Ra Gerusalemme deliverâ/Canto II.

Da Wikisource.
Steva De Franchi

Canto II. ../Canto Primmo ../Canto III. IncludiIntestazione 4 aprile 2014 75% Da definire

Canto Primmo Canto III.
[p. 15 modifica]

CANTO II.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. STEVA DE FRANCHI

patriçio zeneize


ARGUMENTO.

Per l'incanto d'Ismenio mâ riuscîo,
Aladin vœu in meniççi ogni Crestian,
E ra savia Sofronia, e Olindo ardío,
Per adouçí ra raggia dro Pagan,
Vœuran morí. Clorinda chi ha sentío
Ro caxo, a liberari a mette man:
Argante, perchè i Franchi dra parlata
D'Alete non fan caxo, in furie o sâta:


1

M
Entre ro Re s'apronta a fâ ra guerra

Se ghe fa Ismenio mago un dî presente,
Ommo chi pœu levâ de sotte terra
Un corpo morto, e fa ch'o parle e sente,
Ommo, che se ro libro o l'arve e o serra
Fin ro Diavo o fa che se spavente,
E i Diavorotti ch'o ri fa ôbedî,
E comme scciavi anzi o ri fa servî.

2
Primma o l'era Crestian sto figatello,
Aoura o segue ra lezze de Maometto,
Con mille incantamenti o se fa bello
De confonde ro brutto con ro netto,
O l'abbita re grotte d'un Castello,
Donde o parla ogni giorno a ro folletto,
E a questo infame Ræ in quest'ocaxion
O ven per conseggê sto mascarson.

3
O ghe dixe, Signor, ven galoppando
L'eserçito Françeize vinçitô,
So ben che ti t'æ andæto appareggiando
Da bravo Generâ per fâte onô.
Quello, chi se dæ fá se va façando,
Gh'è ro mondo, e ro çê in nostro favô,
E i nemixi, ho speranza e desiderio,
Che chi ghe troveran ro çemiterio.

4
Mi non refûo battaggia, e vêgno apponto
Compagno dro perigo a dâte aggiutto,
Se d'un vêgio conseggio ti fæ conto,
Mi te prometto d'impiegaro tutto.
Per mêzo dra magìa ti viræ pronto
A fâ de vitta fin l'angero brutto;
Ma donde penso incommençá ri incanti
Stamme a sentî, che te ro diggo avanti.

[p. 16 modifica]

5
Intr'a Gêxa Crestiaña resta ascoso
Sotto terra un Artâ; lì gh'è un quaddretto
Dra faccia de Maria, così prezioso,
Che ghe stà sempre aççeizo ro lumetto:
Ri Crestien vœun ch'o sæ miracoroso,
Ro crœuve sempre un vello per respetto,
E ghe è astregaoù de quaddri ciamæ voti,
Che lì ghe van portando ri devoti.

6
Aoura vœuggio che ti vagghi a levâra
Con re tô proprie moen de sciù l'artâ;
Pœuscia intr'a tô Moschêa ti hæ da portâra,
E boña guardia fâghe sempre stâ.
Con quest'incanto vêgne Marco Sciara,
E vêgne quello chi piggiò Bradâ,
Che ro tò Regno a tocco de tambûo
Pœu stâ in letto reverso o pù boccûo.

7
A questo sò parlâ se misse in freña
Ro Re corrindo presto a ra Gêxœura,
Comme imbriægo, e matto da cadeña:
Dê de man a ro quaddro e portò fœura;
(Ma quello chi m'affrizze, e me dà peña)
In quello brutto ghetto, in quella scœura
D'iniquitæ, o ro misse là intr'un canto,
Donde ro Mago incomençò l'incanto.

8
Ma a ra matiña intr'o spontâ l'arbô
Quello chi era per guardia a ra Moschera
O restò lì de stucco, e de stupô
De no veì ro retræto dond'o l'era:
O corse da ro Ræ, che con dorô
Sentì ra nœuva, e ghe fê brusca ciera,
Dixendo: questo laddro l'è Crestian,
Chi m'ha fæto ro brutto sorveman.

9
O sæ che ro Crestian, ghe l'aggie fæta,
O ghe zœughe ro braçço omnipotente,
Chi non vœuggie che razza de sta fæta
Têgne ro quaddro in lœugo sí indeçente,
Questa è cosa che inçerta è sempre stæta;
Ma se gh'emmo da dâghe ciù da rente,
L'è ben dovûo de credde che ro çê
Gh'ha misso re sœu moen un poco lê.

10
Sottesorva ro Ræ fra tanto o mette
Ogni Gêxa, ogni ciaçça, ogni canton,
E gran premmio, e gran peña o ghe promette
A chi descrœuve, o crœuve ro ladron.
Ro Mago per seguro se promette
De sto fæto vegnî a ra concruxon,
Ma o s'attacca a ro sezze un brutto lûo
Che con ciù o çerca, è sempre ciù a ro scûo

11
Ro Ræ chi no ne pœu trovâ ro cavo
Contro i Crestien vœu sfogâ ro venin,
E zura sciù re corne dro diavo
De vorreì fâne tanti taggiarin,
Senza portâ respetto a sò meççiavo,
S'o ghe foîse, a sò Poære, o sò Coxin.
Che mœuran tutti, o dixe, e asseguraoù
Mi sarò che ro laddro gh'è restaoù:

[p. 17 modifica]

12
Basta che questo mœure no me curo
Che gh'intre per compagno l'innoçente:
Son tutti mæ nemixi, e ben ve zuro,
Che nisciun se ne trœuva in tanta gente
Degno de compascion. Tocca tamburo:
Scânæ chi m'è lontan, chi m'è da rente:
Añimo bôja, sbirri, e ferrabutti,
Taggiæ, bruxæ, ammaççæ, finîri tutti.

13
Così parla ro Ræ da resolutto,
E ne corse ra nœuva in re contræ:
Ogni Crestian de poira restô mutto,
Ghe fu chi se ne fê dre bragonæ:
Nisciun s'incalla de demandâ aggiutto,
De scusâse, o de mœuveri a pietæ,
Ma pû: l'è quando manco se ghe pensa,
Che se trœuva provista ra despensa.

14
Za grandotta in çittæ gh'era una figgia
Savia, modesta, e bella come l'oro,
Ra quæ non se fa riççi, e non s'abiggia,
Solo quanto comporta ro decoro,
Comme tant'âtre, lê non fà dra liggia,
E a no và manco a spazio per rescioro,
E moæ se sente sotta ri barcoin
Zoveni innamoræ con canti, e soin:

15
Ma a non pœu stá zœu tanto retirâ,
Che no gh'arrive là quarche œuggiadiña
D'un Zovenotto, che uña berrodâ
Gh'ha dæto Amô si forte intr'a tettiña,
Che o se sente per lê tutto bruxâ;
Ni sto fœugo l'ammorta uña mariña.
Ro vento d'un sospiro, a sarva man
Faræ mœuve ra nave de Zerman.1

16
Sofronia quella, Olindo l'è ciamaoù
Quest'atro, e son dro mæximo paeize;
L'è così savio, ch'o no s'è incalaoù
Per nisciun tempo a rendeghe paleize
Re sò peñe, con dîghe, son frecciaoù,
Son vostro prexonê senza defeize.
E così meschinetto o l'ha servîo
O non visto, o mâ visto, o mâ gradîo:

17
Se sente intanto ra cattiva nœuva,
Che s'appareggia un Vespro Sicilian:
Sofronia pensa mettese a ra prœuva
Vorreì sarvâ ro popolo Crestian;
Ma intr'un imbrœuggio grãde pœu a se trœuva,
Che ra vergœugna ten ra brilla in man,
Ma in fin bœutta intr'un canto ra vergœugna,
E dixe, andemmo, perchè andâ besœugna.

18
Sta figgia se n'andò sola soletta
Senza gran pompa fâ dra sò manæra,
Modesta comme uña Capuçinetta,
Coværta intr'o scoffiotto a mêza cera;
Ni ciù ni manco a l'è sì graziosetta,
Che a pâ mêgio, che se ra Camerêra
Gh'avesse misso ra testa in composta,
E Cottardin2 l'avesse aconza apposta.

[p. 18 modifica]

19
Ognun ra guarda, e lê va via de tira,
Senza guardâ nisciun da ro Ræ inanti,
Ni perche o sæ arraggiaoù se trœuva poìra:
Con faccia franca, senza trâse i guanti,
Signor, vêgno [a ghe disse] ma retira
Per poco ra to furia, e ri to fanti:
Vêgno (quietate) a dâte chì prexon
Ro reo, che dra to raggia l'è in caxon.

20
Vedendora sì bella, e manerosa
Sciù re primme ro Ræ restò confuso,
E quell'aria superba, e furiosa,
O no mostrò d'avei segondo l'uso:
Se questo n'era duro, e lê retrosa,
Sta votta Amô, ghe ne firava un fuso;
Ma per nisciun non gh'è borlo, ni ciaga,
Perchè l'amò solo d'amô se paga.

21
Se no fu amô, fu squæxi un sò parente,
Che un stizzin radoûçî ro cœu villan:
Confessame ra cosa; e ra mæ gente
Farò che d'eseguî sospenderan:
Lê responde, ro reo ti l'hæ presente,
Ro ladroniçço l'è de questa man:
Ch'occorre? in doe parolle mi te sbrigo,
Son ro laddro, e me tocca ro castigo.

22
Così offrindo ro collo a ra manæra
Per ben de tutta ra Communitæ,
De questa gran bôxia ne fa bombæra,
Comme s'a foîse uña gran veritæ:
Ro Ræ torna de raggia a sâtâ in æra,
Dixendo, aoura aoura ti ra pagheræ,
Ma primma da ti vœuggio êsse informaoù
De chi ha tegnûo, e de chi ha scortegaoù.

23
Lê ghe responde: Mi non ho vosciûo
Che nisciun se gh'intrìghe in sto mæ cæto:
Mi sola l'ho pensaoù, mi l'ho tesciûo,
Mi me l'ho manegaoù, mi me l'ho fæto:
Dunque, quello ghe dixe, l'è dovûo,
Che infin se faççe reçevûa a ro dæto.
E quella ghe repiggia, l'è ben giusto,
Ch'agge l'amaro, chi ha provaoù ro gusto

24
E chì ro Ræ se torna un pò a arraggiâ,
E ghe demanda: Donde l'hæto ascosa
L'immagine? E lê dixe, l'ho bruxâ:
E m'asseguro, che sæ boña cosa,
Perchè a no segge moæ ciù mátrattá
Per man de quella gente ingiuriosa.
In concruxion, se ti ti vœu ro quaddro
Mai ciù ti l'hæ, ma veite chi ro laddro.

25
Benchè mi n'ho arôbaoù, ni laddra son,
Che ognun se pœu piggiá ro fæto sò:
Sentîo ch'o l'ha ro Ræ questa canson,
O dette in mille smanie, e o taroccò:
Per ti Sofronia no gh'è ciù perdon:
Ra troppa caritæ te rovinò.
Amò, chì ra to carta no ghe zœuga,
Che ro Ræ l'è a ra scîa, non a ra vœuga.

[p. 19 modifica]

26
Subbito a l'è acciappâ quella meschiña,
Che d'êsse bruxâ viva è ra sentenza:
Ghe tran meizaro, busto, e pettoriña,
E ra ligan de filo, e de potenza;
Lê taxe; e a tutto pronta e spalle chiña;
Però a vegnî giánetta a l'incomença,
Sì ben, che se pœu dî, che sto gianò,
A ra modda Françeize, è un bon corò.

27
Se sparzè per çittæ questo gran caso
E con gran gente vegne Olindo ascì;
Perchè nisciun se saræ persuaso,
Chi porresse ésse questa figgia chì.
A Olindo ghe quointò cazze ro vaso,
Quando ra vidde, giusto bello lì,
Che s'appareggia per fâ dra sciammadda,
Corre per matto, e se fa larga stradda

28
Nanti ro Ræ, criando: Non è vero,
Ra laddra non è lê, ch'a l'è immattîa,
Ni ghe porreiva cazze in ro penscero,
Donna che solo a cuxe, incaña, e fîa:
Scià ghe digghe, ch'a parle ciù sincero;
Comme a l'ha fæto lê a portára via?
L'Immagine son mi, che l'ho arôbâ.
Galanti?... Questo chì se ciamma amá!

29
Credeime çærto, mi son stæto quello,
Che me son calumaoù pe ro barcon,
E da pœu son passaoù per un portello,
Andando sempre quatto zù in gatton.
Questa Tôgnella chì senza çervello
A vœu fáse a sò prò ra mæ raxon:
Questo, questo è per mi ro mæ destin,
Per mi s'aççende lesca, e sofranin.

30
Sofronia se ghe vôze, e douçemente
Ro guarda con doî œuggi assæ pietoxi:
E chi te ghîa, povero innoçente,
In questa gran borrasca, in sti maroxi?
No te pâ ch'agge cœu bastantemente
A soffrî sti boccoin sì doloroxi?
Son Donna, che ho ro pêto duro, e forte
A fâme fresco dro timô dra morte.

31
A ghe parla in sto mœuo; ma lê incagnîo
No gh'ê verso ch'o cange d'ôpinion.
L'è cosa da non cræ, che, poffardio!
Amô, e virtù son scanna-compagnon:
Che chi guágna l'è morto lì d'abrio,
Chi perde ha per malanno ro perdon,
Quella è testarda: questo l'e incascaoù,
E ro Ræ piggia sempre ciù l'axaoù.

32
Ghe pâ ch'a sæ per lê scappolatura,
E che se faççan beffe dro castigo
Con veì che a gara ognun de lô procura
De morî per l'amiga, e per l'amigo:
E così, senza fâne atto o scrittura,
O disse, presto presto mi me sbrigo:
E te ri fà ligâ scheña con scheña
A un palo co uña mæxima cadeña.

[p. 20 modifica]

33
Zà tutto è lesto, e intanto ro sciuscetto
Ærze ra sciamma a questo gran farô,
Quando, povero Olindo, meschinetto
Sfogava in questo mœuo ro sò dorô:
Questo chì, gioja bella, l'è ro letto?
Questa è l'urtima fin dro nostro amô?
Queste en re nozze? Corpo dro demonio?
E' deventaoù ro zuccaro antimonio?

34
Atre sciamme ha promisso amô forfante,
Atre aoura n'appareggia ingrata sciorte:
Quello ha vosciûo, che sæ ro tò Galante,
E questa vœu sposáne con ra morte:
Zà che tant'è vœuggio êssete costante
Dell'urtimo confin fin sciù re porte,
Me despiaxe de ti; Ma consolaoù
Morirò perchè mœuro a ro tò laoù:

35
Oh morte, oh morte tutta affortunâ!
O fortunæ mæ peñe, e mæ doroî;
Se ottegnirò che in questa gran giornâ
Bocca a bocca morimmo tutti doî.
E stando za lì lì noi per spirâ
Tì in mì, mi in tì lascemmo i nostri amoî,
Ro Garzon così disse: ma ra figgia
In sto mœuo ro descorso a ghe repiggia.

36
Questi son venti da sciugá berrette:
Cantemmo amigo un pò sciù un’âtro ton.
Dre pecchæ ghe n'avemmo dre corbette,
Demandemone in tempo ro perdon.
Messê Domenedê sempre promette
In l'âtro Mondo ra consolazion:
Guarda che bello çê, che bello Sô
Ne ciamman lasciù a gôve un vero amô,

37
Cianzan ri Turchi, cianzan ri Crestien,
Chi lûa ciù forte, chi ri œuggi se fretta,
Ro Ræ manco ciù lê se rêze in fren,
Ch'o se sente in çimmin ra lagrimetta:
Ni ciù, ni manco quanto pœu o se ten,
E se retira per poeì fâra netta.
In fin a tutti ven ra stizza a ri œuggi;
Ma Sofronia è ciù dura che ri scœuggi.

38
Mentre stan lì per fá laddra figura,
Arriva un chi pareiva un Generâ,
A ri arme forestere, e in positura,
Che de lontan o vêgne a ognun ghe pâ:
In sciù ro berretton dell'armadura
Per insegna uña Tigre o gh'ha ciantâ.
Insegna, che Clorinda porta in guerra,
E ch'a sæ giusto lê nisciun s'inerra.

39
Sta figgia chì fin da picinitæ
A buttò sciù uña ciatta e rocca, e fuso:
Dri balloin dri pissetti, e cose tæ
Zœu moæ no vôsse fâne un minim'uso;
Ni a se vosse serrâ fra quattro græ,
Comme chi dro sò ben vœu fá mêgi'uso.
Sempre con aria seria, e sostegnûa,
Ni ciù, ni manco tanto a foì piaxûa.

[p. 21 modifica]

40
Compîi ri anni de ra descreçion,
L'era un gusto de veira cavarcâ,
Manezá l'asta sempre forte, e in ton,
E comme un meistro ascì tirá de spâ:
A l'andava a ra caccia dro Lion,
Dri Orsi, e d'âtre bestie; e pœu all'armâ
De bestia a fê figura a re persoñe,
D'ommo a tutte re bestie belle, e boñe.

41
Fin da ra Persia a ven chì per aggiutto
Dri brutti Turchi in danno dri Crestien:
Zà átre votte, vestîa da ferrabutto,
Intr'o sò sangue a s'ha lavaoù re moen.
In arrivando a vedde l'atto brutto
De sti doî desgraziæ. Vœuggia ghe ven
Saveì chi ri condanna, e per quæ fallo,
E a se fa stradda, e gh'intra zu a cavallo


42
Tutti fan rôso, e quelli doî meschin
A se ferma a guardâ ben ben da presso!
E vedde che ro sesso femenin
O l'ha ciù pêto, e mostra ciù possesso;
Che l'ommo fa un pò ciù ro cianzorin
Pe ra compagna, ma non per lê stesso:
E ra figgia con ri œuggi fissi in çê,
Ch'a pá zà morta, e sì a l'è lì con lê.

43
A Clorinda ghe vegne svenimento,
E a no poè trattegnî re lagrimette;
Ma s'accorze, ch'a l'ha ciù sentimento
Per quella che ciù in paxe se remette:
Un batti d'œuggio, un sciuscio, ni un momento
De tempo per sarvâri a no perdette.
Ve prego, a disse a un Vêgio, che me dî
Per quæ delitto questi han da morî.

44
Ro Vêgio brevemente ghe respoze
Con dâghe informazion ben per menûo.
De fâghe fâ ra grazia se propoze
Quando a dêsse costaghe mêzo scûo.
Pœuscia a ri ferrabutti a se revôze,
E fra ri átri a un mostazzo bezagûo,
E fa buttâ re legne zu a bordosso,
E sciù ro fœugo un mondo d'ægua adosso.

45
Nisciun de voî agge tant'ardimento
De tirá ciù in avanti sta fonzion,
Fin che a ro Ræ no parle, e in sto momento
Vaggo a Paraxo a dîghe uña raxon.
A fu ôbedîa, perche a ro portamento
Ra piggion pre un Marcheize, o pre un Baron;
Ma mentre; ch'a se mette pr'andâ via,
Ecca ro Ræ, che incontro ghe vegnia.

46
Son Clorinda (a ghe disse) e zà sentîo
Ti avræ parlà de mi, che aoura chì vegno,
Comme un guerrê, che a re to arme unîo
In defeisa dra fede, e dro to regno.
Sarò a ro to comando, e me ne rîo
D'ogni ciù dura impreisa, e d'ogni impegno.
Dœuverame in fortezza, o a ra campagna,
Provame a ra cianura, o a ra montagna.

[p. 22 modifica]

47
Scià Clorinda, son grazie, che reçeivo,
Ro Ræ respose, e Oscià me fa favô;
Çerto me têgno bon, che no me creivo,
Ancœu, che m'arrivasse quest'onô.
Ro tò nomme per famma conosceivo,
Perchè o non va donde no luxe Sô:
M'è ciù caro ra gueña dra to Spá,
Che se foîse in mæ aggiutto un'atr'armâ;

48
Zà me pâ de sentî, che chì Gofredo
Se vagghe avvexinando, e ti demandi,
Che te dagghe un’impiego; e perchè credo
Degne de ti re impreize, ch'en ciù grandi,
Sorva ri mæ Sordatti te concedo
Baston da Generá: ti ri comandi.
Così ro Ræ parlava a questa figgia.
Lê ro ringrazia, e pœù così repiggia.

49
Sire, che no ve poære stravagante,
Che avanti dro servixo, guiderdon
Mi ve demande: Ma seì sì galante,
Che spero de reçeive questo don.
Quella povera figgia, e ro Galante
A morì condannæ senza raxon.
E che se trœuve l'innoçenza in questi
N'ho dri argomenti cæri, e manifesti.

50
Ra vœuga s'è buttaoù, che ri Crestien
Aggian lô portaoù via quello quaddretto.
Mi sciù sta cosa non ghe staggo ben,
Me craoù, che ro contrario sæ in effetto;
Però che a ro Sciô Mago no conven
Perde a re nostre Gêxe ro respetto,
E voì seì ben che sciù re nostre artæ,
Son proibîe re Stattue, e re Meistræ.

51
Dunque dro gran Maometto quest'è stæto
Miracoro ben grande, e ben çernûo,
Per fáne cæro veì, che l'è mâ fæto
Fa un mescuggio dro cœutto, con ro crûo.
Ro Mago ch'o s'intrighe in âtro cæto
In fâ quello, che solo gh'è dovûo:
De trattá ri arme sæ nostro penscero,
Quest'è l'arte chi spetta a un Cavagero;

52
A taxe, e chì ro Ræ, benchè a pietæ
Difficilmente mœuve ro sò cœu,
A ghe saræ parsûa inçiviltæ
Con quarche scusa trásene de fœu:
Ra grazia ghe sæ fæta, e libertæ
Ghe doño, o disse, perchè no se pœu
A tanto intercessô negà sto don.
(Comme se sæ) ghe daggo ro perdon.

53
Così fuin deslighæ ri doî meschin.
E Olindo pœù ciamâse fortunaoù,
Ch'o pœù fâ veì, che l'era sorvefin
Quell'amô, ch'aoura ven contracangiaoù.
Da ra morte a re nozze o passa; e infin
A quello, ch'o vorreiva o l'è arrivaoù,
Che in presenza de Prævi e testimonj,
Se fê all'uso dri âtri matrimonj.

[p. 23 modifica]

54
Ro sospettoso Ræ stimò perigo
Unîa tanta virtù d'aveì vexiña,
Sicchè per liberâse da st'intrigo
O ri feççe sbrattâ da Palestiña.
Non ghe zœuga monæa, parente, o amigo;
Chi o desterra, bandisce, o pù confiña,
Lontan da ro sò figgio va ro Poære,
Dall'un, dall'âtro se ne va ra moære.

55
Ma ciù lontan dappœuscia o manda quelli
Ch'eran ommi de vitta, o pû d'inzegno,
Re donne con çent'atri bagarelli
Comme in ostaggi, o se ri tegne in pegno:
Molti fuzzin, molti se fen rebelli,
Con fâse fresco dro sò tanto sdegno:
S'unin con ri Françeixi in quello giorno,
Ch'arrivon d'Emaus in ro contorno.

56
Emaus è çittæ poco lontan
Da ra Gerusalemme destaccâ;
Che se un’ommo se parte, e va cian cian,
O non sta per camin mêza giornâ.
De sentî questo in ære se ne van
Ri nostri, e d'êsse drento zà ghe pâ;
Ma chì, per poeise da ro Sô defende,
Ro Generâ ghe fê ciantâ re tende.

57
Re tende eran desteize, e a sobbacáse
Se n'andava ro Sô de là da' monti,
Quando se vî da lonxi avexináse
Doî personaggi, che pareivan Conti.
Ognun vî a ri atti, che no vœuran dâse,
Ma vegnan comme amixi, e gh'aven pronti
Maggiordommi, Lachê, Paggi d'onoî,
E son dro Ræ d'Egitto Ambasciatoî.

58
Ro primmo è Alete, dra Rossa Lichiña
Figgio, donna per famma conosciûa,
Ch'aoura o marcia con sosta, e in pavariña,
Perchè parlando re sentenze o spûa.
Con impegno, e con arte sorvefiña
O l'è arrivaoù sto birbo a tant'ærtûa:
L'è drito comm'un gancio, e comm'un lammo,
E finto, e doggio comme un verde rammo.

59
L'âtro è Circasso Argante, ommo che a caso
O se ne vegne a ra Corte d'Egitto,
Che re mosche o sa tráse da ro naso,
A mille graouî in ra milizia ascritto:
Ommo, che mai non resta persuaso,
Intr'i arme instancabile & invitto;
Chi n'ha fede, ni lezze; e in concruxon,
Chi ten ra spâ per lezze, e per raxon.

60
Demandon d'êsse ammissi all'ôdienza,
E Gofredo ri fê subbito intrâ:
Ro trovon lì assettaoù in conferenza
Con ri sò Capitañj dell'armâ,
Vestîo così là là; ra sò presenza
Però a se veiva d'un gran Generâ.
Poco sarûo ghe feççe ro Sciô Argante
In aria de superbo e petulante.

[p. 24 modifica]

61
Ma con ra testa sciù ri barolê
Alete fê un sarûo da Attendente,
E poi se ciantò drîto sciù doî pê
Conforme l'è l'usanza dra sò gente.
E con parolle in bocca con l'amê
Incomençò a parlâghe douçemente.
E perchè ri Crestien san zà a desteiso
Ra lengua Siria foî da tutti inteiso.

62
O degno Generâ dri Generæ
Con ra coroña, che ti hæ chì d'intorno,
Re tœu gren varentixe, ghe vorræ
A contáre per poco un anno e un giorno:
Tante vittorie, se son zà avoxæ
Dra gran balla dro Mondo tutt'attorno
E l'Egitto per terra, e per mariña
Ne discorre per tutto a bocca piña.

63
Re tœu prodezze, ra tò gran bravura
Ognun con bocca averta sente, e taxe
Ma ro mæ degno Ræ fœu de mezura
O ne fa parli, e tutto in ti ghe piaxe:
Poira o non ha, d'invidia o non se cura:
In contáre a ri âtri o se compiaxe;
E d'unîse conteigo lê s'elezze
De bon amô, se no ro vœu ra lezze.

64
Da ste cose ro Ræ piggia ocaxion
De demandâ ra paxe, e non ciù guerra;
E ro moddo de fá quest'union
Sæ ra virtù, se ra fæ non s'afferra.
Ma perchè o l'ha sentîo un brutto ton,
Che ro sò amigo, ti vœu buttá a terra,
O l'ha vosciûo primma de fâ dre fette
Che te dixesse mi doe raxonette.

65
Che ti te gôvi in paxe, e in caritæ
Quello che zà fin'aoura ti hæ piggiaoù;
Ma non seggen da ti ciù molestæ
Ni ra Giudea, ni chi con lê è ligaoù.
Lê a l'incontro te sta per segurtæ
Dro seguro, e dro non asseguraoù:
Che se voî doî fareì quest'union,
N'avereì manco poira de Sanson.

66
Signor ti hæ fæto cose da soggetti,
Che spero un dì se lezeran stampæ:
Regni, Provinçie reizi a ti soggetti,
Desfæto, e fæto ezerçiti, e çittæ;
Sì che a ro mondo in fin a ri lœughetti
Tremman de poira, e vivan spaventæ.
Ti pœu ben acquistá Regni a forô
Ma ninte ciù de gloria, ni d'onô.

67
Ra tò gloria in çimmin a l'è arrivá,
E no te torna a conto de chi inanti
Donde ghe sæ dro dubbio guerrezzá,
Che se ti vinçi, çerto che ti aguanti
Dro stato, ma se in cangio a te va má
Ti perdi Stati, onô, rôba, e contanti.
Sì che ra stimmo cosa da mincion
Per poco arrezegá ro bello e bon.

[p. 25 modifica]

68
Ma quarche conseggê, ro quæ ghe peiza,
Che ro tò acquisto se conserve intatto,
E l'aveì sempre guâgno in ogni impreiza,
E quello de natura genio matto
D'accomulâ, de fâ dra nœuva preiza
Te farà cazze in quarche desbaratto.
E in odio te faran aveì ra paxe,
Quanto ra guerra a tutti ghe despiaxe.

69
T'exorteran a seguitâ ra strâ,
Che ra fortuña per ti ten averta
A no mette intr'o froddo ra gran spâ;
Che te dà sempre ogni vittoria çerta,
Fin che ra nostra lêze descipá
Non sæ, ni fin che l'Asia sæ deserta,
Cose che chi re dixe son de fæto,
Ma da ro dîto a quello gh'è un gran træto.

70
Se l'ardimento ri œuggi non te serra,
Se ti discorri a lumme de raxon,
Ti vîræ che se ti ti fæ ra guerra
Ti hæ ciù da temme, che sperâ caxon,
Che ra fortuña in questa bassa terra
De noî dre votte a zœuga a ro landon:
Chi svœura troppo in âto per cappriçio,
Gh'ha sempre lì vexin ro precipiçio.

71
E se l'Egitto contra ti se mœuve,
Che ti sæ comme in tutto o l'è potente,
E unîo con lê ra guerra te renœuve
Ro Persian, ro Turco, & âtra gente,
Comme mai pœutto mettete a re prœuve
De fâ ra ciuza a questo gran torrente?
Forsi ti te confîi sciù ro Ræ Grego,
Perchè o t'ha fæto un zuramento intrego?

72
Ra fæ Grega a ro Mondo è conosciûa
Da ri Zeneixi, e da ri forestê;
Dri desgaribi grossi con agrûa
A te n'ha fæto assì a cavallo, e a pê.
A t'ha negaoù ro posto in congiuntûa,
Che te ne fava giusto de mestê.
Chi poco avanti t'ha negaoù ra strâ,
Aoura per ti vœu fâse sbudelâ.

73
Ma foscia quieto e ciatto te ne stæ
Sciù ra to sordatesca regagîa?
Quelli, che zà ti hæ vinto spanteghæ
Ti pensi vinçe ancora in truppa unîa?
Sì ben quanti dri tò ne son crepæ
De guerra, de strapazzi, e marotia?
Ro nemigo te guâgnerà de man
Liga d'Egitto, Turco, e Persian.

74
Ma quando ti te stimmi êsse ingiarmaoù,
E d'êsse ancon ciù duro che Serron:
Vœuggio accordáte tutto, e me ro craoù,
E quello che ti vœu te façço bon:
Contro ra famme fa dell'arraggiaoù,
E zϝgaghe de sciabla e de spadon:
Escighe contra in campo a fâ comparsa,
E fa contro de lê ro taggia e squarça.

[p. 26 modifica]

75
In ro contorno santa netteziña
Han fæto ri Borgheixi, e ri villen
No gh'han lasciaoù ni brenno, ni fariña,
E han portaoù tutto in casa dri çitten.
Ra tò truppa a cavallo, e fantaçiña
In sto mœuo patirà famme da chen:
Ti me diræ ghe penserà l'armà
Dre Nave, e dre Galere, ch'en in mâ:

76
Dunque ti ti comandi ascì a ri venti,
Che saran pronti a fâte ro piaxei?
Ro Má chi è sordo a lagrime, e lamenti,
Sempre se cêgherà a ro tò vorreì?
Ni averan pêto queste nostre genti
Questa votta de fâtera un pô veì
Con mette in Mâ dre quære, e dre latiñe;
Dre nave, dre galere, e bregantiñe.

77
Signor, doggia vittoria te besœugna
De quest'impreiza per aveine onò.
Se uña votta ti perdi, gran vergœugna
Te pœu caosâ con danno assæ maggiô:
Se ra tò armá vortasse ra çigœugna,
Da ra nostra battûo con tò dorô,
Ro resto mœu de famme (addio Battiña)
Cose te serve pœu vinçe in mariña?

78
Se ti t'incaschi, e ti è testardo e duro
De no aççettá sta paxe, e st'union
(Demando scusa) che çerto e seguro
Sto tò conseggio è poco giusto e bon,
Prega Dio, che un penscero assæ ciù puro
Te faççe aoura cangiá d'oppinion,
Che ti gôvi ro fruto dri tò stenti,
A che l'Asia respire da ri centi.

79
Voî, che compagni seì dro ben, dro má,
In grazia non ghe dæ sotta dro dîo:
Tanta fortuña non ve faççe insciâ,
Chi ve doggie dra guerra a ro partîo.
Fuzzîo da ra borrasca un mariñá
Presto o vôze ra prôa a ro sò nîo.
Fæ così voî, non dæ conseggio storto:
I venti peisan, retiræve in porto.

80
Alete chì finì ra sò parlata:
E tutti ri Offiçiali sciarattæ,
Ciarlattando, e façendo dra taggiata,
Den da capî, che se n'eran stuffæ.
Gofreddo dê ben presto uña girata
E dopo aveiri ben tutti squadræ,
O se voltò ver quello dra proposta,
E ghe dê in pochi dîti sta risposta.

81
Sciô Alete, e con ro douçe, e con l'amaro
Emmo sentîo ra vostra esposizion,
E se a ro vostro Ræ mi ghe son caro,
Grazie ch'o m'usa, e me ne têgno bon;
Ma che deghemmo pœu consideraro
In liga con ri Turchi e in union,
Mi ve dirò segondo ro mæ fâ
Con ro cœu sccetto cose me ne pâ.

[p. 27 modifica]

82
Tanti stenti fin'aoura emmo sofferti
Per Má, per terra, stracqui affatighæ,
Perchè ro passo un dì ne segge aværto
A quella santa e nobile çittæ,
Sperandone da Dio ro premmio çærto,
Se ne rêsce tornára in libertæ,
E semmo pronti per un fin sì degno
A perde onoî dro Mondo, e vitta, e regno.

83
Che noî guidæ non semmo chì vegnûi
Da ra spilorciaria, o da ambizion:
E se mai sti pensceri son nasciûi,
Prega Dio chi ri mande in sperdizion,
Che ri cœu nostri non son imbevûi
Da tœuscego in ro douçe beveron;
Ma ra sò santa man ne faççe stradda,
E poi ro resto non ro stimmo un vadda.

84
Questa l'è quella chi n'ha misso in ballo
Questa n'ha liberaoù da ogni perigo,
Questa scciaña ri monti, a pé a cavallo
Ne fa passá ri sciummi senz'intrigo:
Con questa a tutto se trœuva ro stallo,
Ro Má, ri venti non ri stimmo un figo.
Per lê cazzan bastioin, torre, e çittæ,
E piggian rotta re ciù forte armæ.

85
Questa ne dà ra forza, e ra speranza,
A fa che non façemmo fondamento,
Ni sciù l'Armá che pœu mandâ ra Franza,
O sciù ri Greghi, e con lô mille e çento.
Purchè sempre a n'assiste con costanza
Tutto ro resto non fa mancamento;
Che se in nostra defeiza l'averemmo
De ninte affæto ciù non temmeremmo.

86
Ma quando poi pe ro nostro peccaoù
Da Dio foiscimo in tutto abbandonæ,
E chi schiverà d'êsse sotterraoù
Donde i membri d'un Dio foin sotterræ?
Ognun se ciamerà ben fortunaoù:
Ni moriremmo çerto invendichæ,
Ni l'Asia rierâ dra nostra sciorte,
Ni da cianze sarà ra nostra morte.

87
Ma per questo non creddi, che ra paxe
Tutti d'accordio forsci desprexemmo,
Che l'amicizia dro tò Ræ ne piaxe,
E dra gran stimma (in veritæ) ne femmo.
Ra Giudea a ro sò imperio non soggiaxe,
E noî piggiá de mira giusto l'emmo.
Ro sò ch'o se ro têgne, e se ro piggie,
E ch'o lascie ra balla andâ intr'e sbiggie.

88
Questa risposta fê, che ro Sciô Argante
Fûto, e giáno o vegnî comme un garbê,
Con ra scciumma a ra bocca, menaççante
Se feççe avanti, e parlò così lê.
Dunque a ra guerra ognun de voî s'aguante,
Za che ra paxe ve cacciæ derræ:
E ra paxe ti mostri recusá,
Se a questi patti ti non t'œu acquietá.

[p. 28 modifica]

89
Poi ro sò feriollo reddoggiando,
Comme fa ro Chiston chi ciamma pan,
Sempre ciù agro, e ciù brusco raxonando,
Comme s'o ghe voresse mette man.
Voî che fæ tanta pûa, che andæ taggiando,
Piggiæ cose ve porzo in sto cabban,
Chi gh'è ra guerra, e gh'è con lê ra paxe,
Çerneì de queste doe quæ ciù ve piaxe.

90
Questo parlâ superbio, e marranchin
Fê che tutti incagnîi senz'aspêtá,
In âta voxe grendi, e picenin,
Guerra, guerra, se missan a criá.
Quello buttò fin via ro berrettin:
E in guerra tutti a fáve sbudelá,
O ghe disse, v'aspéto, fûto e giano,
Che parve aværto ro Gexá de Giano.

91
E parse che o l'arvisse lì in quell'atto
Dre discordie, e dre risce una sentiña;
Ri œuggi ghe luxivan comm'a un gatto,
E ra pelle ghe vegne scarlatiña;
Sì che, o s'assemmeggiava a quello matto
Chi ammugiò tante prie, tanta câçiña
Per fâ una Torre chi arivasse in çê
Per fâ ra guerra sciù a Dommenedê.

92
Osciù, disse, Gofredo reportæ
A ro Ræ vostro che chì o vêgne presto,
E ra guerra che tanto menaççæ
L'aççetto, ch'o m'aspête che son lesto.
Poi tutto pin de grazia, e de bontæ
Liçenziò con regalli, e quello, e questo.
Alete o l'ebbe un elmo ricco e bello
Conquistaoù de Nicea intr'o Castello.

93
Ebbe Argante in regallo una gran spâ
Tempestâ de rubin diamanti e d'oro
Con tutta diligenza travaggiá
Da un Fravego chi stava da S. Poro.3
Argante, dopo aveira ben guardá,
O disse, in veritæ ch'a vá un tesoro,
Mi ve ne rendo grazie Sciô Buglion
Presto in uso vireì ro vostro don.


94
Doppo d'êsse tra loro liçenziæ,
Osciù, o disse, ognun vagghe a sò camin,
Ti per ri tò, mi per ri fæti mæ,
Mi pe' ra seira, ti con ra matin,
Che mi là non occorre che ghe sæ.
Porta ti ra risposta, e mi vexin
Per veì comme se mette quest'intrigo
Vœuggio stá chi a ra fronte dro nemigo.

95
Così d'ambasciatô se fa nemigo,
Corrindo comme o foisse pessigaoù
Da re vespe, e abbandoña quest'intrigo,
Senza manco risposta aveì piggiaoù.
Ni pensa, che s'offende l'uso antigo,
O ro moderno, da desgaribaoù;
E con ra sæ de dáse o va in malora,
Ma chi resta mezura i ponti, e l'ora.

[p. 29 modifica]

96
Era de nœutte, e ognun stava in reposo,
Ni se sentiva un çillo pe' ro mondo:
Ogni animâ intr'a taña stava ascoso
Ri pesci in Mâ s'eran cacciæ a ro fondo,
Quieto intr'o staggio l'animâ peroso,
Ri oxelli eran in sœunno ben profondo,
In somma ognun reverso se ne stava,
Chi dormiva ciù queto, e chi ronfava.


97
Ma ni ro Campo, ni ro Generá
Pœun condormîse, o cióde uña parpella,
Tanta l'è ra gran vœuggia d'aspêtâ,
Che fuzze via d'in çê l'urtima stella,
E l'arba cæra infin de veì spontâ,
Chi faççe stradda a quella santa e bella
Çittæ; sì che ognun sta con attenzion.
De veì luxi ri veddri dro barcon.


LIVERÆGA.



Note

  1. Capitano di rinomata Nave Genovese d'alto bordo.
  2. Celebre Perrucchiere di Genova
  3. Contrada degli Orefici.