Ra Gerusalemme deliverâ/Canto VIII.

Da Wikisource.
Paolo Toso

Canto VIII. ../Canto VII. ../Canto IX. IncludiIntestazione 27 maggio 2014 75% Da definire

Canto VII. Canto IX.
[p. 105 modifica]

CANTO VIII.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. PAOLO TOSO

ARGUMENTO.

Conta a Gofredo dro Signor Daneise,
Ro Valô primma un messo, e poi ra morte.
Credendo ri Italien re cose inteìse,
Stimman morto ro sò Rinardo forte.
E a ro furô, che in lô ra Furia aççeìse,
Pin de raggia, e venin arvan re porte
Contro Buglion, che con ra voxe appeña
Fíto dri sollevæ l'impeto o freña.


1
Zà dri lampi, e dri troin ra gran tempæsta
Con ro mollâ dri venti era finîa,
E zà l'Arba in camixa bella læsta
Da ro Levante se vedeiva uscîa;
Ma chi aveiva mesciaoù tutta sta pæsta
De lasciâra così no se sentîa,
Anzi Astagor dri Diavi ro ciù feo
Sprangò a Aletto so Sœù sto sò pensieo.

2
Æto visto chi ven? (e zà che o ven
Noî no poëmmo impedì ra sò vegnûa)
Sto chi, ch'e scappaoù vivo da re moen
Dro nostro defensò per sò ventûa,
Se dro sò Duxe a raccontâ ne ven
E dri compagni sœù ra sciorte dûa,
Temmo, che torna, a ro sò dî, se ciamme
Rinardo quello brutto figgioramme.

3
Comme o meñe re moen, ti n'hæ re prœuve
Onde bezœugna oppoñe e forza, e inganno:
Và int'ri Franchi ti assì, e quelle nœuve
Che o ghe darà convertile in sò danno:
Fà che int're tutti odio, e venin se mœuve
E che ro campo vagghe a ro malanno:
Metti ra confusion a ciu non posso
In tri Cappi, int'ri fanti zù a bordosso.

4
A sarà da tò pari, e sta spaccata
Davanti a Belzebù zà ti n'hæ fæto.
Così o ghe dixe, e per sta spampanata
Questa Furia s'impegna o fá de fæto.
Intanto int'ri Crestien fava l'intrata
Quello, che zà segnaoù de sorva è stæto,
E ghe dixe, Mostræme in cortesia
Ro Generá de questa Fantaria.

5
Molti in spræscia a Gofredo ro portan
Curiosi dro piaxeì de poeì sentîo.
Lê fæto un bell'inchin, vorræ ra man,
Che mette Babilonia a mâ partîo
Baxâ: poi dixe: Voî che ciù lontan
Sparzeì ra vostra famma, che mi dîo
No porreiva, uña nœuva sentireì
Che çærto ve farà gran despiaxeì,

[p. 106 modifica]

6
Sveno, Figgio dro Ræ Danimarcheise,
E ch'era ro baston dra sò veggiezza,
De segujte compagno a re tò impreise
Per Gexù zà comenze, ebbe vaghezza.
Non fatighe, o perighi, o re sorpreise,
Non l'affezion dro Regno, o ra ricchezza,
Nè compassion dro Poære ebban ro vanto,
Che lê se refreidasse o tanto, o quanto.

7
Ro spinzeìva uña vœuggia a imprende l'arte
Lê assì dra guerra fatigosa, e dura
Da ti meistro sì bravo, anzi zà in parte
Se vergœugnava dra sò vitta oscura,
In sentî de Rinardo in ogni parte
Ancon figgiœu ra famma zà matura.
Ma ciù che âtro ro mosse a sto partîo,
Non dro mondo, ra gloria dro sò Dio.

8
Lasciaoù lì tutto, e fæta de sò gusto
Presto ra çærnia dri compagni, in fretta
A ra primma çittæ de Traccia giusto
S'incamminò correndo â maledetta.
Lì allôgio ghe dè ro Grego Augusto,
E gh'arrivò in tò nomme ro Stafetta,
Che ra nœuva portò comme zà preisa
Foisse Antiochia, e comme poi defeisa.

9
Contro ro Persian, ro quæ con tanti
All'assedio contro de voî se mosse,
Che pareìva, che d'arme, e d'abitanti
Ro sò gran Regno despacciaoù se fosse:
De ti ghe disse; e poi tirò ciù avanti
Parlando dri âtri, e comme pœu invogiosse
A ra fuga Rinardo, e finalmente
Cose de bello o fe tra questa gente.

10
O disse infin, che zà ro Campo Franco
Vegniva a dá l'assâto a queste Porte,
E l'inviò, perchè o voresse a o manco
De l'urtima vittoria êsse consorte.
Questo parlâ a ro zovenetto fianco
Dro fêo Garzon fù tá stimolo forte,
Che un'ora ghe pá mille fra i Paghen
Menâ ro ferro, e insanguiná re moen.

11
Sente ra sò viltæ rimproverâse
Mentando ri âtri vanti, e se ne rode.
Chi ro conseggia, o prega a voeì fermâse,
O non ro cura ninte, o pù non l'ôde,
De ninte temme in fœu, che non trováse
Dri tò perighi a parte, e dra tò lode:
Questo ghe pá ro sò pezo perigo,
E tutti ri átri non ri stimma un figo.

12
Lê mæsmo ra sò sciorte e sponcia, e affretta
Sciorte, che noî ne tira, e lê conduxe,
Tanto che in ra partenza zà o s'impetta,
Perchè tarda a vegnî ra primma luxe;
E p'ra mêgio ra via ciù breve eletta
Comme o ra stimma lê, ch'è nostro Duxe,
Nè i passi ciù intrighæ, nè ri Paeisi
Schivá gh'importa dri nemixi offeisi.

[p. 107 modifica]

13
Uña famme da chen, camin da diavi
Trovammo dappertutto, e dr'imboscate:
Morti, o scappæ i nemixi, o fæti scciavi
Fessimo a ro passaoù dre gran risate!
E vistisi a re prœuve tanto bravi,
Zà davimo a regatta in spampanate;
Quando un giorno vexin ra Palestiña
S'accampammo un pô stanchi, in pavariña.

14
Chì da re spie mandæ ne ven referto,
Che d'arme un gran fracasso s'era inteìso,
E un gran Campo vexin credeivan çerto,
Visto ro fœugo in mille parti aççeiso.
Ro nostro conduttô con viso averto
Sentì questo sciù drîto in pê desteiso:
Benchè molti ghe fun, che a tà novella
Addosso ghe sâtò ra tarantella.

15
Poi disse: oh quâ mai noî vexiña avemmo
Coroña o de martirio, o de vittoria!
L'uña e l'átra de doe sperá noî poemmo,
Perchè eguale è ro merito, e ra gloria.
Questo Campo, Fræ cari, ove noî semmo
Sarà Tempio sagraoù a ra memoria
Dri nostri successoî, perchè se canti
Re nostre sepolture, o pû ri vanti.

16
Così lê parla, e pœu destribuisce
E re guardie, e ri uffizj, e re persoñe,
Ro despœuggiâse a tutti proibisce,
E lê mæsmo, nè men re arme depoñe.
Era intre l'ora che ciù s'oscurisce
Ra nœutte, e ch'ogni bestia se scantoñe,
Quando se sente un ramadan, un crîo,
Che fin da un sordo se saræ sentîo.

17
Se crîa, all'arme all'arme: e pe ro primmo
Sveno se caccia a tutti ri átri avanti:
Tutto sciamme int'ra cera noî ro vimmo,
E portaoù da ro fœugo in un’instante:
Ma zà semmo attacchæ, e se sentimmo
Sforzæ da ro nemigo in tutti i canti.
Emmo un bosco de spoæ che n'assequæran,
E un mirion de saette ne sottæran.

18
In ra battaggia, che non è dro pari,
Perchè son vinti contro ognun de noî,
Molti inciaghæ dri mæsmi, e morti vari
Son lì a taston da sti chen traditoî,
E son pû tanti, che a vorreì contâri
All'oscuro saræn tanti nescioî:
Crœuve ra nœutte ri gran danni, e crœuve
Dra nostra varentixe anche re prœuve.

19
Ma ciù de tutti Sveno ærze ra fronte
In mœuo così, che ognun ben veì ro pœu,
E chi ro mira, vedde comme o ponte
Re moen, ro ferro, e tanto ciù ro cœu:
De sangue un sciumme, e de strateìsi un mõte,
Fosso attorno ghe fan, ghe fan un mœu,
E dove lê se bœutta pâ che o porte
Ro spavento int'ra cera, in man ra morte.

[p. 108 modifica]

22
Disse, e allegro me creddo dra vexiña
Morte così int'ro cœu, comme int'ra cera,
Contro quella canaggia berettiña
Se buttò infuriaoù de tá manera,
Che arma non sostegniva, benchè fiña
E ancon fæta dro diavo int'ra braxera:
Ri colpi con ri quæ ro campo allaga
Sebben ro corpo o l'ha tutto uña ciaga.

23
Ra vitta nò, ma ra virtù sostenta
Quello scheletro indomito, e feroçe,
Per battise con lê chi s'appresenta
O te ro sbriga senza tante cose.
Quand'eccate, che in furia se gh'aventa
Un Gigante, che ha moro e guardo attroçe
E dopo longa, e sanguinosa guerra
Con l'aggiutto de molti infin l'atterra.

24
Cazze ro Garzon forte (ah caxo amaro)
Nè gh'è tra noî, chi vendicá ro posse.
Voî ciammo in testimonio, o dro mæ caro
Signor, sangue ben sparso, e voî sœu osse,
Che non foî mi tanto dra vitta avaro,
Nè schiveì ferro, nè schiveì percosse;
E se lasciù fosse piaxûo che mie
Ghe restasse, ro meriteì mi assie.

25
Sotto ri morti, solo ero ancon vivo
Forsi nisciun ghe fu, chi ghe pensasse;
Nè ri nemixi, zà de' sensi privo,
Dî posso, onde ro diavo fe i ficcasse;[sic]
Ma mentre un pô ciù in forze me sentivo,
E che a veî mêgio zà mi començasse,
Me parve nœutte, e lì in quello barlumme,
Da lontan se m'offerse un pô de lumme.

26
Non restava in mi ciù tanto vigô
Da poeì vedde re cose così presto,
Ma comme vedde, veivo mi lantô,
Chi resta da ro sœunno ancora pesto,
E dre mæ ciaghe averte ro bruxô
Zà comenzava a fâseme molesto,
Che ro freido dra nœutte l'innaspriva
A çe scoverto, e sciù ra terra viva.

[p. 109 modifica]

27
A poco a poco s'accostava intanto
Ro lumme, e sento un tacito bisbiggio,
Chi s'avvexiña, e se me mette a canto.
Per mêgio veì ra vista m'assotiggio,
E incappotæ doî veddo in neigro manto
Ch'avæn doî lummi, e sento dîme: O figgio,
Confida in ro Segnô, chi pœu ben tutto,
E porze a chi ro prega un pronto aggiutto.

28
Così o me dixe, e poi ra santa man
Tutta sorve ra testa me desteise,
E barbottò con son devoto, e cian
Voxe poco capîe, e manco inteise.
Stà sciù, poi disse, e mi zà lesto, e san
M'ærzo, e no sento re sofferte offeise,
Miracolo, mi crîo, anzi zà sento
Nœuva forza vegnîme in un momento.

29
Incantaoù mi ri miro, e credde apeña
L'añima spaventâ ro çerto, e vero,
Onde un de lô me disse, a questa meña
Ancon pœu dubitâ ro tò pensiero?
De carne l'è sto corpo chi ne meña
Gexù servimmo, e questo mondo un zero
Con tutto ro sò fasto noî stimemmo,
E Romitti in sti boschi noî vivemmo.

30
Per sò ministro a tò salute eletto
M'ha ro Segnô, che sorve tutti regna,
Che s'operâ sì portentoso effetto,
Per mêzo così debole non sdegna,
Nè men vorrà, che reste chì negletto
Un corpo che zà fu d'alma sì degna,
Ro quâ se dè tutto luxente, e adorno
Immortale con lê riunîse un giorno.

31
Diggo de Sven ro corpo, che fratanto
Se metterà in sepolcro assæ deçente,
Ro quæ per sempre comme lœugo santo
Sarà onoraoù da ra futura gente.
Ma ærzi ri œuggi a re stelle, e mira intanto
Sprandî là quella comme un sô luxente,
Che con ri vivi raggi aoura se posa
Dove ro Duxe tò giusto reposa.

32
Veddo lantô, che da ra bella luxe
Dro Sô notturno uña striscia descende,
Che apponto sciù ro corpo drò mæ Duxe,
Comme uña penellâ se ghe destende,
E sorve lê tâ lumme, e tanta luxe
Spande, ch'ogni sò ciaga ne resplende:
E subito da mi se raffigura
De quelli chen tra l'orrida mestura.

33
Boccûo non zà, ma comme o costumava
D'aveì verso re stelle re sò mire
Con ra cera voltâ ro çê guardava,
Comme un, che sempre a quello lœugo aspire:
Con ra drîta armâ ancon lì in atto stava
De chi vendetta, e stragi, e morte spire,
Con l'âtra sciù ro pêto ben pentîo
Demandava umiliaoù perdon a Dio.

[p. 110 modifica]

34
Mentre lavo re ciaghe con ro pianto
Nè sfœugo ro rancô, chi m'addolora,
Ra man serrâ gh'arvì ro vêgio santo,
E ro ferro impugnaoù piggiaoughe allora,
Questa, che ancœu, me disse, ha sparso tanto
Sangue nemigo, e n'è grondante ancora
E' lamma Damaschiña, nè s'attrœuva
Atra spâ, chi ghe posse stâ a ra prœuva.

35
Onde piaxe lasciù, che, se invidiosa
Da sò patron ra leva aoura ra morte,
Non reste in questa parte così oziosa,
Ma de man passe in man valente, e forte,
Che senza dâghe mai paxe, ni posa,
L'use a sò tempo con ciù mêgio sorte
E con lê fasse, perchè a lê ghe spetta
De l'uccisô de Sven l'aspra vendetta.

36
Soliman steìse Sveno, e Soliman
Per sta spâ mæsma ha da restâ strateiso.
Piggiara, e và là dove ro Crestian
Campo s'attrœuva a quell'assedio inteìso,
Nè temmi ciù, che andando sì lontan
Per stradda ro camin te sæ conteìso,
Che l'assegurerà per ogni banda
Ra forte man de chi fin là te manda.

37
Onde lê vœu, che da sta voxe viva,
Che sola in tì sarvò, se manifesti
Ra forza, ra pietæ, che se scroviva
In ro tò Duxe, e che sempre vedesti,
Perchè a mette sciù ri arme in prospettiva
Ra Croxe a questo esempio ognun s'appresti;
Ed aoura, e doppo un longo corso d'anni
Per conseguî ro mæsmo ognun s'affanni.

38
Saveì solo te resta, chi sæ quello,
Che l'erede sarà de questa spâ,
Questo è Rinardo, a ro quæ de cappello
Tutti se tran ri bravi dell'armâ.
Dagghera, e digghe che con sto cotello
Ro çê, e ro mondo o l'ha da vendicâ.
Mentre, che a ro sò dî mi staggo attento,
Resteì stordîo per un nœuvo portento.

39
Che là dove ro morto se vedeiva
Un gran sepolcro apparve a un batti d'œuggio,
Che de dentro sepolto o se l'aveiva,
Senza saveì cose se sæ st'imbrœuggio,
E da breve inscrizion se comprendeiva
Ro sò nomme, e virtù, e mentre vœuggio
Tutto veì, tutto lêze, e che staccâ
Non me sò da sta vista così amâ,

40
Senti, ro vêgio disse: Chi nascoso
Starà ro corpo a ri sœu amixi a canto,
Mentre, amando sciù in çê d'un ben glorioso,
Gôvan ri spirti dell'eterno canto.
Ma aoura zœumoæ l'è tempo de reposo
Che ri compagni assæ ti hæ ciento: intanto
Ti allogeræ da mi, finchè a ro viaggio
Te sveggie de doman ro nœuvo raggio.

[p. 111 modifica]

41
O me portò da pœu per çærta liggia
Da fâme çento votte derruâ;
Ma finalmente doppo qualche miggia,
Intrammo intr'uña grotta assæ scavâ.
Con ro compagno, e senz'âtra famiggia,
Che d'Orsi, e Lovi, chì o sole abitâ,
Senza temme nisciun, che ra defeisa
L'innoçenza ghe fa da ra sorpreisa.

42
Do'træ castagne, e un bon letto de paggia
L'appetitto, e ro sœunno me levan;
Ma quando da ri monti zà se straggia
L'arba, e d'in çê re stelle se ne van,
Pregando i doî Ermitti, uña battaggia
De pugni sciù ro pêto comenzan:
Da ro bon vêgio pœu me liçenzeì,
E chì, dove o me disse, me porteì.

43
Chì finì ro Todesco, e ghe respose
O bon Gofredo: O amigo a mi ti porti,
E a ro mæ Campo nœuve dolorose,
Onde è giusto, che tutto o se sconforti,
Poichè sì fito son ste valorose
Truppe, e ri nostri amixi cari morti,
E ro tò Duxe comme un lampo apponto,
L'è comparso e sparîo solo in un ponto.

44
Ma che diggo? Sta morte, e questo scempio
E' ciù feliçe assæ d'ogni vittoria,
Nè mai Romma l'ha dæto un pari exempio
A sto trionfo in ro forte dra sò boria.
Zà lô dro çê in ro luminoso Tempio
Son coronæ d'uña immortale gloria,
E me creddo che ognun dre belle ciaghe
Faççe a tutti bombæra, e se n'appaghe.

45
Ma tì, che a re fatighe, e a ri contrasti
In ra milizia ancon resti dro mondo,
Dri sò trionfi devi quanto basti
Gustâne, e fâne ro tò cœu giocondo:
E perchè de Rinardo zà çercasti,
Sacci che aoura lontan l'è vagabondo,
Nè primma che ne vêgnen çærte nœuve,
De trovâlo conven dâghe re prœuve.

46
Questo sò raxonâ, tra quella gente
De Rinardo l'amô sveggia, e renœuva,
E dixan: Ah meschin, che a ro presente
Fra' Turchi abbandonaoù forse o s'attrœuva:
Nè gh'è çærto nisciun, chi no ramente
A ro Dano dro mæsmo quarche prœuva,
E con sò maraveggia ad uña ad uña
Tutte re sò prodesse se mensuña

47
Ma quando dro Garzon ra rimembranza
Aveiva ri cœu tutti intenerîi,
Ecco molti tornæ, che per usanza
Eran là intorno a foraggiâ sciortîi.
Portavan questi seigo in abbondanza
Strœuppe de crave, vacche, e bœu rapîi,
E ancon dro gran, benchè pochetto, e stramme
Per pasce dri Cavalli ra gran famme.

[p. 112 modifica]

48
Questi d'uña desgrazia dolorosa
Portan ro segno in apparenza çærto:
Rotta dro bon Rinardo, e sanguinosa
Ra sopraveste, e l'âtro arneize aværto.
Dappertutto se sparse d'esta cosa
Un confuso rumô, vario, ed inçærto;
Chi demanda re nœuve, e chi osservâ
Vœu dro Garzon ra roba strapazzâ.

49
Vedde, e conosce ben ra mole immensa
Dro grande usbergo, e ro sprandî dro lumme,
Vedde l'ôxello, che a ro Sô comença
Provâ ri figgi, e non se fîa a re ciumme:
Arme, che in guerra pe re primme, e sença
Nisciun contrasto vedde ha per costumme,
E aoura con sdegno insemme, e con pietæ
Re mira in terra rotte, e insanguinæ.

50
Mentre fremme ro campo, e ra caxon
De questa morte chì varia se stimma,
Fe Aliprando ciamâ ro pio Buglion,
Che ra preìsa condûta ha poco primma,
Ommo onesto, e capaçe de raxon,
E che de tutti s'ha guâgnaoù ra stimma:
Dimme, ghe dixe, senza ninte asconde,
Comme hæto avûo tutte quest'arme, e d'onde?

51
Ghe respose lantô: De chì lontan
Quanto un’ommo andereiva in doe giornæ,
Sciù ri confin de Gaza in poco cian
Serraoù da monti, e fœu de stradda assæ,
Dove tra sêze scorre un lento rian,
Chi descende da quelle sommitæ,
Questo, pe re gran maccie ombroso, e folto,
E' un lœugo d'assassin da temme molto.

52
Stimando qualche Mandra, che ghe fosse
Condûta a mangiâ l'ærba a quelle sponde,
Se vidde sciù quell'ærbe tutte rosse
De sangue, un ommo morto appresso re onde.
A re arme, e a quelle insegne ognun se mosse,
Che tutti conoscèn tuttochè immonde:
Mi m'accosteì per poeì scrovîlo in cera,
Ma viddi che ra testa lì non gh'era.

53
Ro corpo, che ra drîta man n'aveiva,
Tutto era trapassaoù da re stocchæ,
Chì l'ælmo in tærra vœuo, là se vedeìva
Un'Aquila con re are spalanchæ.
Mentre çærco de veì se mi poëìva
Saveì quarcosa de sta novitæ;
M'accorzo d'un garzon, che de spavento,
Vistine noî, scappò comme ro scento.

54
Fu arrestaoù non ostante, e a ra demanda,
Che subbito ghe feì lê me respose,
Che o vì ro giorno avanti da uña banda
Dro bosco uscî dra gente, onde o s'ascose,
Che un portava uña testa veneranda
Pe re sò trezze bionde e sanguinose,
Ra quæ ghe parve in rimirâla attento
D'un zovenetto, e senza barba in mento.

[p. 113 modifica]

55
E che dappœu ro mæsmo o ra fasciò
In un mandillo da l'arçon pendente.
O disse ascì, che all'abito o stimò
Che foissan Cavagei de nostra gente;
Despœuggiâ feì ro corpo, e me restò
Tâ dorô, che no ciansi longamente,
E piggiæ re arme, detti l'incombenza,
Che interrâ o se dovesse con deçenza.

56
Ma se chi creddo questo morto o foîse,
Atro sepolcro e pompa ghe conven.
Con questo ebbe liçenza de partîse
Perchè de dî de ciù no ghe soven.
Goffredo in tre patturnie a insospettîse
Comença, ma sciù chi non sà nè men;
Pù con çærti indizj o vœu scrovî,
Chi sæ sto morto, e chi ro fè morî.

57
Intanto se fe nœutte, e se crovivan
Zà de neigro dro çê ri campi immensi;
E ro sœunno, e ro vin zà sepellivan
Re fatighe dri ommi e ri sò sensi,
Da tì solo Argillan no se sentivan
Ri gusti dro dormî, ma sûi, e pensi
Tutta ra nœutte a çentomirie imbrœuggi,
Che t'avveleñan senza strenze ri œuggi.

58
Sto chi læsto de man, de lengua ardîo,
E per tacâ dre lite un brutto arneize
Nascè vexin ro Tronto, e fù nudrîo
De sdegno, e d'odio in mêzo a re conteise,
Infin tante o ne fé, che o fù bandîo,
Tutto impendo de sangue, e de sorpreise,
Sinchè o vêgne nell'Asia a guerrezâ,
E pe ro sò valô se fé stimâ.

59
Stanco de remescià sciù l'arba o ciuse
Ri œuggi, nè zà fu sœunno soave,
Ma fu stupô, che Aletto ghe trasfuse,
Comme quello dra morte, orrendo e grave,
Re interne sò virtù restán deluse
E dormendo ghe pâ, che ciù o s'aggrave,
Perchè l'infame Furia gh'appresenta
Orride, e brutte larve, e ro sgomenta.

60
Un gran busto ghe mostra ra sguandriña,
Chi è senza ra man drîta, e senza testa,
Sosten ra testa con ra sò manciña
Tutta brutta de sangue, e tutta pesta,
Spira, e parla, e parlando ghe cammiña
Da ra bocca ro sangue che l'appesta,
Fuzzi Argillan, non veddi zà ro giorno,
Fuzzi sto can de Duxe, e sto contorno.

61
Chi da ro fêo Gofredo, e da ra frode
Chi me tradì voî amixi ve defende?
Ro fellon de venin tutto o se rode
E a finîve voî assì solo o l'attende;
Pû se questa tò man a degna lode
Aspira, e ben ra sò virtù comprende,
Fermate, no fuzzî, ma con sò danno
Me soddisfe, morendo, ro Tiranno.

[p. 114 modifica]

62
Sarò con ti ombra de ferro, e d'ira
Ministra, e t'armerò ro cœu, e re moen:
Così ghe parla, e in sto parlâ ghe spira
Pin de furô nœuvo coraggio in sen.
S'addescia in fin, e spaventaoù se zira
Con ri œuggi insci de raggia e de velen,
E piggiæ re arme, con sprescia importuña
Ri Sordatti d'Italia insemme aduña.

63
Ri aduña tutti là, dove in sospeiso
Son ri arme de Rinardo, e in voxe allora
Superba ra sò furia, e ro sò appreiso
Affanno così o svolga, e se resciora:
Dunque un poppolo indegno, chi ha preteiso
Vive de filo che nè fede onora
Nè raxon, che ne tratta d'esta meña
Ne tegnirà lighæ chì a ra cadeña?

64
Chi pœu contâ ri torti, e ri malanni
Ch'emmo in sett'anni con sto chi soffærto?
Son tanti, e tali, che da chì à mill'anni
Italia, e Romma cianzeran per çærto.
Tancredi fu, che a proprie speise, e danni
Conquistò ra Çiliçia a pêto aværto;
Pû ro Franco ra gôve a tradimento,
E con frode s'usurpa ro sò stento.

65
Dove poi ro bezœugno, o pû ro lœugo
Vorreìva pronta man, añimo forte
Fra noî soli quarcun tra ferro, e fœugo
Se vè portáse a squæxi çærta morte;
Ma quando l'è finîo ro brutto zœugo,
Se dispensan re preise a ciûse porte,
Noî stemmo a denti sciûti, e dri Françeisi
Son ri trionfi, ri onoî, ri lœughi preisi.

66
Tempo zà fu che gravi, e stravaganti
Pareì ne poëìvan tutte queste offeise,
L'orrendo oltraggio, e ciù de tutti quanti
N'han fæto, leggerissime l'han reìse.
Rinardo han morto, e con quelle dri santi
Re lezze d'esto mondo han vilipeise:
E ra terra non s'arve? e re vendette
No ne fa ancon ro çê con re saette?

67
Rinardo han morto, chi fu scuddo, e lanza
Dra nostra Fè, e no se ne fa vendetta?
No se ne fa vendetta, e sì in sostanza
L'han lasciaoù desterraoù lì sciù l'erbetta.
Vorreì saveì chi son? ah che abbastanza
L'è conosciûa sta gente maledetta!
Chi no sà quanto a ro valô Latin
Porte invidia Gofredo, e Baldoin?

68
Ma cose staggo a dî? Ro çê, mi zuro,
Ro çê chi n'ode, e che ingannâ no posso,
Sciù ro finî dra nœutte ro gran scuro
Ro meschin me l'ho visto squæsi adosso
In spettacolo, aimè, crudele, e duro,
Chi me scrovì Gofredo fin all'osso,
L'ho visto, e non fu sœunno, e che o me mire
Ancon me pâ, che inanti o se m'azire.

[p. 115 modifica]

69
Aoura che femmo noî? Dovrà ra man,
Che de morte sì ingiusta è ancora immonda
Rezzine sempre, o pù da lê lontan
N'andemmo sin dove l'Eufrate inonda?
Dove per tanti in così ameno cian
Tante ville, e çittæ pasce, e feconda
Gh'è assì per noî. Nostre saran, ro spero,
Ne averemmo a spartì co i Franchi un zero.

70
Andemmo, e senza vendicâse reste
Questo sangue glorioso, ed innoçente;
Pù se voî avessi comme dovereste
Uña ferma virtù costante, e ardente,
Questa, che estinse, maledetta peste
Ro veo carzœu de l'Italiaña gente,
Con ra sò morte, e con ben giusta peña,
Sareiva spegio a ri âtri d'esta meña.

71
Vorræ mì mæsmo, se quanto aoura o pœu
L'alto vostro valô vorreî osasse,
Che ancœu per questa man dentro ro cœu
De questo traditô ra peña intrasse.
Così digando, ciù infuriaoù che un bœu
In ra sò stessa furia ognun se trasse.
Arme arme, fremme ro maligno, e insemme
Ra zoventù superba arme arme fremme.

72
Ra forte man Aletto fra lô gira,
E dentr'i cœu fœugo e venin gh'infonde,
Con ra pazzia, ra sæ dro sangue, e l'ira
Sempre cresce con furia, e se trasfonde;
E comme pæste se dilata, e aggira
Fœu dro campo Italian, e se confonde
Con ri Svizeri, e de là passa, e ancon
Dri Ingreixi infetta tutta ra nazion.

73
Nè solo per sto caxo, e pe ro danno
Che ne resente ognun, fa che se mœuve
Sta gente, ma per zonta dro malanno
Mesccian re antighe cause a queste nœuve,
Ciamando ro Françeize empio e tiranno,
Fan che l'antigo sdegno se renœuve
E in superbe menaççe a piña bocca
L'odio zà mandan fœura, che trabocca.

74
Comme quando ro broddo in tra pignatta
Per troppo fœugo s'ingaluzza, e fumma,
E non capindo in lê, dæta uña patta
A ro covercio, và fœura ra scciumma:
Frenâ non pœuran questa gente matta
Quelli pochi che ancon ro vero allumma,
E Tancredi, e Camillo eran lonten,
Ghigærmo, e ri âtri in comandâ sovren.

75
All'arme corran zà preçpitoxi
Confusi insemme ri añimi feroçi,
E se sentan cantâ versi imperioxi
Sediziose trombe in voxe atroçi:
Che s'arme ro Buglion tutti ansioxi
Crîan de chì, e de lì pedoin veloçi,
E con ra lanza Baldoin fratanto
Se gh'appresenta, e se ghe mette a canto.

[p. 116 modifica]

76
Lê chi sente st'accusa, in çê se volta
E comme o l'ha d'usanza a Dio ricorre:
Segnô, che ra mæ man non sæ rivolta
A fâ sangue çivî, dîve n'occorre:
Squarçæ ro vello a questa gente stolta
Che à st'indegno furô ri fa trascorre,
E l'innoçenza mæ che conosceì
Fæla a sto cieco mondo ancon saveì.

77
Così dîto: d'in çê se sente infuso
Un câdo fra re veñe mai sentîo.
Pin de fede, e vigô fœura dell'uso,
Che se ghe spande in cera, e ghe dà brîo,
Da ri sœu se ne ven d'intorno ciuso
Contro ri promotoî de sto partîo,
Ni perchè intorno o sente un gran fracasso
D'arme, e menaççe, o ferma un pô ro passo.

78
Ha ra coraçça indosso, e uña gran veste
Molto l'adorna fœura dro costumme,
Ha re moen nûe, e in cera de celeste
Maestæ ghe risplende un nœuvo lumme:
Ærze ro scettro, lê solo con queste
Arme quetâ quell'impeti presumme,
Mostrando così a lô ra sò persoña,
Con voxe ciù che d'ommo ghe raxoña:

79
Cose son ste menaççe, e sto sciaratto
Ch'aoura mi sento d'arme? E chi ro mœuve?
Così son respettaoù? forse per matto
Son chi stimaoù dopo tante prœuve?
Che gh'è ancon chi m'accuse a desbaratto
De frode? e gh'è chi queste accuse apprœuve?
Forse aspettæ che a supplicâ me dogge,
E v'apporte raxoin, o m'inzenogge?

80
Veo non sarà: che tanta indegnitæ
Non pœu ra terra dro mæ nomme intende.
Me deve questo scettro, e re onoræ
Memorie dra mæ vitta ben defende.
Çedendo ra giustizia a ra pietæ
Aoura fa, che ra peña se sospende,
In grazia d'âtri quest'errô perdoño,
E a ro vostro Rinardo ancon ve doño.

81
Con ro sò sangue ro comun difetto
Lave solo Argillan chi n'è l'autô,
Che per un leggerissimo sospetto
Ha tiraoù ri âtri in ro sò proprio errô.
Pareivan lampi e troin in ro sò aspetto,
Mentre o parlava, de maestæ, e d'orrô,
In moddo che Argillan sto smaragiasso
Tremma a mirâro solo intro mostasso.

82
E ro volgo, che primma Rodomonte
Se sentiva boggî tutto vendette,
Che a ro ferro, e a ro fœugo così pronte
Ebbe re moen, che ro furô ghe dette,
Per vergœugna ha timô d'ærze ra fronte;
E benchè pointo o taxe, e se remette,
E lascia che Argillan, benchè tra mêzo
De lô, per forza sæ condûto a vêzo.

[p. 117 modifica]

83
Comme un lion, che ra superba testa
Con muggito sbatteiva orrido, e fero,
Se o vedde ro ministro chi l'arresta,
Che zà fu domatô dro sò umô altero,
Pœu ra sôma soffrî benchè molesta
Dro giogo, e re minaççe, e anche l'impero,
Nè ra coma, ri denti, e ri ungie ch'han
In lô gran forza, insuperbî ro fan.

84
E' famma che se vidde in viso orrendo
E con atto feroçe, e fulminante
Un Angeo, che ro scuddo in man tegnendo
In sò defeisa se ghe misse inante,
E zirava ro ferro sì tremendo
Che ancon tutto de sangue era grondante
Sangue era forse de Çittæ, e de Regni
Che dro çê provocan ri tardi sdegni.

85
Così ammortaoù ro fœugo, ognun depoñe
Re arme, e con re arme ra mala intenzion,
E ritorna Gofredo per despoñe
Re nœuve impreise dentr'o padigion;
Che assâtâ re muraggie za propoñe
Fra doî, o treì giorni senza dilazion,
E ri legni taggiæ revedde attento,
Che in machine redûti fan spavento.


LIVERÆGA DRO CANTO VIII.