trasl., come particella consequenziale, a) generic., ad indicare che un’azione ha la sua causa in quanto precede == pertanto, adunque, perciò, per la qual cosa (in Cic. e Caes. preposto alla propos., nei Seriori posposto ad una parola e sovente anche a più), sed multa sunt suavitatis praecepta, quae etc. Itaque etiam hoc loco nobis est ipsis, quid causa postulet, judicandum, Cic.: nemo ausus est eum sepelire. Itaque a servis sepultus est, Nep.: unito, itaque ergo (e così naturalmente, e così dunque), Tac. e Liv. b) partic.: dopo digressioni, episodi e parentesi, per riprendere il filo della narrazione == quindi, dunque, p. es. Cic. Cat. 2, 4: de amic. 3. Liv. 2, 12, 2.

ĭtĕm, avv. (da i-s e il suffisso tem), ad indicare il ripetersi del medesimo predicato con diversi soggetti == parimenti, similmente, anche, medesimamente, I) in gen.: Romulus augur, ut apud Ennium est, cum fratre item augure, Cic.: con omissione del predicato (che si deve quindi sottintendere) con item, p. es. hoc in Libera servant, in Libero non item, Cic.: litterae mittuntur isti a patre vehementes, ab amicis item, Cic.: ipse cum telo esse, item (di fare il medesimo) alios jubere, Sall.: ipse armatus intentusque, item (di essere così) milites cogebat, Sall. II) partic.: A) in paragoni == ugualmente, in ugual maniera, guisa, ecc, in corrispondenza con ut, sicut, quem ad modum, quasi, come: fecisti item, ut praedones, Cic.: ut ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, sic item nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus, Caes.: sicut... item, Cic.: item... quem ad modum, Cic. B) et item, itemque e sempl. item, per enumerare e presentare in una medesima serie cose uguali, simili == parimenti, e così pure, come anche, similmente, solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos, Cic.: in eo itinere persuadet Castico, ut regnum in civitate sua occuparet...: itemque Dumnorigi Aeduo, ut idem conaretur, persuadet, Caes.: unus Epirotes, Pyrrhus...: unus item Siculus, Dionysius prior, Nep.

ĭtĕr, ĭtĭnĕris, n. (cfr. ire, itum), I) l’andare == cammino, viaggio, che si fa verso un luogo, 1) propr.: a) in gen.: iter hāc habui, viaggiai verso questa parte, Ter.: iter illi saepius in forum, andò sovente nel foro, Plin. pan.: dicam in itinere, lungo il cammino, Ter.: iter pergere, Ter.: in diversum iter equi concitati, Liv. b) marcia, viaggio, cammino, ad iter se parare ovv. comparare, Liv.: committere se itineri, Cic.: iter ingredi, Cic., ovv. inire, Curt.: iter habere, V. habeo (n° II, A, 5): iter facere, Cic. (diverso da sotto al n° II, 1): iter una facere, iter pedibus facere, Cic.: iter terrestre (viaggio per terra, terrestre) facere, Justin.: a Massilia Gesoriacum usque pedestri itinere confecto, Suet.: iter facere in Apuliam, Cic.: iter per Epirum facere, Cic.: in itinere, lungo il cammino, per via, cammin facendo, Caes.: e così sempl. itinere, Liv.: ex itinere, nel cammino, appena in cammino, in marcia, Caes. c) marcia, cammino come misura di via percorsa, come tappa, abesse iter unius diei, esser lungi un giorno di strada, Caes.: latitudo (Hercyniae silvae) novem dierum iter expedito patet, si estende pel cammino di nove giorni, Caes. d) corso di un fiume, amnes iter, quod coeperunt, percurrunt,Curt. 5, 1 (2), 13. 2) meton.: a) il diritto di andare in qualche luogo, libero passaggio, diritto di passaggio (per persone), Cic. Caecin. 74. b) permesso di passare per qualche luogo, negat se posse iter ulli per provinciam dare, lasciar libero il passo, Caes. b. G. 1, 8, 3. 3) trasl.: defessus labore atque itinere disputationis, Cic.: pergere iter ambitione ac periculis vacuum, seguire un modo di vivere libero da ambizione e pericoli, Tac.: iter hujus sermonis quod sit, vides, qual piega prenda il nostro ragionamento, Cic. II) concreto == via, 1) propr., vias strada, sentiero, iter angustum et difficile, Caes.: iter pedestre, terrestre, Caes. e Liv. (p. es. pedestria itinera concisa aestuariis, Caes.: itinere pedestri petere Syriam, Liv.; itinere terrestri petere Thessaliam, Liv.): itinera devia, Cic.: erant omnino itinera duo, Caes.: itinera intercludere, Caes.: iter facere (aprire una strada), Liv. (diverso da iter facere sopra al n° I, 1, b): refertis itineribus (le strade della città) agrestium turba, Liv.: del corso dell’acqua, iter, quā meatur navigiis, Curt. 2) trasl., come strada, via, corso, a) in gen.: ut (occupatio) interrumpat iter amoris nostri et officii mei, precluda la via al nostro amore e ai miei doveri verso di te, Cic.: secretum iter (sentiero nascosto) et fallentis semita vitae, Hor.: senectae iter declive, Ov.: non instruendum illis iter ad bonam famam, sed non deserendum, Plin. pan.: iter pronum (facile via) ad honores... relicturus, Plin. ep.: recto itinere lapsi plerumque divertunt, Quint. b) partic.: α) via, piega, giro, corso, che prende q.c., itinera flexusque rerum publicarum (nella costituzione dello Stato), Cic. de rep. 2, 45. β) come via, mezzo, metodo, modo di procedere e sim., duo itinera audendi, Tac.: fortuna salutis (per la salvezza) monstrat iter, Verg.: naturam suo quodam itinere ad ultimum pervenire, Cic.: patiamur illum ire nostris itineribus, batta la nostra via, segua il nostro modo, Cic. — Genit. arcaico, iteris, abl. itere e antica forma itiner, Comici ed a.