Ra Gerusalemme deliverâ/Canto XVIII.

Da Wikisource.
Gaetano Gallino

Canto XVIII. ../Canto XVII. ../Canto XIX. IncludiIntestazione 14 maggio 2014 75% Da definire

Canto XVII. Canto XIX.
[p. 234 modifica]

CANTO XVIII.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO

SIG. GAETAN GALLIN.


ARGUMENTO.

Rinaldo se confessa, e poi l'Impreiza
Dro Bosco o tenta, e taggia a tutt'andâ:
Dro Campo Egizzian s'è nœuva inteiza
Ch'o l'è arrente: ma và pronto a spiâ
Tutto Vafrin. Terribile conteiza
Se fa sott'a Sion. Ma sta giornâ
L'è tanto favoreive a ro Crestian,
Che ra santa çittæ ghe resta in man.


1

N
on çerimonie: Va ro Generâ

Incontro de Rinaldo; e questo allora,
Signor (ghe dixe) se quella giornâ
Sunette a quello l'urtima sò ora,
Fu per pointo d'onô; ma l'ho scontâ
Con quello despiaxeì, che sento ancora;
E a ciù scontâra, chì a vostro comando
Son pronto, reciammaoù comme d'in bando.

2
A questo baxaman, comme un sò Figgio
Gofredo l'accarezza, e ghe responde;
Levæve da ro cœu questo rozziggio,
Che ro pensâghe ne porræ confonde:
Raxon sorva de voî mi no me piggio;
Basta solo che dæ prœuve segonde
Dro primmo ardì ne ro servixo santo,
Con liverâ ro Bosco dall'incanto.

3
In quello Bosco, ch'a re nostre vœugge
Provedeiva materia da lavô,
Aoura pin de pantasme, e de çentœugge
No gh'intra manco ciù luxe de Sô:
Nisciun ghe pœu ciù andâ manco per fœugge,
Ni poemmo noî tentâ l'urtimo onô
De batte ra çittæ senza gran legno;
Aoura voi fæ ch'uscimmo da l'impegno.

4
(O ghe dixe) e allantô ro Cavaggero
S'offerì pronto senza fâ palazio;
Ma se veìva da ri atti che in pensciero
Non veìva l'ora de tornâne sazio.
Votto a ri amixi con affetto vero:
Ben trovaoù, per servîve, ve ringrazio:
A ro Barba, a Tancredi, a ciù de çento
O respondeìva a ton dro compimento.

[p. 235 modifica]

5
Doppo reiza a ri primmi cortexia,
Se vôze a ri âtri de ciù basso graoù:
E tutti questi tâ fan allegria
Ciù de quando a Paraxo và l'Abbaoù
Giubilan comme se sò Signoria
In trionfo vegnisse lì portaoù
Da ra parte dro mondo ciù luxente,
Acquistaoù ro Levante, e ro Ponente.

6
Con tâ gazæra in ra sò Tendia antiga
O l'arriva, e o fa lì conversazion:
Sodisfa, interrogaoù, ra gente amiga,
A ri mæsmi o demanda informazion
Dra guerra, e poi comm'allantô o s'intriga
Ro Bosco da i Mercanti da carbon:
In fin, quando i compagni se ne van
Se gh'accosta l'Ermitto a dîghe cian.

7
Signor heì corso pe ro mondo assæ!
Oh quanto è bon Messê Domenedê,
Chi v'ha levaoù da re mure incantæ,
E a nœuva vitta v'ha ciammaoù inderrê!
E a fâ ve ciamma ra so vorentæ,
Per voxe de Gofredo caro a lê!
Ma no sta ben che con cattivo odô
Metteì re moen a tâ santo lavô.

8
Che seì tanto imbrattaoù; che per lavâve
Non bastereiva l'ægua dra Ponseivera1,
Ni in chinze dì porreivan nettezzâve
Tutte re Cammallette2 de Sozeivera3:
Solo chi sta lasciû pœu liverâve:
Con ra vostra conscenza aoura intendeivera:
Fæta çærnia de tutte re pecchæ,
Dîmele a mi, se de mi ve fiæ.

9
O ghe disse: E Rinaldo a primma dæta
Tutte re sò pecchæ cianze da cœu,
E o ne fa pœuscia confession ben fæta
A l'Ermitto, che asciorvero ben pœu:
Questo l'assoluzion comm'o gh'ha dæta,
Per penitenza, a lê dixe dappœu,
Sciù quello monte n'andereì deman
A pregâ Cristo comme bon Crestian.

10
De lì, drîto a ro Bosco passereì,
A ro Bosco, onde son strîe, e barboen,
Ri quæ tutti, zà so che scentereì;
Basta che cointo fæ che no ghe sen:
Avertî: ni per Donne bello veì,
Ni per voxe sentî, chi cante ben,
Ni pr'âtra, chi ve preghe, e ve sconzure,
Lascæ de mette a fin vostre premure.

11
L'innañima così: e ro Cavaggero
S'appareggia all'impreiza, e spera, e ardisce:
Tutto ro giorno o stà sorve penscero,
Ra nœutte de pensâ manco o finisce:
Doppo breve a ra fin, sœunno leggero
Levaoù, s'arma, e desorva o se guarnisce
D'uña sbara galante, e solo o va,
Lasciaoù ro paviggion, e quanto o gh'ha.

[p. 236 modifica]

12
Era l'ora dri galli, quando ancora
Non è dì fæto, e nœutte non è ciù;
Spantegâ pe ro çê se vè l'aurora,
E quarche stella ancon se vè lasciù:
A ro monte Oliveto o mette un'ora
Rinaldo, e contemprando in sciù e in zù,
Se perdeiva in mirâ cose sì belle
Chi mostra un çê turchin smaltaoù de stelle.

13
E così o raxonava int'ro sò cœu:
Oh quante belle cose stan in çê!
Ro Sô dà luxe da ro çentro sœu,
Ra Luña è un’âtro mondo da per lê;
Ra terra dunque a gira comme a vœu,
Senza però moæ vôzise inderrê;
E l'ommo no ghe pensa, e va perdûo
Apprœuvo a un fatto riso, a un finto lûo.

14
Ma lasciando re cose a lœugo sò,
Mentre sciù tâ penscero o l'era ancon,
In çimma dra montagna o l'arrivò,
E lì se buttò in terra in zenoggion.
Poære Eterno, e Signor, o començò,
Voî, che seì tanto pronto a ro perdon,
Re mæ peccchæ, ve prego, perdonæme,
E de spirito onesto renovæme.

15
E mentre che ri Sarmi o tira avanti,
Luxe viva ro veste de corô,
E in ro finî dre Letanie dri Santi
Ro monte è fæto verde dà[sic] ro Sô:
Da l'ære cazzan goççe de diamanti,
Che son rozá spremmûa doppo l'arbô:
Lê se sentiva intorno un ventixœu,
Chi gh'arrivava fin drento ro cœu.

16
Quella rozâ ghe cazze sciù ra veste
D'un corô, chi pareiva comme çenere,
E a fa, che lê de nœuvo se reveste
D'un'abito de rœuze gianche e tenere.
Rœuza apponto reparpa, se l'investe
Ra rozâ, e re scioî d'ogn'âtro genere,
Così; e così renœuva ro serpente
Ra so gueña (no so cose m'invente.)

17
Quell'arbô, che ra veste gh'innargenta
Lê mæsmo ammira, e ne fa maraveggia,
Pœuscia a ro bosco franco o s'appresenta,
E a quarche cosa strañia o s'appareggia;
Ma non cosa, che a vista ve spaventa,
O l'incontra ni pêzo, ni pareggia;
Trœuva ro bosco ombroso in vago mœuo,
Pin de frescura, e de fumadde vœuo.

18
Passa ciù avanti, e sente un'armonia,
Che soave re oregge ghe pertusa;
Ro ciocco d'un rivâ, che in zu s'avvia,
Vento chi striscia da re fœugge in susa:
Dro roscignœu ri centi, e l'allegria
Dro cucco, ro violin, ra cornamusa;
Voxe d'ommi, che cantan versi, e rimme,
Tutti da un son, comme da un fœugo zimme.

[p. 237 modifica]

19
Ro Cavaggêro, comme a ri âtri primma
Era seguîo, credeiva de spavento
Sentî cose; ma comme o no se stimma,
Sente in cangio ogni muxica, e instrumento;
Sente re belle improvisate in rimma,
Ro mormorîo de ciù d'un’elemento;
Onde o va un pô ciù adaxo: e se d'armæ
O sentisse rumô o cammineræ.

20
O se trœuva a ra fin a uña sciumæra
De çà, e de là guernîa d'ærbe, e de scioî,
Ra quæ spand'ægua crestalliña, e ciæra,
Manda frescura, e spande all'ære odoî:
Ro bosco attorniaoù da questa gæra,
Da un canaretto ven diviso in doî;
Ro bosco ombrezza l'ægua, e con usura
L'ægua sarva ro bosco dall'arsura.

21
Rinaldo, che a passâ se prœuva a sguasso,
Senza manco levâse ra câçetta,
Un ponte vedde fâse sciù ro passo
Comme tra Bossanæo, e ra Ciappetta.4
L'è subito de là, ciù che de passo;
Ma subito passaoù, quello s'assetta:
S'assetta: e zù per l'ægua in un momento
Ro Ponte, ch'era fæto d'oro, e argento.

22
Lê se vôze, o l'osserva ra sciummæra
Cresciûa all'improviso, comme allora,
Che stavan dra Ponseivera in ra gæra
Accampæ quelli: mi m'intendo: (ancora
Curioso de veì cosa ciù ræra)
Se porta avanti a passo da signora,
E ra curiositæ ciù ancon ro tira
A drento, donde nœuve cose o mira.

23
Quello terren, donde lê mette i pê
Sciorisce, e manda fœu vivagne, e cose
Bizzarre: Chì se vè spontâ da lê
Ro giâsemin, e là spontâ rê[sic] rose.
Ro bosco, sæ de laoù, comme promê,
Mostra ciù værde re sò ramme ombrose,
E de sorva re ramme in lô abbraççæ
Ghe fan fiña ri ærchi trionfæ.

24
Ogni fœuggia, de manna era candîa,
E l'amê da re scorçe fœura usciva;
D'instrumenti, e de voxe l'armonîa,
E i lamenti de nœuvo lê sentiva;
Ma ri træti de quella poexia,
Donde poessan vegnî ben no capiva;
O no veiva ni muxica, ni orchestra,
Ogni busco çercando, ogni zenestra.

25
D'intanto ch'o l'osserva, e ben tutt'âtro
Considera che sæ quello, ch'o vedde,
Se vôze là donde comm'in teatro,
Un mortin s'ærze in moddo da non credde:
Atro che balle! in questo un dopo l'âtro
A ro tœu, rammo a rammo ne suççede,
E l'è tant'ærto questo buscio, che
O se porræ ciamâ dri ærbori Re.

[p. 238 modifica]

26
Fermo Rinaldo lì con pê seguro,
Osserva un'âtra cosa stravagante:
Rovere o vè, che da ro scianco duro
Partorisce un Donnin bello, e galante;
E çento âtri ærxi da ro sen maturo
Belle figgiœure dan fœura âtretante,
Re quæ tutte vestîe da mattaçiñe
Poæran tente da scena Ballariñe.

27
Giusto cosi: e così d'este figure,
Se ne vè dappertutto a questi dì,
Comme quelle che finzan re pitture,
Vestîe tra sì e nò, tra nò e sì;
Ma re figgie de queste scorze dure
Tanto bizzarre compariscian chì,
Che poæran Poetesse, e reide stan
Con chittarin, scigore, e pive in man.

28
A l'ærboro, e a Rinaldo tutt'attorno
Fan queste belle figgie ra rionda;
Lê in mêzo comme pâta sciù ro torno
In man dro Fornaxâ, chi l'arrionda.
In rimma uña ghe canta ro bon giorno,
E l'âtra, ben vegnûo, ghe resegonda;
Poi tutte in âta voxe a coro pin:
Oh dra nostra patroña contentin!

29
Belle Figgie l'è chi ro Pentemin,
Ah vegnî a consolâ ra mâ contenta!
Questo bosco d'amareghi zà pin
Comme a ro to vegnî bello deventa
Ammira! e in questo dî quello mortin
Spande son d'instrumenti, chi contenta.
E intanto o s'arve comme un meigranâ
Chi mostra de rubin uña niâ.

30
Cose strañie (non zà comm'all'antiga
Viste a ri tempi d'Accari apparî)
Vedde Rinaldo; e se o se ne destriga
Resta però incantaoù per mœuo de dî:
Vedde, o ghe pâ de veì ra so nemiga,
Che tâ figura no ne perde un fî:
A ra treçça, a ra tencia a ghe pâ quella
Sempre ciù graziosa, e sempre bella.

31
Armida ghe compare in tâ figura,
Che ammirandoro pâ ch'a cianze, e rîe;
Pœuscia a ghe dixe: Ah fede troppo dura!
Ti ê pù tornaoù, ti ê pù tornaoù da mie!
Ma ti me vêgni drento l'armadura
Con ra maschera in cera? chi te ghîe
Non sò; non sò se guerra ti me porti,
O ti me vêgni a reçarçî dri torti.

32
Amô te ghîa, o i to capriçj storti,
Per fâme chì quarch'âtra madariña?
Queste boscagge ho convertîe in orti:
D'oro e argento, pe areña, e per câçiña
T'ho fæto un ponte: e questi mæ trasporti
Non son per chi m'attœuscega, e aveniña:
Te vœuggio amante, e no nemigo credde;
Ma lascia che ra faccia un pô te vedde.

[p. 239 modifica]

33
Questo, e ancon ciù a ghe dixe, e intanto ri œuggi
Gira pietoxi sta bellezza finta:
Sospiri da præxoin, centi da trœuggi,
E tutti belli a versa adaxo, e in quointa:
Cose da intenerî montagne, e scœuggi;
Ma ra masccia virtù no resta vinta
Dro cavaggero accorto, che a ro buscio
S'aventa con ro ferro aguzzo, e luscio.

34
Quella resâta, e dixe: Barbasciuscio!
(E l'ærboro sò caro abbraçça streito)
Se n'ælo chi vegnûo bello in contuscio,
Comme grondaña cheita da ro teito!
No sarà moæ: defendo ro mæ giuscio,
Che buscaggæ questo mæ tœu beneito:
Zù quella spâ de ciatto, o per despêto
De pointa a ro mortin per questo pêto!

35
L'Ommo grande fa oregge da mercante,
Che de veine ra fin solo è contento;
Ærze ro braçço; e quella in un’istante
Cangia figura: e fito ciù dro vento
A se trasforma in un brutto Gigante,
Armaoù da cap'a pè con braççe çento;
E questô fusto in lengua ciù da reo
Dra nostra, se domanda un Briareo.

36
Çento braççe, çinquanta armæ de spâ,
E çinquanta de scuddi duri, e grendi:
Cangia figura ogn'âtra dra masnâ,
Menaççan tutte, e fan urli tremendi;
Ma Rinaldo non temme chì de mâ,
(Che son da dîghe, cose ti me vendi!)
E spessega a taggiâ de drîto, e in croxe
L'ærboro, chi dixe, ahime! in âta voxe.

37
Borrasca, lampi, troin, ægua, e gragnœura,
Vento che a lê ghe sciuscia in ra vixera,
Tremma ra terra, e pâ ch'a dagghe fœura
L'inferno tutto; e bon per chì no gh'era;
Ma Rinaldo no temme, ò se descœura,
E taggia quella, chi era noxe vera;
Noxe, chi aveiva de mortin re fœugge;
Spariscian re pantasme, e re çentœugge.

38
Se torna a fâ seren; quello de primma
Torna ro bosco tutto in sò natura;
Non ciù demonj da ro fondo in çimma
Ghe son; ma lœugo resta per verdura;
De reconosce mêgio utile stimma
Rinaldo, e dell'effetto o s'assegura;
Onde o se mette a rîe, e dixe: Guære!
Chi stimma queste è pû dêgno de gnære.

39
De là se parte, e batte ro sentê
Dro campo, e zà l'Ermitto ommo dâ ben,
Dixe: Ra botta è fæta, e l'è chi lê,
Che dall'impreiza pin d'onô ne ven:
Veddeiro lá! Rinaldo ven a pê,
A pê ciantaoù; ma ninte bon se ten;
E dell'Aquila sò re gianche ciumme
A ro Sô spiccan d'un ciù vago lumme.

[p. 240 modifica]

40
Giubilante l’armâ ghe fa sarûo
Con voxe de gazæra, e ghe dà vanto;
Da Gofredo ven pœuscia reçevûo
Con allegrîa, e se ro mette accanto;
Ognun gh’ha gusto, e lê dixe: A derrûo
Se pœu taggiâ, che zà finì l’incanto:
Zeì a ro bosco, comme m’heì commisso,
Vidde, e desbernisseì quello bernisso.

41
Così ghe van tutti ri bancaræ
Con piccozzi, e ghe van ri Meistri d’asci[a],
E per aveì legnamme in quantitæ
Nisciun de piccozzâ se stanca, o lascia.
Quello poi chi sezeiva a ri Meistræ
A dâ ra mêta a quello chi se giascia
Commanda a ra meistranza, e da ro mâ
Ne ven, de squaddra in corso Generâ.

42
E attrezzi, e marinæ porta con lê
Nervin, Sturlotti, e Bezagnin Foxen:5
(Dapœu ch’o fu costreito a scîâ inderrê
Da Navigio armatô de Saraxen)
In cose de manœuvera Inzegnê,
Chi pensa a tiro, e mette in carta ben,
Ha sotto lê çent’ommi de lignœua.
Capaçi a mette insemme ogni inzegnœua.

43
Ghigærmo de ri Embrieghi è sto tá
Uña de Zena dre Famigge antighe.
Pezzi d’artaggiaria appareggiá
O fa sciù ro designo dre sò righe,
Non usava Canon (ah!) ni Mortâ
Da batte, e derruâ mure nemighe;
E son questi Arieti nomminæ,
Catapulte, baliste, e cose tæ.

44
Ma gh’è de mêgio: a moddo d’un bastion
Mille pezzi de legno insemme o tesce,
E l’arma d’uña testa de monton,
Che da ro scianco, a tempo a manca, e cresce:
Ciù dall’ærto, all’arvîse d’un barcon,
Un ponte levadô fœura se n’esce;
E a mœuo de cannocciale, senza stento
In çimma uña torretta esce de drento.

45
Sciù çento rœue masiscie pe ro cian
A se fa andâ con gran façilitæ;
Arme, e sordatti drento ben ghe stan
Commodi per scombatte regolæ:
Doe âtre ciù picciñe poi ne fan,
A questa primma torre assemeggæ
Stavan re sordatesche ad ammirâ
Ra prestezza, e ro mœuo de lavorâ.

46
Ma quelli dro turbante da re mure
Veivan lô assì ro fá dri Crestien,
Che ghe tegnîvan sempre in armedure
Spie de dì, e de nœutte a ro seren:
Veivan de giorno pe re vie segure
Portâ legnamme a fasci comme fen,
E veivan nasce comme fonzi cose
Non conosciûe, ma grende, e spaventose.

[p. 241 modifica]

47
Per repoæro lô assì zœugan d'inzêgno;
Fan comme un contrabordo a re muragge,
O per dî mêgio gh'ærzan un sostêgno
De câçiña, de prîe, legne, e buscagge;
E dixan fra de lô, va la che vegno;
Stimandose ciù forti a re battagge;
Ma per defeiza Ismen fa de bittumme
Fœugo da man, chi bruxa, e manda fumme.

48
Fœugo de cá dro diavo artifiçiaoù
Questo pelle de lôvo mette insemme,
Che fin la zù (creddo) o l'ha remusciaoù
Ra gran sciummæra dre pocondrie, e flemme,
E o fa che quest'impasto manezaoù,
Spuzza, striña, e s'aççende tutt'assemme,
E quest'o fa per astio, e per vendetta
De quella Mortin-noxe maledetta.

49
Mentre l'armâ all'assâto, e ra çittæ
S'appareggia così pe ra defeiza,
Corombetta dro çê pe re contræ
Se vedde a svœuro comparì desteiza
Sorva ro campo. Ah dove, dove moæ
Svœuri tu bella? ah che no gh'è ra speiza,
Ma zà ra Pellegriña graziosa
Sciù ra çittæ da l'ære se reposa.

50
Quando de no so donde esce un Farcon
Corsâ dell'aria, da ro becco storto,
Che a sta veretta vœu dâ ro risson,
Senza amette patente, o passaporto,
Ma lê verso ro primmo padiggion,
Rende ro bordo, e se refugia in porto,
E a ro trœuva seguro, e franco in scoso
Dro Generâ sciña con lê pietoso.

51
Gofredo in man ra piggia, e ra defende,
E vedde intanto, dra piccioña bella
A ro collo, attaccâ lettera pende,
Imbragâ con un fî sotta l'ascella;
O l'arve, e lêze, e rea scrittura intende;
Che in poche righe, e ziffre dixe quella:
A ro Ræ de Giudea salute manda
Quello d'Egitto, e se gh'arrecomanda.

52
Costante in berlichîa, añimo amigo,
Agguanta ancon pe quatr'o çinque giorni,
Che fîto da sto lûo mi te destrigo:
Basta che comparisce a ri contorni.
Così dixeiva quello scrîto antigo,
Chi usava in scure ziffre a quelli giorni,
Là, donde favan ri stivæ de brughi,
E s'usava spedî corrê pennughi.

53
Gofredo lascia ra coromba a svœuro:
Lê no corre però ra mæsma posta;
Che pâ ch'a digghe int'ro sò gôscio, mœuro
Se me ne torno là senza resposta.
Ma de l'armâ ri Nobili, e ro pœuro
Gofredo ciamma e dixe: pâ che apposta
Me sæ cheita sta lettera int're moen:
Miræ comme Dio bon ne vedde ben.

[p. 242 modifica]

54
Zà no me pâ ciù tempo de tardâ:
Demmoghe drento, e ro paise intorno
Femmo mêgio de nœuvo asccianellâ
Da re parte dra liggia a mêzo giorno;
Difficurtosa questa cosa a pâ,
Ma a no l'è tanto; vidde l'âtro giorno
Ch'a pœu rêscî: poi là, per via dell'ærto,
Quella muraggia è mâ guarnîa de çærto.

55
A voî Raimondo ordino sciña d'ora,
Che batteì ra çittæ da quella parte.
Che ra mæ torre s'appresente ancora
Vœuggio de là bon longo træto a sparte:
De nœutte tempo pœuscia a uña çært'ora
(Comme de guerra suggerisce l'arte)
Vœuggio, che in âtro lœugo a sæ portâ,
Façile comm'a l'è tanto a ghiâ.

56
Camillo voî ra terza torre arrente
De mi a ro mæsmo tempo portereì.
(O taxe) ma Raimondo ommo de mente;
Doppo pensaoù vœu dî ro so pareì.
Tutto va ben: azzonzo solamente,
O dixe, che mandæ, se pù vorreì,
A ro campo nemigo un fante læsto,
Chi arrive, sente, osserve, e torne præsto.

57
E porte relazion dell'appareggio
Dri nemixi, e s'o pœu de l'intenzion.
Tancredi: un ghe n'ho mi, che ro pareggio
No se pœu dâ, dixe, son d'opinion:
Questo l'è un pelle inværsa, un furbo treggio:
Chi sa portâ ro fiasco, e ro lampion,
Parla ciù lengue, in speçie de Soria,
Ch'o l'è stæto peneize de Garia.

58
Ciammaoù ven lì Fedassa a ra presenza,
E sentîo l'arregordo de Raimondo,
Dixe a ro Generâ: vostr'Eççelenza...
Son arçellaoù, e so rumâ a ro fondo:
Sotteterra conoscio ra semenza,
E sì... basta son ommo, e no gh'è mondo
Aoura vaggo, e chì torno pe ra posta
Con ri dinæ contanti, e ra resposta.

59
E ghe saverò dî quanta canaggia
Fede de mærda là se trœuva unìa.
Ogni ommo, ogni cavallo, ogni morraggia
Me fîo de numerâ segrettâ spia:
Se pensassan ra pæsta, e l'angonaggia,
L'arriverò a saveì de quella via:
Vaggo: e se va a vestî dâ Turco fin
Sto bravo çeprian dîto Vafrin.

60
Così da Turco con un stuccio grosso
De freççe a scianco, in lœugo de cotella
A ton dro ciamberlucco, ch'o l'ha indosso
Barbaggia franco questa lengna[sic], e quella;
Gestisce così ben, che dî no posso;
E ognun per maraveggia no parpella.
Parto, dixe: e va via comme ro scento
Sciù cavallo serraoù figgio dro vento.

[p. 243 modifica]

61
Ma ri Françeixi in manco de treì dì
Asccianon ben re stræ verso ro monte,
E da lô, l'âtro resto se finì,
Che no se ne sten zà con re moen zonte:
Ra nœutte a travaggiâ comme de dì
Stavan; e son re cose tutte pronte:
Tanto che ciù no gh'è per lô contrasto
Da mette man a i ferri a tutto pasto.

62
Gofredo ommo da ben stè in orazion
Quæxi tutto ro giorno anteçedente
A ro dì destinaoù; e ordina ancon
Che faççe ro sò ben tutta ra gente;
Poi ciù quantitæ d'arme fa finzion
De mette là de quelle mure arrente,
Donde manco re vœu: ro Turco rîe,
Chi re vè da re bande ciù guarnîe.

63
De nœutte tempo pœuscia se trasporta
Ra grossa torre a fronte de muraggia,
Che longa, e liscia, no fa linea storta,
O sæ che ceighe a moddo de tenaggia;
E sciù ro monte assì Raimondo porta
Ra sò d'arme farçîa âtra zagaggia;
E Camillo ra sò fa trasportâ
Verso ro vento sferradô meistrâ.

64
Ma in quell'ora che sponta da Levante
Quella luxe, che dà ro Sô vexin,
Veddan quelli, che in testa han ro turbante,
Che ra torre non è a ro so confin;
Atra ne miran non assæ distante.
E un'âtra non lontaña de camin;
E contan quantitæ de Strîe antighe,
Montoin, baliste, e gatti boñe fighe.

65
Invexendæ subito a ciù no posso
Portan lô assì re forze dra defeiza,
E l'ammuggian così tutt'a bordosso
Donde i Crestien, pâ che tentâ l'impreiza
Vœuggian dall'ærto, da ra costa, e fosso;
Ma Gofredo, a repoæro de sorpreiza,
Ordina a Guelfo, e a i doî Roberti: a valle
Stæ in sella armæ per nostri Guarda-spalle.

66
E gh'azonze, stæ attenti voî d'intanto
Che mi monto re mure in quella banda,
Chi me pâ ciù sguarnîa, e non è tanto
Diffiçile a montâ, che scorribanda
Non vêgne d'Egizzien, e a noî ro vanto
Contraste dra vittoria: infin comanda,
Che da træ parte ra çittæ se batte;
Da træ ro vêgio con ri sò scombatte.

67
Ro végio Ræ, chi mâ se rêze in pê
Per tenti carlevæ visti a ro mondo,
Veste j'arme lasciæ d'anni inderrê,
E se presenta a fronte de Raimondo:
Soliman a Gofredo, Argante a lê:
Chi ha in compagnia ro nevo de Boemondo.
A Camillo, se dixe: e l'âtro ha sciorte
De trovâ quello, chi dæ mette a morte.

[p. 244 modifica]

68
Ri granatê (comme sareiva a dî)
Sparon re freççe a quelli tempi usæ,
Re quæ tant'eran che fen oscurî
L'aria, e fen ombra a tutta ra çittæ;
E zà che non uson comm'aoura noî,
Cannoin da batte in breccia, ni Mortæ,
Con re macchine sò tiravan prîe,
E de pointa d'âçâ stanghe fornîe.

69
Ha ogni sascio tiraoù tanta possanza,
Ch'o rompe a quelli ri osse, e l'armadura;
Ghe leva d'ommi fin ra sommeggianza,
(D'intanto ch'o ri amazza) e i desfigura:
Con tanta furia assì corre ogni lança,
Ch'a passa avanti fœura de mezura;
Intra davanti, e sciorte de derrê,
E no gh'è ciù bezœugno de Barbê.

70
Ma tanta furia de chì dà l'assâto
Non descaccia chi sta sciù re defeize;
Che questi zà sciù re muragge d'âto
Aveivan tendie, e veire in aria appeize;
Affin che a ro cegâ de st'apparâto
Ogni botta, chi ven manco a ghe peize;
E intanto bœuttan zù da ra muraggia
Donde veddan ciù folla, e ciù marmaggia.

71
Con tutto questo fâ no se tratten
L'eserçito da træ parte avanzaoù;
E chi sotta de gatti, e chi de chen
Da ra furia de sciù va reparaoù,
E chi (s'intende dî dri Crestien)
Porta avanti re torre a ciù d'un laoù;
Con queste dâ se tenta l'arizzon
Bâzìga sotto, e scontra ro monton.

72
A tutti questi moti lì presente,
Rinaldo no sa cose fâ de lê;
A muggio andâ così con l'âtra gente,
Gh'era comme descazze, e dâ inderrê:
O gira intorno ri œuggi, e o vedde tente
Persoñe a ra defeiza drîte in pê,
De muraggia âta ciù de tutte, e forte
E resciorve lasciù tentâ ra sciorte.

73
E dixe a quelli, che de genio sò
Seguin Dudon, chi fu cappo tra lô,
Saræ per noî cosa da dîne, oibò,
Se re moen no mettessimo a lavô;
Basta vorreì, che tutto fâ se pò,
E pœu fâ tutto chi procura onô:
Montemmo là, e de scuddi ærti a ra testa
Femmo repoæro contra ra tempesta.

74
S'unin tutti d'accordio a ro pareì,
E dri scuddi se fen comm'un tôrâ;
Porreivan ciœuve scœuggi a treì a treì,
Che no pœuan quello teito fraccassâ:
Corran tutti d'un passo (oh bello veì!)
Contro quella muraggia fabricâ
Tutta de piccamento, e porçellaña,
Mêzo vento fra Grego, e Tramontaña.

[p. 245 modifica]

75
Ghe son zà sotta: e lì Rinaldo lesto
Gh'arremba scara de çent'un scarin;
Zà o l'è ciù in sciù dro scarin quinto, e sesto,
E a vista d'œuggio avanza de camin.
Tiran de sorva, e lê ninte per questo
Se ferma, anzi o l'è za tosto in çimin,
E o no se vôzeræ manco inderrê,
Se cazessan re stelle da ro çê.

76
Non de povere fiaschi, o rappi d'ûga,
Eran però de porte pilastræ;
Lê no re sente, e comme ra trattûga,
Testa cœutta, e re braççe regâsæ:
Mirando ri âtri, che lê tutto o sciuga,
S'avanzan âtretanti, e ra meitæ;
Ciù d'un arremba scare da montâ,
Ma no fan tutti riuscîa inguâ.

77
Chi va a gambe levæ, cazze, e s'ammazza;
Ma lê va ancon ciù in sciù, e i so conforta,
Menaçça ri nemixi, e zà dra Ciaçça
Fra ri merli sta comme sciù ra porta.
Folla se ghe fa incontro, e l'imbarassa;
Lê se fa rôso, e avanti ancon se porta:
(Bello vedde!) un per l'aria chi sbaranza,
Fa testa a ciù de çento in ordenanza!

78
E resiste, e s'avanza, e piggia ardî,
Comme all'urtima creña ro Roman,
Portaoù, noî vimmo ro cantâ fuzzî
Dro pesaoù per gran peiso da ra man;
(Così me spiego) ma vegnimmo a noî,
Da ra çimma o l'è poco ciù lontan;
Zà ra muraggia è sò; fæto tremendo!
Fæta ra stradda a chi ro ven seguendo.

79
E de fæto ra man porze in aggiutto
Dro Generâ a ro fræ, chi sta, e no sta;
Dro Generâ chi ha l'œuggio da pertutto,
E corre in sciù, in zù, de chi, e de là;
Ma d'intanto ch'o dà recatto a tutto
Quarche reìsego incontro se ghe fa;
Zacchè lì sin re macchine fan guerra
Con quelle dell'armâ quelle dra terra.

80
Aveivan ærboraoù sciù ra muraggia
Quelli de drento un grosso bordonâ,
E gh'aveivan appeiza uña zagaggia
D'uña testa de ferro ben armâ:
Questa avanti e inderrê da uña piccaggia
Se fava con violenza bâzìgâ.
Intanto a batte, a l'intra, a sciorte, a torna
Comme quando un fornâ ro pan inforna.

81
Ra zagaggia dre mure spessegando
A fava ra gran torre descuxî,
E a l'andava d'intanto allontanando
Doî corpi, e treì (comme sareiva a dî)
Re torre appareggæ giusto per quando
Questo caxo ghe poeìva intrevegnî,
Dov'eiva serre senza denti, e sorde:
A lançò queste, e ghe taggiò re corde.

[p. 246 modifica]

82
Ro cavestro taggiaoù, cazze boccûo
Quello traverso ch'era lá appiccaoû;
Giusto comme così cazze a derrùo
Gran fascio da uña cava desferraoù:
A questa cheita restò quæxi nûo
Ro posto de defeiza, e mâ apparaoù,
Vegne zù quell'argagno, e ne tremò
Ra torre, e ro contorno rebombò.

83
Gofredo avanza, e ghe pâ quæxi vinta
Ra lite, e re muragge zà guâgnæ.
Ma de lasciù ghe ven tirâ per zointa
Grossa brancâ de fœughi artifiçiæ.
Non così spande ro vezuvio in quointa
Furioso re veñe deslenguæ,
Ni tante mai là sotto ro gran can
Çeleste, vampe sente l'Indian.

84
Comme son chì pugnatte, rœue, e tizzoin,
Sciamme neigre, e rossazze de corô;
Ro fœugo tenze, striñan ri carboin,
Ro fumme cava ri œuggi, e dà fetô:
A ra torre ri cœurj no son boin,
Cœurj bagnæ, fasciammi d'allantô,
Dri quæ me son scordaoù parlâve primma
Che zà son lesca, e zà ghe pœu ra zimma.

85
Ro Generá a pê fermo innanzi a tutta
L'armâ, no cangia ni corô, ni lœugo;
Añima chi contro ri cœurj butta
Ægua a segelli pr'ammortâ ro fœugo;
Ma zà ra lidda era pe rêscî brutta,
Fâ l'ægua ghe poiva poco zœugo;
Quando se leva un vento sferradô
Chi rebœutta ro fœugo contro lô.

86
Ro fœugo votto là, donde o vegniva
O s'attacca a re tendie spanteghæ,
E da quelle con impeto o l'arriva
E s'afferra a ri attrezzi lì ciantæ;
Oh Generâ, dro quæ memoria viva,
Reste a confronto d'un'eternitæ,
Per ti ro çê fa guerra, e obbedienti
Vêgnan a ciocco de tamburo i venti.

87
Ma (giusto ro reværso dra medaggia)
Ismen, chi vè ra balla rebbattûa
S'appareggia sciù l'orlo dra muraggia
Con uña, e un'âtra stria beccacornûa:
Per fá nœuvo incantæsmo, lê barbaggia
Nœuve giastemme, s'ascramaña, e sûa;
E pá con quella barba stoppinasso
In mêzo de doe furie satanasso.

88
Zâ mormorâ se sentan re giastemme
Che fan tremá l'inferno obbediente;
Se fa nuvero sciù Gerusalemme,
E zà pet[sic] l'aria bronzonâ se sente;
Quando improvisamente tutt'assemme
Un sascio grosso, a vista dra presente,
S'aventa da ra torre, e a tutti treì
Ghe fa ra barba con ro contrapeì.

[p. 247 modifica]

89
In tenti pezzi andon quelle træ teste,
Ro sangue spantegaoù con re çervelle,
Che re spezie così no rêscian peste
A chi sciù ro mortâ stancò ri ascelle:
Re añime desperæ de quello, e queste,
L'urtimo crîo buttando, e questo, e quelle
Se n'andon all'inferno condannæ.
Gente imprendeì de chì moralitæ.

90
In questo mentre ra gran torre, che
Da ro fœugo sarvò quello gran vento
Vexiña a ra muraggia tanto a l'è,
Ch'a pœu buttâ ro ponte scin là drento;
Ma Soliman, chi è quello dro perchè,
A fághe traversìa no rêsce lento,
E de taggiá ro ponte o s'ascramaña;
Ma ra gran torre ghinda ra mezaña.

91
Da ra çimma spontâ se vedde fœura
Quella zointa de torre ciù picciña,
Ra quæ con ra sò vista affrizze, e accœura
Tutta quella canaggia berrettiña:
Ma ro Turco arraggiaoù meistro de scœura
Ancon ciù de resiste o s'inverriña;
E a quelli che d'intorno stan tremando,
O dixe: Fæve avanti, o che ve mando...

92
Stando così re cose, san Michê
A Gofredo apparì per privilêgio:
L'Angero santo armaoù da cap'a pê
Sprandiva ciù dro Sô, ciù assæ d'un spêgio.
E, ro tempo è vegnûo, promette a lê,
Pe ra çittæ de Dio ro tempomêgio:
Mira lasciù comme chi fe ro tutto,
(L'assegura) quâ moæ te manda aggiutto.

93
Vôzi ri œuggi a mirâ numeroso
Senza numero ezerçito vegnûo
Presidio eterno, e comm'o l'è sfarzoso
Tutto (e per mœuo de dî scærto, e çernûo.
Levaoù da ri œuggi tò ro tenebroso
Umô, ti porræ veì spirito nûo;
Basta che vœuggia, e ti porræ mirâ
Dri Angeri ro sprendô so naturâ.

94
Mira quelle da nervi, e osse divise
Añime dro Pareizo çittadiñe,
Che tornan con ri añtighe sò divise
Per fâ maggioî de quelli re roviñe.
Vêgnan compagne a voî comm'improvise
A l'acquisto dre prîe sante, e diviñe;
Mira là donde è quello pôveron;
Là fa gran straggio ro Tenente Ugon.

95
Mira Dudon là da quell'átra parte,
Che ferro, e fœugo porta, e sta sciù l'are
Questo, e quello conforta, e ghe comparte
Atr'arme nœuve; e addrizza, e ten re scare,
E quello là, chi stà comm'in disparte
Con ra mitra, ra stola, e ri átre sbare,
O l'ê Ademaro, che con bâssa voxe,
Ærto re braççæ, ve benîxe in croxe.

[p. 248 modifica]

96
Amira ancon ciù sciù (così sta scrîto)
L'armâ çeleste tuttta[sic] in ordenanza.
Ærze ri œuggi Gofredo, e un’infinito
Ezerçito con are in lontananza
O vedde, e son tre squadre in quello sito
Divise in âtre tre, (che a nostra usanza
Fan nœuve) ma tant'è, e tanto fù;
Lê mæsmo de mirâ no ne pœu ciù.

97
E chiña ri œuggi imbarlughæ, poi torna
Ri ærze, e no vedde ciù quelle sprendô
Ma vôzendori a i sò, vè che retorna
In tutti de vittoria ro favô.
Gran seguito d'amixi ro contorna.
(Diggo Rinaldo, chi fa bon lavô)
Ro Generá, chi ne vœu uscî da vero
Arranca ra bandera dall'Ærfero.

98
E avanza pe ro primmo sciù ro ponte;
Ma ghe trœuva ro tœuxego a traverso,
Ro quæ fero de cœu con re moen pronte
Ghe contrasta de drîto, e de reverso;
A quelli che stan lì con re moen zonte
Dixe: taggæ, che no son chì per scherso,
E lê resiste vœu, lê tutto solo,
Comme quello Roman d'un œuggio solo.

99
Ma vedendo Rinaldo resolûo
Vegnî, e a ra só vegnûa tutti scappá,
O dixe: Addio vexin che me stramûo,
Che ra vitta saræ chì spremessâ;
E zà che son casaña de vellûo
Posso ancon fâ dre mæ: lasciemmo andâ.
(O dixe) e intanto ro Signor dra guerra
Ærbora ra bandera sciù ra terra.

100
Ra bandera de Cristo fa bombæra
Sciù re mure acquistæ con guerra santa;
Pâ che ro Sô con luxe in lê ciù cæra
Sprende, e de ciù coroî tutta o l'ammanta:
Drento ro ventixœu ghe fa gazæra:
E, Vittoria, vittoria in fin se canta:
Vittoria êco responde a doggia voxe,
Adora ra çittæ ra santa Croxe.

101
Ra çittæ, no ra gente, che tra tante
Gh'è ancon chi fa dro bravo, e l'insolente:
Un de questi è ro cancaro d'Argante,
Chi s'apponde a Tancredi a lê presente;
Ma o no pœu fâ che ancora lê no ciante
Ro ponte sciù re mure da Ponente,
Poi ra bandera; e, Sarvi, e meggioræ,
Cantando: son de çà. (digghe) E ch'a træ.

102
Ma là verso scirocco, e mêzogiorno,
Raimondo de Guascogna ommo avanzaoù,
Con ra sò gente da ro fâ dro giorno,
E ra torre sta ancora descostaoù,
Perchè ro Ræ de drento o l'ha d'intorno
Dri sò ro corpo in guerra ciù ostinaoù;
E siben lì ciù antiga è ra muraggia,
E' ciù provista a i corpi de battaggia.

[p. 249 modifica]

103
Tanto ciù: che ro cian da quella parte
De sasci imbarrassaoù restava ancon,
E tanto avanti non arrivò l'arte
Ch'a poesse fâro netto comme un pion;
Ma che zà deciaræ foissan re carte
A favô dri Crestien, l'allegro son
Sentin quelli de drento, e ro sentin
Quelli de fœura, ch'eran ciù vexin.

104
Onde Raimondo, votto a ri compagni,
Ghe dixe: Solo noî saremmo quelli
Che se faremmo onô de chì a çent'agni,
Piggæ zà ri nemixi pre i cavelli?
Ma ro Ræ infin ghe vôze ri carcagni,
E fa dri terrapin serrâ i rastelli,
E se refugia in ærto, e forte lœugo,
Dond'o pensa tirâ in longo ro zæugo[sic].

105
Ziffr'e quattro: l'armâ tutta allantora
Entra pe re muragge, e da re porte,
Che ro fœugo e i piccoin tutto in malora
Han mandaoù quanto gh'era de ciù forte;
A tenti ven sunâ chì l'urtim'ora,
Che pâ ro giorno, e ra çittæ dra morte:
Ro sangue tra i ferîi, e i despezzæ
Corre zù comme l'ægua pe i rivæ.


FIN DRO CANTO DECIMOTTAVO.



Note

  1. Fiume vicino alla Città.
  2. Donne, che portano acqua, e lavano vetri, e arnesi di cucina per le case.
  3. Piccola Piazza, ov'è una fontana, e dove si trovano le donne suddette.
  4. Luoghi così nominati nella valle di Polcevera.
  5. Luoghi vicini a Genova abbondanti di bravi marinari.