Martyrologium magnum

Da Wikisource.
Conradin Riola

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VII.djvu Martyrologium magnum Intestazione 8 febbraio 2021 75% Da definire

Cordial Cufort Chianzun Davart la stramantusa Lavinna da Ftaun
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. VII
[p. 232 modifica]

CONRADIN RIOLA.


Martyrologium magnum oder il Cudesch grand dels Martyrs. Stampà in Strada in Engadina bassa. Tras Ludovico C. Janet, Et Filio Johan Janet. Ano. MDCCXVIII.

[fol. 3a] DEDICATION.

Illustrissms. Nöbilissms. Consultissms. Strenuissms. Sgrs.

Difficils & deplorabels, sun ils temps, pro la maturitat dels quals, Deis dovra seis jüsts & sancts, però eir Paterns jüdicis vers sia Casa & familia q. a. la Baselgia da seis Onschü in terra militante. Perche tots ils cōselgs, machinations, forza & potentia del Mond han semper conspirá pro la extirpation da quella; per cassar & abolir seis nom or sot il Cel. Tenor cha il Satã quel capital & infensissem inimi da Christi & da sia Baselgia, da tots temps ha quai probà, il pustüt in il N. T. Excitãd tras seis instrumaints perniciosas hæresias & crudelas persecutions contra la membra da Christi, non solùm tras Judeus & pagans, ma principalmang tras il filg (seis) della perdition: in mœd cha els suvent han crett cha il nom Christian & Evangelic sea da fatta extirpá & ora ragischà. In mez tot quai però, há la Baselgia da Dieu semper volt seis öls cor & anim vers il sãctuari da Jehova, ha triumphà & gloriosè superà scodüna adversitat, ha transnavigá quel furibund mar del mond & es passada tras las undas da quel inquiet narr Ægei, tras forza & ajüt da Deis Bab, noss Agonotheta sco dis Tertulianus, chi’ns ha tschantats in la bataglia; da Jesu Christi nos Epistates, General chi’ns es it avant; & dal S. spirt nos Xystarches, Assistent. Perche scodün chi hà tras üna Sancta conjunction insembel ligá il stüdi della pasch & l’amor della veritat, stova cun cor & anim leiger & nonstramentà, per quella comportar & passantar tota adversitat, crux & persecution: schi la veritat straglüscha & triumpha il plü cur ella vain impugnada & squitschada sot; per quai vain ella repræsentada sot imagna della palma, la quala es eir la imagna dels fidels chi combatten sot la bandèra della crux da Christi tenor il vers:

Pressa sub ingēti ceu pōdere palma virescit, sub cruce sic florent dedita corda Deo: sco la palma cresch’in aut, cur la vain squitschada sott Usche [p. 233 modifica] eir s’ florescha baut, ’l cor chi es à Dieu surdat. Els interim giauden, s’ containten & s’allegran della spirituala & interna pace chi trapassa il captum & intellet human; primò cun Dieu, in Christo cū els placá & reconciliá: lhura cū se sves, in il jüdamaint della vera allegreza [fol. 3b] & contanteza da lur cor & anim: tandem cun lur frars & confederats in la religon & cretta, del consensu & voluntat dels quals, els s’ tegnen būs & fan granda ’stima. Chi s’ fortifichen pür & s’ confermen ils Crastians carnals & Mundans, in lur calamitat cū la lege della natüra, cü la fatala necessitat, cun la lüm del jntellet, cun il exempel dels oters, cun il usu del temp & oters tals impotents arguments, sperand cun quels da podair emerger & s’extricar or del vortice & virbel del cōtrari; els vegnē á perder il früt da tal confort. Jl Bab dellas comiserations ha provist sia sudada cun üna divina panoplia & armatura & impli lur cors cun dulcissem lamjamaint da salüdaivlas consolations; tras il qual tot els, sine vents naturals, dovrand ils rembels della gratia, la vella del sanctuari da Jehova & l’ancora della spranza, supereschen il grand Oceano dellas persecutions & passen tras il impetuos Pelago da tots surmaduors, & sco constanta & fidella sudada da Christi, haviand deponü la sarcina & valisch del pucca, combatten sot secura spranza della victoria, valerosamang contra tots lur inimis. Duas richas fontanas da tallas efficaces consolations sun a no apertas in las divinas scripturas del V. & N. T. Una es abundante da dutschas promissions, chi lamiajen ils cors languents: L’otra es plena da glorios excempels, chi splēduren sco Perlas & pedras preciosas: or da quella vegnen ils anims smarits & à terra büttats, darcheu allegrats & in pe drizats, tras la contemplation dellas personas, dels temps, dellas mutations della Baselgia, chi baut sco la luna calla & pigla gio, baut darcheu crescha & s’adampja, & dellas periodos della Baselgia huossa militante & fluctante, baut emergente & victorizante. Jl qual tot es comprais in las prædictions del Spirt S. in il Thesaur alla Baselgia solùm confidá & in seis ravuolg reponü. Mo il plü vain quai representà in la divina Apocalipsi da Johañis il sanct Theologi, plena da Mysterys, chi sū tras il complimaint dal temp baut aperts & manifests, la quala propona la incunabula, incremēta & progress del Reginam da Christi, las combattas dels sancts & las miraculosas victorias contra il Dragun cotschē & seis perniciôs & periculôs instruments. Che havess podü gnir ordinà, mossà & revelá, per bain, secureza & cōfort della Christiana Baselgia, la quala vain del Mond & seis principe [fol. 4a] da contin oppugnada & ãgoschiada, plü Divin & excellent, co las gloriosas prædictiōs & Prophetias, in part completas, in part chi in il compliment del temp han da gnir complidas; davart la forza da l’üna & davart il ingañ, astutia & conats da l’otra, Bestia; davart il interior & exterior habit della Putana Babylonica; [p. 234 modifica] davart las perpessions, combattas, canzons, victorias & triumph del Agnê mazà ant ils fundamaints del Mond & da quels chi porten seis signal; davart las plagas, suplicis & horrend exit della granda Babylon, il Antichrist & tots inimis della Baselgia da Christi? Jl qual tot stova dvantar & s’ complir ant cha il filg surdetta il Reginom al Bab.

La vardat & complimaint da tot quai ans vain clær & Evidentamang mossà, & proponü in las historias dellas persecutions dalla Baselgia & dels Martyrs oder perdüttas da Jesu Christi chi han constantamang confessá, defais & cun lur sang sigillà la Divina Evangelica veritat. Las nüblas; quantitat & blerüra dels quals confessors da Christi, cun la fundamentala historia dellas persecutions & perpessions della Christiana Baselgia ans vegnen alla longa & ex professo descrittas in il grand Martyrologio oder Cudesch dels Martyrs. Jl qual dapo la sacra Biblia, es meritò semper stat æstimá per il plü util bsögnus, necessari & ædificabel al pœvel da Dieu. Et siand cha quel fin hora, es in nossas terras & in nossa lingua stat incognit & cha’l comand da nos Jmperator Cölestial, datt à tots quels chi fan la guardia & santinella sün las müraglas da Siō, es sever, non solùm cun ogni diligentia & fideltat sia Baselgia cun bocca & cun peña da mossar, instituir, consolar & ædificar: Mâ eir darender tormaint & cordöli à Babilon la granda, chi ha luxurià & s’ha gloriada in seis cor, dschand: Eug sez Regina & non sun vidua, ne veng ma brich ad havair cordöli, Apoc. 18. 7. Schi per non incuorrer in crimen da præverication da seis comand & neglectiō da meis offici & obligation da meis Ministeri, haviand il grand Martyrologium in mia Bibliotheca nō haj volü laschar il pœvel da Dieu & sia Baselgia, esser plü privada dalla cognition del stadi dalla Baselgia & dels Martyrs da Christi, & d’otra doctrina, admonition & consolation chi vajn in quel cudesch alla lōga proponüda. Ne no podain á Babylon la granda render il cambi tenor [fol. 4b] cha ella fá, ne metter sü la copa, ch’ella metta sü á no cun armas corporales, mo solùm cun la spada del plæd da Dieu, cun mossar, explicar & inculcar quel à seis pövel, & cun declarar & manifestar las crudeltats, inhumanitats, bestialitats, diabolicas proceduras, fornications, abominations, superstitions, striöngs, Jdolatrias, hæresias & falsa religion, &c. da quella granda Pitanna; Jl qual tot, scha ün cudesch davo la S. scr. & divina Apocalipsis, declera & metta nan; schi proba & propona quai quest cudesch & Chronica dels S. Martyrs, il qual es semper stat il flagel & tormáint del Satan, del Antichrist & da sia adhærentia. Haviand dimana quel cudesch dels S. Martyrs, á quel fin, scopo & intent tgnü contract & in nossa lingua verti, & cha quel huossa, dapo havair superá blers impedimaints & transfretà ün grand mar da vents contraris & turbolents, tras divina gratia & ajüt vain in sia prima part or sot la [p. 235 modifica] pressa, al solai & claritat del Cêl da sia Bselgia schi domãda & recercha quel, davo Dieu, eir in terra protectuors susceptores & defensores cōtra l’invidia & maglinitat del præsent Mond, perche haviand el tgnü ant co nascher tants inimis & impedimaints, schi amò blers plüs vain el ad havair dapo rivà á mez ætat. Giavüscha dimana & supplica la tutela & il patrocinium da lur Jllustrissas. personas, las qualas dapo Dieu, cun lur Authoritat & potentia sun sufficiēts quel & seis author da proteger & defender contra tot odio, invidia & malevolentia dal Mond.

Dieu s’ha tschantats Jllustriss. Sgrs. in stadi alt & eminent in nossas terras, exaltats á granda dignitat, beuedits cun imensas richezas & ordinats per colonas del pajais & babs della patria, accio chi splendurã & jeñ avant cun lur exempel al pœvel chi guarda & coutemplescha sün Els, in jüstia & pietat, las qualas 2. virtüts sun necessarias in ün Regent & capo d’ün pajais. scha el vol, quel confirmar & conversar. Jl qual era præfigurá tras quellas 2. Colonas da Salamon tschantadas avant las portas del Tempel da Jerusalem, sün las qualas tot il pövel stoveva guardar, üna era Jachin q. a. el vain à confirmar, l’otra Bobaz q. a. in el es fermeza 1. Reg. 7. 20. Tras Iüstia, promotion, manutentio & administration da quella vain il corp politic conservá, ils afflicts [fol. 5a] vegnen confortats, ils povers jüdats, ils fidels allegrats, & la pasch & concordia conservada; tenor quai cognosceva ün cert velg pövel pagan cun nom Pædalij, in quaj cha els oraven lur deis & als offeriven, per la conservation della jüstia, accio chi podessen gnir bain retschüts & viver in pasch & union. L’otra virtüt es la pietat, tema & reverentia del nom da Jehova, la quala es l’anima della vera religion, della salvifica cretta della confession della veritat sine tema del mond, del laud del nom da Dieu, in prosperitat & adversitat: la pietat contegna in se tot las otras virtüts, sine la quala es tot per ingotta, las otras virtüts, sco sun: la temperantia, chi intraguida in baiver & mangar; la Castitat, chi tegna in frain ils affects & delets; la patientia, chi cōferma in l’adversitat, la humilitat, chi s’ bassa in ils impissamaints; la charitat, chi lamaja il cor vers il prossem; la jüstia, chi fa dar & laschar à scodün quai chi’l tocca; sun dech la membra chi costitueschen quel spiritual corp del Christiã regenerá, Mo la Pietat es l’anima chi fa viv il corp & la membra; chi fa ün vair, sincer, prus fidel Christian, à Dieu grat & accept. Quest es statt il principal fundamaint da mia dedication, chi m’ha comovü questa prima part da meis Martyrologij, à dedichar & consecrar ad Els sco colonas da nossa Patria, sön las qualas tot il pövel indriza lur öls, per contemplar & sequir il exempel da lur jüstia & pietat, in secura confidentia, cha scha quel vain â lüm sot authoritat & protectiō da lur Jllustrissms. noms & Nobilissas. Personas, cha els tras lur pietat & jüstia, saviand quanta [p. 236 modifica] diligentia, cuost & fadia ch’eug nhaj stovü metter, in translation contraction & impression da quel, vegnen, sco üna opera S. pia & alla Baselgia Christiana fich nüzaivla & profitaivla, al tor in lur tutela & patrocinio: schi cha els, cognoschand il ingeni del pövel, plü bramus ad acquistar richezas corporales co spirituales, vegnen tras lur iñata prudentia & bonitat à jüdar & consglar, cha quel haja exit, accio cha scodün inprenda á cognoscher landrora, la miraculosa & gloriosa direction da Dieu vie da sia Baselgia, & in scodüna adversitat, afflictiō & persecution, patientia & comportenscha, gio dal exempel da tants S. Martyrs. Ultra quella ragion chi m’ha movãtá à dedichar quest’ovra á lur Consultissas. Personas, [fol. 5b] es eir stat il benemerit da quellas, & mia obligation, da podair tras quella testificar, quant respect, amor & reverentia, ch’eug sun obligat & port á quellas & alla intera Nobilissa. Casa Plantana de WB. Jn la quala els sun in sumo vestigio & Eminentia.

Pertinent Vgr. Consultissa. Sgr. Gubernator, haviand Eug avant qualche temp tgnü præsentà üna pizna offerta da meis respet & obligations vers da Vgr. Jllustrissa. la quala per la vilitat del subjecti oder del sodalitij, non fuo grata ne serena fronte acceptada; schi nhaj eug tenor mia promissiō, questa vota volü probar da meliorar & recompensar tras oblation d’ün alt & præstant objecti, & præmission da seis decantá, famosissm. Nom, il qual Dieu ha exaltá sün il plü alt gradu da dignitat, chi s’ po in nossa Patria rivar: Per podair demonstrar ün pizē signal di gratitudine per seis patern affect & assistētia, in promotion da quell’opera & obtention del privilegi contra quels chi cerchaven d’impedir & da prævegnir: Sco eir per podair congratular seis felice regimen & Eminent officio da dignitat, il qual per jüsta & libera sorte era tocc á noss Comün da SENT, mâ per il devot respet & amor cha quel ha semper portà vers sia Nobilissa. Casa Paterna & Materna, & porta eir à sia Jllustrissa. persona, & per benemerit da quella, ha unanimi consensu ad ella offeri & favori. Jl qual seis regimē il grand Dieu al vögla benedir & cun sandat laschar complir, à gloria da seis altissem Nom, ædification da sia povra desarada Baselgia in Valtelina & ad honor da sia Persona & intera patria.

Quant á vo, Jllustrissms. Strenuissems Sgrs. Sgr. Collonel & Sgrs. Capitanis, Nobilissa. & Humilissa. Fraterna Quadriga Plantana de WB. han eir lur famûs noms, raras & claras virtüts, recerchà cha quels in quest Cudesch vegnen præfix, percha eug nhaja occasion da rēder il debit ingratiamaint per ils beneficis recepüts in casa lur; Jl pustüt da Vgr. Sgr. Cpr. Capni. Jacobo, sco eir per la sia assistentia in promotion da nos Martyrologij, il qual Vgr. ha löng spetta & desidera. Grãda cert es la nomnãza da Vgr. Sgr. Collonel Conradin & Sgr. Capni. Balthisar in Patria [p. 237 modifica] & pro otras Coronas & stadis; Jn special, Strenuiss. Sgr. Collonel, es vossa tapferdat proclamada, tras la quala Vgr. es [fol. 6a] l’honor, non solùm da sia Nobilissa. Casa, mo eir da nossa Engadina & intera patria, Però bler plü trapassa la benignitat, amiaivleza et Charitat, della intêra Amplissa. Quadriga fraterna, per las qualas els sun da tot amats Et reverits. Ma scha lur Sgri. vegnen cun attention à leer questa Chronica della valerosa sudada chi han combattü sor la bandera della crux da Christi schi vegnen els eir ad imprēder il dret Christian excercici da guerra contr’il Satan & il Antichrist, per combatter la bona combatta Et obgnair eir gloria Et honor avant il Raig dels Raigs.

Eir Vgr. Jllustrissa. JunKer Peter, combain amò absent in la Continuation da seis studijs, sün las Academias & in tals lous, inua el sine dubio legera & audirá discurand davart il continent & præstantia del grand Martyroloij, viv eug da secura spranza, cha tornand El in patria & chattant, non solùm quel translatà in nossa lingua; mâ eir in frontispicio da quel il seis jllustrissm. Nom & consecrá á sia Nobilissa. Persona, schi cha Vgr. vegna questa mia libertat. tenor sia iñata prudentia & cun se adducta sapientia, ad interpretar in bona part, & acceptar per ün Monumentum da mias obligations vers sia jllustrissa Sgra. Madre & da mia ámor & respect vers sia gratiosissa. Persona; sco eir per ün beneventieren & congratulatiō da seis salvo & gratisso. arivo & retorn ain patria: Tenor cha eug del fond da mia anima supplich ch Dieu cun sia salva guardia vöglia Vgr. perchürar compagnar & cun sandat á Casa tornantar à consolation & allegreza da sia jllustrissa. Sgra Madre, da sia Nobilissa. Casada & nossa intera Engadina.

Eug tuorn á s’ conjunger jllustriss: Sgrs. per podair á tots da compagnie gavüschar & rogar ch’els vöglen questa mia parisia metter ora in bain, & quai ch’eug questa Historia dellas persecutions & perpessions del corp Mystic da Christi, cun la Christiana Baselgia, sot il patrocinio, tutela & authoritat da lur prudentissas. personas, comunichesch, acceptar & interpretar in bona part, & quella insembel cun seis Author, mia Baselgia & ampla familia tor in lur protection & laschar in lur amor & benevolentia esser cordiaimang per recomendá. [fol. 6b] Jnterim völg Eug da tot meis anim & forzas interceder & supplcar il Omnipotent Dieu Monarch del Cel & della terra, ch’el vögla lur jllustrissas. personas, sia Evangelica Baselgia, & tots seis Elets defender & perchürar da mals conselgs & conspirations, da crudels sanguinolents inimis & tyrans, da scodüna mala prova & tentamaints; Et consevar nossa reformata Rhætia in sia divina cura & protection, & dar á tots la gratia & spirt da podair libere confessar seis nom & salvand la cretta dapo jüstrá la bona jüstra & compli il cuors, eir obtgnair la imarcescibla [p. 238 modifica]corona della jüstia. jl qual es il cordial votum da quel chi fa profession di esser & restar.


Sent. Cal. Martij
Ao. Christi 1718.


Da lur jllustrissas. Nobilissas. Strenuissas. personas Humil & devot in Chr. Servitor & Client.
Conradinus Riolanus serviaint da Iesu Christi in Ecclesia patria.


[fol. 7a] PRÆFATION.

A scodün fidel Christian lector in tots lous, in special in noss 10. Comüns d’Engadina Bassa, & Reformata Vall da Müstair, gavüsch la gratia da nos Segner Jesu Christi, la Charitat da Dieu il Bab, la pàsch, confort & Comunion del Spirt S.

No s’havain tramiss Timotheum noss frar, Minister da Dieu & conlavuraint in ’l Evãgeli da Christi, per s’ confirmar & s’ confortar davart vossa cretta, accio ch’ingün vegna commovu in questas afflictions: saviand cha no eschen ordinats la pro. Perche eir intant cha no erã pro vo, s’havain no tgnü præditt cha no stoven gnir afflicts, tenor chi es dvantà & vo savaivet. Scriva Paulus 1. Thess. 3. 2, 3, 4. Jnua el vol seis fidels confirmar in la cretta, & als mossar ch’els hajen in quest Mond d’indürar affllictions & persecutions. Perche schabain cha’les statta granda la Misericordia da Dieu, vers della, in il puccà crodada humana generation, cha el hà alchüns tratt or del fang & miseria del puccà; ils hà lavats cun il sang da seis Unigenit filg & sanctificats tras il spirt S. per ils unir cun se: Schi ils ha el ingotta tantmain in seis ætern decret, ordinats & fat sottaposts, tant löng ch’els caminen in il corp del puccà & della mort, à bleras afflictions & persecutions, dels infidels & increduls; brich tant in pœna da lur transgressions, co per ils far conforms à lur cheu Jesu Christo: Et per cha els, in tals temps non perden il anim & tras præjudici crajen d’esser bandonats da Dieu; schi als hà Deis tras seis Serviaints Prophets & Apostels, oravant añuncià & laschà à savair, las passions da sia Baselgia & eir la gloria chi seque sün quellas: Deis non hà solùm prædit chi vegnē à gnir ils temps turbolents, in ils quals jl Antichrist & sia adhærētia, la Bestia & quels chi han recepü seis signal vegnen à fránturar, & ils Raigs & Princips della terra à far conselgs contra il Segner & seis Unschü Psa. II. 1. 2. Co il Empi, sco ün Leon detta d’ man il Miser & strangla il jnnocent, Psa. 10. 9. Mâ eir, co vegnē à gnir ils temps del refrescamains della præsentia del Segner, Actor. 3. 19.

La plü granda consolation cha la Baselgia da Dieu po havair in quests ultims temps es, cha ella sà & es securada cha il ordina temp & periodus [p. 239 modifica] da sias perpessions & afflictions es baut currü ora & strusch à sia fin: Tenor cha Christus il Capo & Segner da sia Baselgia specialmang ha quaj revelà & ordine proponü à seis amat scholar Johanni in sias Mysteriusas revelations, tras apertion dels 7. sigils, suñ dellas 7. Posaunas & effusion dellas 7 phialas: sco eir in las 7. chartas tramissas allas 7. Baselgas Asiaticas: Tenor Gregorius libr. 35. moral. Cap. 7. diss: Johañes in Apocalypsi septem Ecclesiis scribit, sed per eas quid aliud, quàm Universalem Ecclesiam intelligi voluit? q. a. Joh. in sia Apoc. hà scrit à 7. Baselgias, mo che ha el tras quellas volü chi vegna inclet oter, co la Baselgia Universala? Et Bulingerus in Apocal. dis: Portò in his septem Ecclesiis adumbratur nobis omnium Ecclesiarū, per omnia tempora, jngenium, mores, vitia, medicina, virtutes, laudes, & quæcumq circa ipsas evenire solent. Jn questas 7. Baselgias ans vain figurá il ingeni, custüms, vicis, medicina, virtüts, lauds, da tot las Baselgias tras tots temps, & che chi stova a quellas inscontrar [fol. 7b] Et Patricius Forbesius Angl. coment. in Apoc. diss septem istæ Epistolæ typicam habent relationem ad universam miltantem Ecclæsiam. secundum varios ipsius gradus & conditiones, Mysteriò jniquitatis ad fastigium succrescente & ipsa rursus ex isto malo emergente. Quellas 7. chartas han üna typica relation sün l’universa Baselgia militante, segond seis divers grads & condition, fin cha’l Mysteri della iniquitat es compli & ella or da tot mal deliberada.

Pertinent ils 7. Sigils & che chi es pro l’apertion da scodün inscontrà, vain descrit Apoc. 5. Las 7. posaunas & che memorabel chi es dvantá, Cap. 8, 9, & 11. Las 7. phialas & che es sequi sün la effusion da quellas, Cap. 16. Tras il avrir dels 7. Sagês vain inclet il complimaint da quellas cosas cha Deis in seis ætern decret há ordiná chi dessen dvantar dürand il N. T. il qual el ha parti gio in 7. periodos. Fin tant cha’l ætern decret da Dieu non es á no tras seis complimaint manifesta, es quel sco cun ün pitschoff à no serrà & sigillâ. Perche ingün non conosca che in Dieu es, 1. Corr. 2. 11. Seis jüdicis sun inperscrutabels & sias vias inpervestigables. Oder chi ha cognoscü il senn del Segner? chi es stat seis consgler? Rom. 11. 33. 34. Mo cur quai cha Deis ab æterno ha ordina es à seis temp compli, schi es lhura il sigil ingualmaing rott sü & apert, cha no podain cognoscer la voluntat da Dieu in las cosas chi sun dvantadas. Zond belg dis Bulinger in Cap. 5. Apoc Apertio libri & sigillorum resignatio aliud non est, quàm revelatio judiciorum Dei, declaratioq consiliorum ejus occultissimorum: Jl avrir del cudesch & il rumper sü dels sigils, non es oter co la revelation dals jüdicis da Dieu & la declaranza da seis conselgs zupats. Jl suñ dellas posaunas significescha medemamaing il complimaint dellas cosas da Dieu ordinadas, mo es in quai different dels sigils, [p. 240 modifica] cha quellas cosas chi vegnen tras il suñ dellas posaunas significadas denoteschen apertas mutations in la Baselgia & in il mond, las qualas facilmang tras perscrutation dellas scrittüras & observation dels signals dals temps, pon da scodün gnir compraisas; sco il sonn della trombeta vain da tot audi & excitescha eir quels chi dormen: qua cha è contra las cosas incontradas pro l’apertion dell sigils, vegnen cognoscüdas solùm da quels chi han ils sens excercitats in las scripturas Propheticas & stan dy & nott sün la spirituala Guardia & santinella. Esaj. 21. 8. La effusion dellas 7. phialas denotescha ils judicis da Dieu, ils quals el hà lascha rivar sur del mond, dapo chi es gnü sü il Antichrist Roman: oder sco stà Apoc. 15. 1. Sun las 7. plagas, in las qualas, l’ira da Dieu dei vagnir complida. Perche sco Christus nomna sia passion ün Calx. Matth. 26. 39. Usche vegnen ils jüdicis dall’ira da Dieu sur del Mond, proponüts sot nom da phialas, tazas. coppas, bacchærs, & quai d’aut, permur cha’l es sancta & jüsta l’ira da Dieu chi s’ manifesta sur da’l impietat & injüstia da quels chi salven sü la vardat in injüstia, Rom. 1. 28. Per incler indret quels sigils, posaunas & phialas, stoven gnir observadas questas sequentas 4. cosas. 1. Cha pro l’apertura dün sigil, stova gnir conjüt eir il suñ d’üna posauna, in möd cha pro l’avrir sü del prim sigil, há sonà eir il prim Angel; pro l’apertiō del 2. sigil, ha eir sonà il 2. Angel, [fol. 8a] & usche consequentamang. II. Cha las 7. phialas non stoven gnir comanzadas d’ün medem temp cun ils sigils & posaunas mo plü tard, nempe dal temp cha’l Tempel da Dieu es dvantá plain da füm. Apoc. 15: 8. q. a. Cur la potentia & authorita della Baselgia ha in il mond tut surdaman & il Antichrist. Sco ün deis s’hà tschantà in il taimpel da Dieu, 2. Thess. 2: 4. & usche davo l’apertion del 4. Sigil. III. Cha in las visions da Joh. non vegnen solùm proponüdas cosas venturas. mo eir passadas, acciò cha l’ordinanza dels fats jean sün ’loter della nativitat da Christi inavant; tenor cha Christus ha comandà à Johanni. Cap, 1: 19. Scriva quai cha tü has viss, & quai chi hà da dvantar. IV. Cha ils sigils, posaunas & phialas han lur signification tanter pær, üna cun l’otra, in mod cha ün non hà seis complimaint fin cha ’loter non ha comanzà; cha cur ün sigil es rot sü. schi ha quel seis complimaint pür in il suñ della sequente posauna & usche consequenter.

Cha usche in quels sigils, posaunas & phialas ans vain proponü il inter stadi della Baselgia & da tot il mond, dalla ascension da Christi fin la sia 2. da gloriosa apparition. L’apertura del 1. sigil mystic & sunn della 1. posauna, denotescha il stadi della Baselgia & quai chi es inscuntrà della mort da Christi fin sün Nerone. Ano. Ch. 67. Jl 2. sigil & posauna; da Nerone fin sün Constantino Magno, Ao. 306. Jl 3. sigil & posauna, quai chi es dvantà in il 4. Seculo. Il quart sigil contegna l’historia [p. 241 modifica] dellas cosas dvantadas in il 5, 6, & 7. Seculo. Sün quel sun spansas ora la 1. & 2. phiala chi comprenden las cosas chi sun incontradas in il 8. & 9. Seculo. Sün quellas hà sonà il 4. Angel, & ha denotà quai chi es dvantà in il 10. & 11. Seculo. Subit es apert il 5. sigil & sü sura spans ora la 3. & 4. phiala chi contegnē quai chi es dvantà fin als temps della reformation. Ao. 1515. Dapo hà darcheu sonà il 5. Angel, chi comprenda quai chi es dvantà in il mond & in la Baselgia fin Ao. 1547. Il 6. sigil fin Ao. 1552. La 5. phiala fin sün Gustavum, Adolphum Ao. 1610. La 6. posauna fin Ano. 1648. Il 7. sigil & phiala fin sün noss temps; Et la 7. posauna fin la vgnüda da Christi in sia gloria. Nos scopus non es da declarar quest plü inavant, il qual recercha ün cudesch intær. Quest havain no volü qui tschantar per mossar al Christiã lector, chi non es dvantà, ne po inscuntrar ingüna cosa in il mond del N. T. il pustüt in la Baselgia, chi nō sea oravant stat prophetizà, anuncia & sot figüra á Iohanni clær demonstá: In part las afflictions, persecutions da seis corp Mystic, in part ils jüdicis & supplicis gnüts sur da seis inimis & persequitaders, cun otras mutations & revolutions chi sun dvãtadas & han da dvantar in il mond. Il complimaint da quai descriven las historias politicas & Ecclesiasticas, & ex professo & fundamentalmaing il grand cudesch dels Martyrs, il qual davo la S. Biblia es semper stat ’stimá per il plü necessari & ædificabel alla Baselgia da Dieu, per quai cha el non contegna solùm l’historia da sias persecutions & perpessions, cun il grandissē nomber da quels chi han la divina Evangelica vardat declará, defais & cun lur sang & mort sigilla & confirma, insembel cun lur ex(e)[c]ellentes confessions, discuors & disputations cha els han fat & salvá avant Raigs & princips, cun ils plü docts & famùs Cardinals, Ovaiscs, Prælars, Muonchs, & [fol. 8b] oters sclavs del Antichrist, davart tots ils puoncs & articuls da religiō & ils han miss à tuorp & in confusion [combain saimpels & tmüchs da natüra] cun la spada del plæd da Dieu, & tras virtüt dal spirt S. sco eir co cha Dieu suvent hà visibelmang castigà ils inimis & persequitaders da sia Baselgia; & hà tras il sang dels martyrs quella propagà & adampiá. Ultra da quai po il Christian fidel, or da quest cudesch imprender la vera practica della patientia & il excercici della S. scrittüra, có cha Deis seis infants; ils quals el ha prævis & ordinà pro la vita æterna excercitescha in quest mond, per ils far sumglonts à seis filg Jesu Christo, tras la abnegation da se svess, assumtion da sia crux, & sequir ad el, tras bleras afflictions, in seis Reginom: Co el demonstra sia forza in la debleza: Co la crusch excitescha la cretta, patientia, obedientia, invocation & laud da seis nom, in seis fidels, & tandem contra tota spranza dels Tyrans, ils spendra or da lur mans & ils maina cun honor & victoria pro ’l triumph. A quai ans vain depinct & clær smaligà [p. 242 modifica] gio la inimicitia & combatta della vegla Serp, del infidel Mond & corotta carn, contra ils Elects, crettaivels jnfants da Dieu, co cha quels proven cun lusingas astutia, ingañ, forza, violentia & tyrania, d’als retrar & far crudar gio da Dieu & sia cœlestiala veritat. A qui ans vain cun blers exempels declarà co cha eir privatas personas dessen cū la spir. spada dal plæd da Dieu defender la Christiana religion contra tots Sophists, surmanadurs & tyrans cun convenianta tapferdat & Christiana moderation, indürand plü baut tott doñ, vituperi, tormaint martuoiri & la mort svess, co quella simular et da quella guinchir. La pro vain in quest cudesch mossà, ün rich confort in scodüna affliction & persecutiō per il S. Evangeli? co cha ’l Segner Jesus tenor sias promissions, non lascha orphans seis infants, dimperse in scodün provamaint als assista, retscha, conforta, fortificha & ils conserva cū seis plæd & spirt pro’l ætern salüt. Eir gnin no tras differēts exempels à quai admonits co cha Dieu in persecutions, lascha tras humana fragilitat crodar tal votas à s’ negar sia divina vardat? mo ils da baut darcheu üna œglada da gratia ch’els tuornen à confessar quella cun tant plü grand zelo & nüz & la defender fin la mort, sco in Thoma Cramero Primat & Archi Ovaisc in Engeland, Johan Morel & oters; accio cha quel chi para ch’el stetta, guarda ch’el non croda, 1. Corr. 10. 12. Dimperse vaglia & ora, accio ch’el non croda in tentamaint. Matth. 26. Or da quest po il fidel lector jüdicar davart la præstantia, dignitat, & utilitat del grand Martyrologij: Jl qual es da principi cun suma diligentia, pissêr & fideltat, stat collect da pertot nan pro & scrit in frances, dapo da Paulo Crocio f. m. fidelmang translatà in Todaisc & cun grand cuost in ün grand foliant da 400. bogas stampá à Hanav Ano. 1617. Or del qual sun davo quai contrects & stampats per Todaisc blers differents Martyrologis pizens; dels quals nos Sr. Typographus il Sr. Ml. Not C. Janet in sias peregrinations sün sia art in Germania, & Bohemia ha tgnü leet cun tal gust & brama, cha el gnand in Patria ha semper tgnü desideri ün da quels da far vertyr & stampar in nossa Lingua; in mœd cha sün sia instantia aja Ao. 1680. fuo d’üna Ven. Synodo in [fol. 9a] Tavau datt ad El la licentia da stampar, gnand da qualchün dels frars del Ven. Colloq: d’Engadina Bassa verti; Jnua sün seis gavüsch haveñ, il Rev. Sr. P. Sr. Martin Stupan f. m. Et il Rev. Sr. Cpr. & Sr. B. S. Joh. Martin, tut ün dels pizens per mans & cumanzà à vertir in nossa lingua, mo nö haviand els tgnü verti plü co alchünas bogas & refüdà, schi es quel fin hora à noss povel in nossa lingua stat incognit. Haviãd No dimana il grand Martyrologium, tras singulare direction da Dieu in Turi d’ün Studēt tgnü survgni, & inclegand il desideri del pœvel davo quel, cognoscant eir la necessitat cha quel vegna translatà & possa in quests ultims periculus temps gnir leet, schi havain no il pizen talent da [p. 243 modifica] Dieu concess, volü imponder à manifestation da sia gloria & ædification da sia Baselgia; havain usche avant 10. ans Deo duce & luce tgnü fat principi da contrahere & vertir quel in nossa lingua: davart la quala nossa impresa, discurand cun nos prædit Sr. Typogr. tras occasion della impression da nossa trombeta spirit. schi quel fet granda instantia pro la continuation da quella version, cun proferta da volair stampar á seis oder comün cuost, sün la quala proferta no continueschē amò ün añ, fin chi gnin tanter aint certs cognits impidamaints, sün ils quals quella fuo per ün añ interlaschada, fin la obtention del privilegi da Comünas terras.

Jn translation da quel non ’ns hvain volü inservir dingüns Martyrologis pizens, per evitar confusion siand quels differents ün da ’loter, mo eschen semper stat fix vie del grand solet; & havain tut brich tot siand fich prolix, mo havain ellet &, tut la principalitat & tot quaj cha no havain jüdicà chi sea bsögnus & necessari da savair pro lhistoria da scodün Martyr, & non havain volü laschar ora nianc ün, per tema da peccar contra quels chi han laschà lur vita per il nom da Christi: Pertinent lur discuors & disputations cun ils Adversaris & inimis della vardat, havain miss ogni diligentia da non laschar ora ingotta, il pustüt da quels chi hañ disputá davart tots ils puoncs da religion & chi sun stats personas saimplas, povers Mansterans oder femnas sainza scrittüra, accio cha la gratia da Dieu & virtüt del spirt S. vegna tant plü manifestada. Mo schi es sequi ün Martyr chi ha las medemas respostas & materias sco il antecedent oder subsequent schi havain no tut dech la substãtia dall’historia; jl martuoiri & mort cun las circumstantias del temp & dal lœ, havain no cun diligentia observà, per cha la potentia da Dieu in seis Ellets sea gloriusa. Quant à lur confessions, siand bleras, bellas & longas havain tgnü resalvà da elliger alchünas las plü bellas & bain fundadas & tschantar sün la fin del cudesch. Nos prim intent & scopus era da scursnir in 100. bogas & far ün tomum, mo descrivand per dar sot la pressa & turnand à reveder l’otra vota scodüna historia, es la materia creschüda cha in 150. fuos stat da far ad introdür; la pro ans manca, à complir la historia dellas persecutions & dals Martyrs del añ 1656. inan fin sün nos temps, la historia dellas ultimas persecutions in Hungaria sot Leopoldo I. Jn Francia sot Ludovico XIV. Et jn Piemont sot Victor Amadeo II. Chi es amò in vita; & no havain tramiss da tottas [fol. 9b] parts ad intravgnir schi fuos it ora in stampa, qualche plenaria descriptiō da quellas persecutions; mâ fin hora non havain podü survgnir ingotta: schi ’ns hà quai tot comovantà da müdar noss intent, & per non far spettar plü sün quel, da far dimana 2. sparts, siand chi nō spodeva far ir tot in ün tomum; Et quista prima part da laschar gnir à lüm per contentar à quels chi han desideri da ’l leer. Jn [p. 244 modifica] scriver quel non ’ns havain solùm flisgà da polir nos linguag & il conformar à quels onde el deriva, mo eir da scriver ils plæts cun main pustabs chi s’ha podü per catschar aint blera materia, al qual fin cha no suvent havain eir dovrà il character manü.

Combain cha questa Chronica dels S. Martyrs es scritta per bain da tot ’la Baselgia da Dieu: schi han però particulares personas in scodün stadi memorabels & particulars exempels da observar & à se svess pro lur confort & utilitat da applichar.

Grands Sgrs. in alt & Eminent stadi pon leer & à se applichar la historia da Eduard Semer, da Iohan Oldecastel, Annæ Buloniæ, Thomæ Cromel, Iohannæ Grajæ. &c. Nobils & Cavaliers la historia da Rogiers Acton, Ioh. Draiendorf, Rogier Dule, Ludvic de Berquin, Patricij Hamelton, Annæ Asceva, Ludvic de Marsac &c. Doctores Theologiæ dessen leer Ioh. de Wesel, Johan Castelan, Robert Barnes, Ioh. Hooper, Ioh. Bradford, Nicol. Ridley, Hugo Latimer, Ioh. Philpot, Thomam Cramerum &c. Doctores Iuris; Ioh. Caturce, Rolãt Thailor & Annam Burgium. Doctores da Medicinæ; Nicol. le Cene & Christoph de Losada. Philosophs; Hieronim. de Praga, Ioh. Purney, Wilhelm. Thailour, Petrum Ramum. &c. Prædicators; Ioh. Huss, Hieron. Savanarolla. Wolphgang Schuch, Petrum Brullium, Joh. Rogiers, Laurentium Saunders, Ioh. Rabec, Garsias Arias, Costantin. Fontium, Iohan Ægidium, Chrstoph. Schmid, Gui de Bress, Peregrinum de la Grange &c. Students, Petrum Flisted, Adolf Clarebach, Ioh. Diazium, Claudium Monier, Martialis Alba & seis compangs, Ioh. Vernutius & seis compangs. Pompon Algier, Dyons. Perrottum &c. Magisters, Hugo Gravier, Hieron. Casebone etc. Padernurs cun lur infants; Robert Oguier, Margareta Heutelon, Michael Herlin &c. Matronas, Viduas & Virgines; Catharina Sabe, Wendelmut, Mariam Baucedella, Mariona, Anna Adelberta, Philippa de Luns, Margarite le Riche, Isabella de Vaenia, Maria de Viroes Cornelia & Maria Bohorches Spagnolas &c. Officials & sudada; Wilhelm Thrace, Dominic. de la Casa Alba &c. Mercadants & Cramers; Ioh. de Burg, Stephan. de la forge, Francisc. St. Roman, Octavian Blondel, Wilhelm Gardiner, Ioh. de Buisson &c. Mansterans; Richard Hovenden, Iohan Pointet Andreas Huet; Bartholome Milon, Gilles Tilleman, Wilh. Huson, Robert Schmyd, Bertrand Blass, Georg Eegle, Ioh. Barbeville, Ioh. Masson etc. Musicants; Claudium de la Canisiere. &c. Christians crudats & tras divina gratia darcheu turnãtats; Iacob Pavanes, Gotfrid Guerin, Ioh. Morell. & Thomam Witle. &c.

No havain in quest cudesch üna grandissima quantitat da S. Martyrs & vegnen nombrats solùm de Año. 1540. fin Ao. 1580. nov cent giadas 40 mille chi han in ils Pajais bass, Francia, Engeland, Hispania & Jtalia [p. 245 modifica] laschà la vita per il S. Evangeli, inter ils quals sū stats 39. Princips, 235. Barōs, 148. Comites &c. Mo è sun sine [fol. 10a] dubio in totas parts del mond stats amò blers, il pustüt in Jtalia & Hispania, da quels chi han confessà & cun lur mort sigilà la divina veritat; las combattas, disputatiōs, confessions & beata fin dels quals non sun gnüdas á lüm; in part per malitia & odi dels jüdischs & sclavs del Antichrist, in part tras astutia & ingan del Sathan, il qual ha semper cerchà d’impedir cha las gloriosas ovras, confessions & discuors dellas pardütas da Christi, non vegnen à palais. Per quai ha’l suvent impedi, chi non vegna als Martyrs in preschun concess tinta & palpera da podair notar lur cofessions etc. Als ha fat metter ravels in bocca & da fatta taglar ora la lengua, per ch’els non possē avant il pövel tschantschar & declarar lur iñocentia, la Evangelica vardat, & las mansognas, falsa religion & Tyrania del Antichrist: à quel fin ha el blers fat metter or d’ peis secrettamang sainza ingün judicial process, oder lur acta, cōfessions & disputations fat subit arder & zupantar vie cha ingün non veza: Or del qual s’ veza co cha’l Sathan hà da tots temps probà da falsificar & impedir cha las historias dels Martyrs & constants conbatents da Christi, non vegnan al mond manifestas, per ch’el il possa salvar sü in la ignorantia, surbantüm, Jdolatria & superstition. Mo cōtra tots ils conats et impresas del Sathan, del Antichrist et oters seis instrumaints, ha il gratios Deis da tots temps eir El vigilà per sia Baselgia, et hà exità inter totas nations amò qualchüns chi cun diligentia, oder or d’ bocca et secura relation da quels chi han sves tgnü audi lur examens et viss lur fins; oder or da lur aigens scrits et cartas, ch’els han tgnü tramiss à lur amis; oder or dellas Canzlerias et protocols dels Notaris han fidelmang collect et laschà gnir à lüm, onde il grand Martyrologium es tandem componü, tenor il Christian lectur veza et po cun confort, früt et ædification leer et comprender; partin or da questa prima part, parti(c)[n] vain à seis temp à podair vair et cognoscher or della secunda part.

La quala 2 da part fà il principi del añ 1560. et ans vain in quella il prim descrit üna lōga & bella historica relatiō davart la crudela, inhumana, diabolica jnquisition da spagna, cun tot seis inschings, astutias, tyranias, grifflas à praticas, curaet co quella sea gnüda sü & haja dominà eir sur da Raigs et Princips, cun l’historia d’alchüns docts, excellents & valerus Martyrs in quel Reginom. Quella contegna la historia del stadi della Baselgia da Dieu et da blers tapfers combattents in il Reginom da francia; Synodus à Poissy & disputation inter jls Ministers del Evangeli, il Cardinal da Lothringa & oters principals spirituals Papals, in præsentia del Raig Caroli IX. & sia Cuort, et co Beza s’hà tgnü valerosamang deportà, cun la granda quantitat dels crettaivels, chi han per la vardat spans [p. 246 modifica] lur sang dürand la guerra Civile: stadi della Baselgia et Martyrs in Niderland fin Ao. 1572. In special sot Duc d’Alba cun la memorabla historia da Guy de Bres, & Peregrini della Grange: Alchüns Martyrs in Venetia: Persecutions & Martyrs in Francia fin Ao. 1574. Inua vain descrit il horrend bang da sang sün las nozas da Paris Ao. 1572. die 24. Aug. & or da quel in blers plüs lous in Francia & la barbarica procedura dovrada cun il Admiral Casper Colignio: stadi della Baselgia & Martyrs per tot viedinã fin Ao. 1620. fūdamētala [fol. 10b] historia del crudel sassinamaint in Valtelina Ao. 1620. cun il nomber & noms dels sassinats in scodün lœ à parte: Alchüns Martyrs in Niderland & Hispania: Jnhuman mordaretsch & horrend bang da sang in Yrland Ao. 1641. Inua in spaci da 4. mais sun per il S. Evangeli Marturizats 154000. Christians: Inaudita tyrania & crudeltat dovrada cun ils Evannelics in las valladas del Piemont Ao. 1655. Cun la historia [quant inavant cha no podain survgnir] dellas ultimas persecutions in Hungaria Ao. 1676. In Francia & Piemont. Ao. 1686. In quella 2 da part gnarà eir üna description dels sancts & jüsts jüdicis da Dieu gnüts sur dels persequitaders da sia Baselgia: ün tractat da confort in las persecutions: Et alchünas dellas plu bellas confessions della cretta, da interas Baselgias & da particulars Martyrs. Et usche ha il fidel Lector pür in la secunda part ils plü Excellents & glorius exempels, perche plü strusch chi es gnü à noss temps et plü cha la cognoschenscha es creschüda, & usche sun eir ils discuors, confessions et disputations dels Martyrs plü fundadas: Eir gnarà in la 2 da part ün sufficient register da tots ils Martyrs et dels articuls da religiū chi vegnen in quest cudesch plü alla longa disputats, cun la generala summa da tots ils Martyrs. Ha usche à qui il Christian Lector ün gust & cuort continent eir dalla 2 da part del grand Martyrologij, la quala no cun il Divin ajüt plü baut cha possibel es daran sot la Stampa, accio cha la Baselgia da Dieu haja üna plenaria historia dellas persecutions & Martyrs, da Christo fin sün noss ultims temps.

Or del qual tot il Christian fidel po vair chi hà semper plaschü à Dieu da manar seis chars Elects jnfants davo quella via sün la quala sun passats avant Iesus Christus lur Raig, ils Prophets, Apostels & tots ils sancts, la quala sola Deis ha ordinà & sanctifica per podair, dapò chels han cun Christo à qui indürà, eir cun el in æternum viver & gnir glorificats. Vögla dimana il Deis da nos salüt â tots compartir la richa gratia da seis S. spirt chi possē quest cudesch leer cun devota attention, & tras observatiō dellas grandas miraculosas cosas chi vegnen in quel descrittas, gnir confirmats in la vera cognition da Dieu, in la cordiala fidanza in Iesu Christo crucifichà & in melioramaint da lur vita, pro il laud, gloria &

honor da seis sanctissem Nom & lur ætern salüt & beadenscha, Amen. [p. 247 modifica]

[p. 404] V. Martyrs da Geneva, ars à Chambery in Savoja.

Johan Vernutius, Antonius Laboreus, Joh. Trigaletus, Giuraldus Tauranus & Bertrandus Battallius.

ANt co ir plü inavant in Engeland, stovain no turnar ün pá in Savoja & Jtalia, per considerar ils seqents 6. Martyrs & pardüttas da Jesu Christi.

Dapo cha Deis havet alla Citat da Geneva, concess la pura doctrina del S. Evangeli, & pro quella cōserva da 20. añs in nan: schi ha quella suvent tramiss ora tapfers cōbattents, per propagar, defender, & sigillar la divina veritat. Pro üna tal ovra fuon da Dieu excitats eir ils supers 5. personas docttas & famosas, per dar testimoni della veritat avant il Parlament da Chambery. Jls 3. prims, nempe, Vernutius da [p. 405] Poictiers, Laboreus, da Cujarc in Quercy, juris Licenciatus & per avãt consgler regal & Trigaletus eir juris Licenciatus da Nismes in Lōguedoc, s’ha vevan da löng nan præparats à servir á Dieu in sia Baselgia, & à prædgiar il Evangeli in lur patria: Per quai vegnen els cun unanim consens della Baselgia da Geneva elects & oblegats. Els, non òbstand il periculum & il fœ chi vezaiven tant co avãt lur öls invidá, han per Christian zelo voglü tenor lur vocation, promover l’honor da Dieu, spretschand la crudelitat dals inimis della veritat, & s’ mettand in viadi sine ingüna tema.

Jls 2. oters, nempe Tauranus ün kramer da Cahors in Quercy, & Battallius ün student da Gasconia, als volevan solùm compagnar ün tock inavant; mo siand els gavüschats da ir cun els, schi jen els cun allegreza & prompteza, & non ils bandonen fin la mort. Feñ usche quels 5. Serviaints da Dieu lur viadi da c(n)[u]mpagnie, cantand & laudand Dieu, cun resolution, chi plasches al Segner, da laschar eir lur vita in confirmation della divina veritat.

Gnand els da compagnie à Lecoldetamys in Savoja, fuon els del Schulthess [il qual era dincuort stat à Geneva & haveva audi da lur viadi] fermats sü & tuts in arrest: Et dapo ils havair examinats, tut lur chartas & cudeschs chi havevan pro els, schi ils ha quel ligats fat manar á Chambery, & dats aint à man al Parlament, per far applaschair als lufs famentats chi guætaven sün la praja. Quests inimis schabain chi s’ mossaven fick rabjus, schi fuon els tras la banduseza da quests agneus da Dieu lamjats, chi non han cun els procedü cun tanta crudeltat co cun oters, il pustüt in quai chi’ls han quasi semper laschats in üna preschun da compagnie. laschà tinta & palpera, & eir lascha gnir pro spaisa & bevronda.

Lur preschun ha dürà dels prims da Iulü fin in 7br. Jn il qual temp els scriveñ da compagnia & seperatim bleras chartas alla Baselgia da [p. 248 modifica] Geneva & oters fidels & Amis & à lur Moglers, in las qualas els scriven, che combattas & disputations els hajen tgnü cun ils jüdischs, Jnquisitor & oters Muonchs. Co els als hajen respus sün lur domandas, & [p. 406] ils miss in confusion. Ce els sean allegrats, bain confortats & resoluts da patir per la divina veritat, tot quai chi plascha á Dieu d’als imponer. Jtem tot l’acta & intër process judicial cun els tut per mans; & co els seã cōdemnats prmò in Galea & lhura alla mort. No vlain quintar solúm il plü memorabel.

Sün la domanda, scha els vöglen bandonar lur cretta & turnar pro la Baselgia Romana? Han els respus. Chi non possen cun jüstia quai da els gavüschar: Siond cha tenor la doctrina da Athanasij & Hilary, non dess ingün pertinent la religion, gnir s’ forzá ne molestà, il qual viva in pace sine sedition. Però chi ’ls voglen examinar davart la religion, chi’ls dessen præsentar üna Biblia & las institutions da Calvin, chi’ls hvevan tut; schi vöglen els landrora als dar fundamenta la resposta sün tot lur objections. Mo quai als es denega, cun dir cha quel cudesch da Calvini sea dal concilio da Trent condemnà & prohibi da leer. Circa la Messa, han els ditt: cha quella sea bain introdütta in pe della S. Cœna, mo sa sumeglen sco la lüm & sciürdüm. Cha quella non sea solùm ingün sacramaint del corp da Christi, mo üna vera s’ vergognada abnegation da quel, schi ün horrend abominabel sacrilegi, in il qual il sang da Christi vegna sot ils peis traplà. Cha la Baselgia Romana non haja ingotta supravanz della S. Cœna. Pertinent ils plæds: quest es meis corp: han els respus Cha quai sea üna forma da tschantschar figurata, chi vain in las scholas ditta Metonymia, cur chi s’ da al signal, il nom della cosa significada, sco cur il spelm vain nomina Christus, & la columba il spirt S. Non siand però ne Christus proprie il spelm, ne la columba il S. spirt. Per tal sea la substantiala mutatiō del pan & del vin, in il corp & sang da Christi, usche ün narr inspiamaint, cha lieut da jüdici meritò rien d’el. Mo siand cha’l mond há bandoná la veritat da Dieu & da seis filg Jesu Christi, & tut sü la mansögna del satan & del Antichrist, schi non es ingün bonder, cha’l mal spiert tras la efficcacia del error operescha & ils surplada, cha els in pè del usu dalla S. Cœna adoren ün baccun pan & salven quel per lur Dieu. Als gnand inbüta quants paucs chi sean ils Reformats, & ils papals tant blers: han respus. Cha’l tröp da Christi sea [p. 407] semper; stat pizen, & cha stretta sea la via chi maina pro la vita & paucs chi chaminen sün quella: E contra sea largia la via chi maina alla perdition, & blers, chi jean davo quella Matth, 7. Cha in il diluvi sean paucs intrats in l’archa. Et cha’ls filgs d’Jsrael eran paucs à respet d’oters pövels. instand ils Adversaris, quant blers chi fuossen contraris á quella [p. 249 modifica] doctrina del Evangeli: Schi responden els: Jn quái vezaivet il complimaint della prophetia del Velg Simeon Luc. 2. 34. Tenor cha eir ils Jüdeus Romans dscheven á Paulo, Actor. 28. 22. cha quella fuoss üna doctrina alla quala gniss pertot contradit. Sün quai diss ün Advocat: Non vezaivet vo, co cha vo per tot gnivet sco hæretics condemnats & fats morir? Resp. Quella es la prima lezga cha no havain imprais da noss suprem Magister Jesu Christo, Matth. 10. & 16. Chi vol esser meis scholar, pilg mia crusch sün sai. &c. Quel chi s’ nega se svess &c. Jtem. Quels chi s’ persequiten vegnen á far quint da far servezen à Dieu, Joh. 16. Non sun da tots temps ils fidels serviants da Dieu persequitats. Jls compangs da Daniel büttats in fuorn de fœ, Daniel in la fora dels Leons, per quai chi non volen negar lor religion & adorar ils pilts. Stephanus accrappa, & Jacobus decapitá per la doctrina da Christi. Act. 7. & 12. Circa ils Concilis, acceptain no tot quai chi es conclüt segond la regula del plæd da Dieu & conform alla analogia della cretta, sco vol Paulus Rom. 12. Mo vo Papals acceptaivet deck quai chi sa serva in confirmation della tyrania del Antichrist, il qual ans vain artliosamãg cun sias colors depinct 2. Thess 2. Jl qual il spirt S. tras Paulum per quai smalaja gio, accio cha no fügen d’el & non vegnen cun el præcipitats in la perdition. Et schabain cha vo cun voss decrets, in quest mond sco hæretics ’ns condemnavet, schi gnin no in il juvnessen dy ad havair ün oter Jüdisch, jl qual vain sco seis fidels infants á ’ns cognoscher & absolver, mo à vo cun üna æterna & imutabla sententia à condemnar pro la l’æterna mort, scha vo non bandonavet cossa condemnabla via, sün la quala il Papa s’ tegna cun sias mansögnas, & s’ convertivat pro la pura veritat del filg da Dieu. Quest fuo dvantà die 10. & 14. Julij.

Die 17. fuon els dels muonchs declarats per hæretics, & excomunicats [p. 408] della Baselgia Romana. Supr’il qual els han cun jübel & allegreza resp. Quest es ün infallibel testimoni, cha no sean membra della vera Catholia Baselgia, chi cognoscha Christum per seis cheu, siand ch’al Antichrist ’ns ha rebüttats della sia. Usche savain no, cha no eschen sün la dretta via del Paradyss, siãd cha la membra del diabol ’ns ha rebütá dellas horrendas blasphemias dels carnals Demonis. Sün la domanda, perche cha els nō vöglen tor sü eir ils oters 5. sacraments della Baselgia. Responden els. Scha vo podai probar or del plæd da Dieu chi seã plüs co 2. sacramaints, schi ’ls volain no acceptar. Sün quai tra nan il Jnquisitor il 5. Cap. ad Ephes. dschand: Co? non staja davart il Matrimonio scrit: Hoc sacramentum magnum est. Resp. Sgr. Revd. inclegaivet usche bain la forttüra, cha vo vlai quest trar sün il Matrimoni? Paulus dis, ch’el inclega da Christo & sia Baselgia. cun tot corrumpaivet vo il intent del Apostel. La pro scha vo [p. 250 modifica] savai la lingua Græca, schi savai cha quel plæd es mal interprætà. Ey schi [diss el] eug nhaj imprais & incleg Græc Qua gavüschen els, ch’el dess far tant, & dir co sea in il Græc, mo il jnquisitor fuo confus & non savet responder ingotta. Et els dissen: Sgr. Revd. Siand cha vo nons s’ fidavet, schi volain no dir, il plæd græc significhescha Mysterium & non sacramētū. Per quai es fals vos argumaint. Pro quai à ’ns fa bonder, cha vo salvavet il Matrimoni per ün sacramaint, siand cha quel vain inter vo salva per malnet & es prohibi, & in seis lö hvai vo introdüt il pitanöng. Die 21. August. Gnit in pregion pro els il Locotenente & als leger la sententia, cha els 3. sean condemnats in Galea lur vita ora, & 2. Battalius & Tauranus per 10. ans. sot pœna del fœ, scha els fügen ora. Della quala, non voliand els appelar; Jl Fiscal appelet, tras instigation del Parlament. Sün il qual els sun darcheu manats avant, inua il Præsident diss: Non savaivet cha vo eschet del Jnquisitor & ’ls oters Doctors Theologiæ declarats per hæretics. Resp. Els, sun hæretics, siand apostatats da Christo pro ’l Antichrist, & vlain or del plæd da Dieu probar chi sean tals.

Sün la appellation del Fiscal fuon ils Jüdischs in parts; alchüns del [p. 409] Parlament alt volevan laschar pro quella sentētia, ils oters ils volevã arder. Tandem fuo conclüt chi dessen gnir jüsticiats. La quala sententia haviand inclet ün bon hom, chi s’haveva bler flisgà per els, schi guardet el d’havair occasion da gnir pro els in preschun, à ’ls laschar à savair, il qual podet dvantar in il dy ch’els daiven gnir mànats ora alla mort; Quel ils confortet & ils adomonit pro constantia. Per la quala nova els al ingratien & lauden Dieu, per quella honor ad els fatta. Solùm Vernutius comanzet á tremlar & s’angoschiar, & à dir pro ils oters: Chars Amis eug saint in mai, üna plü düra combatta, co cha Crastian mortal possa portar. Però nhai spranza, cha Dieu non vegna à m’ bandonar, mo dar la gratia, cha’l spiert possa venscher la carn. cun tot chars frars non piglarai scandel. Eug non völg per quai crudár: Perche Deis há promiss da non ’ns bandonar in nossa necessitat:

Gnand tots 5. manats sün la plaza della jüsticia, schi Vernutius. chi fuo il prim, sentit in il fat svess il frütt da sias orations & da sia spranza, in quai, ch’el fuo in tal mœd fortificá cha el gand al martuoiri, oret cordialmang vie Dieu, fett avant tot il pövel confession da sia cretta, & haviand recomendá seis spiert al Segner, venscher cun singulare perseverantia la mort & seis jnimis.

Laboreus, era d’ün anim non stramentá, & jaiva alla mort cun vista leida, sco el jess ad üna noza. Al Bojer chi’l domandet perdon, diss el: Ami, tü non m’offendas cun quai, mo tras teis servezē, veng eug liber d’üna mala pregion: Sün il qual il Bojer il branclet & al bütschet. Tras [p. 251 modifica] il qual blers gnin comovüts pro compassion, & comanzen á cridar. Haviand el orá & fat sia confession sco Vernutius. ad Alta voce, rēdet el sü seis spiert cun miraculosa constantia.

Trigâletus. Jet eir cun cor allegrà & ün spiert voluntûs alla mort, oret per seis inimis, non saviand blers che els fan: cha Dieu ils vögla spendrar or del latsch del satan. Lhura clamet el: ô meis char Deis, eug t’ vez ajá in il spiert sün teis altissem thrun, & il Cel apert sco vazet teis serviaint Stephanus. Et haviand confessà sia cretta s’ dormanzet el placidè in il Segner.

[p. 410] Battallius. diss bain confortà, eug non sun qui sco ün lader oder morder, mo sco ün Christian & confessadur della divina veritat. Et haviand orà fuo’l Justicià.

Tauranus fuo il ultim, il qual intant cantava Psalms, cha tot il podaiva incler. Et schabain ch’ell era juven, schi non fuo el damain dels oters in constantia, & morit beatamang in mez sias ferventes orations.

Questa historia es statta scritta saimplamang, & in vardat tenor cha il fatt es statt, ch’als inimis della veritat sves non l’han podüda negar.

[p. 437] Thomas Witleus, ün Prædicator Engles.

QUest era Pastor á Kyrbie, & dapo la mort da Eduardi fuo el dels ovaiss persequitá & sottamis, però non intarlaschet el da prædgar il Evangeli tant suvent, ch’el podeva havair l’occasion; fin ch’el fuo d’ün cert traditur schelm cun nom Alabaster prais & manà pro Gardiner, chi era crudà in üna malatia, della quala el horrentamang stovet finir sia vita & sia maledetta anima render sü al Diabol. Mo nō il voliand Gardiner acceptar, schi il manet el pro Boner Ow. da Lōden. Jl qual jet cun tanta astutia, lusingas, bons plæds, hipocrisia, ingã & promissions intuorn cun el, inpart svess, inpart tras seis serviaints Preers: Cha Witle s’ laschet surmanar á sottascriver üna revocation da sia cretta & à lur leges, ch’el fuo usche crudá gio da Dieu pro il Satan, da Christo pro il Antichrist. Mo Deis chi es rich da misericordia, non volet cha quest seis tapfer sudà, fuos löng fugativ & ch’als papals podessen löng sur el triumphar. Sentind dimana Witle la gratia da Dieu in seis cor, fuo’l exitá da recognoscer seis fall, cridar per quel & rogar per remission, siand el crudá in tanta angoscha ch’el nō saveva [p. 438] ingio tor vie. Va usche pro il Notario del OV. chi haveva scrit sia revocation & giavuscha da vair quella, cun dir, ch’el tema chi non sea scrit tot quai chi es necessari. Jonson al consida subit, non s’impissand d’oter, & intant cha el ha oter dafar, schi Witle scarpa quella in mille tocs. Jonson fuo adirá; & il manet subit ligá pro Boner & requintet co fuos passà, [p. 252 modifica] il qual demonstret subit sia inata bontat vers el, il pigland cun furia & rabja cun ün man per la Barba, & cun loter il battet el & il sanguanet, ch’el crudet flinchk in terra, cun plæds svergognats & vituperus la pro.

Sün quai fuo el 10. Eivnas catschà in preschun Neugat, inua el consolet & corroboret seis conpregioners & convertit pro la vera cretta, ün chi haveva la fetscha dels Arianers, ch’el dvantet ün Martyr da Christi. Haviand Boner probà amò alchünas votas da’l surmanar, maper, ingotta, schi jet el inavant cun sia degradation, in la quala il tituland Boner hæretic; schi responda Witle: Salva’m vo mille votas per ün hæretic, schi domand eug pauch davò solùm cha meis Deis m’ salva per seis serviaint.

Tandem fuo el die 27. January in Londen ars in compagnie da M. Bartholome Grene ün bel hom Iuven Nobil, Citadin da londen, chi haveva bain stüdgà, in lingius, in jure & eir in Theologia sott Petro Martyry. jtem da Thomas Bronn, Johann Tuston, Ioh. Went, Agnes fauster & Ioh. Lashefort. Et cun quels fuon eir duos, hon. femnas, la Sgra. da Sonthvorck üna vegla hon. Matrona & üna bella, casta juvna, in seis vestimaint chella deiva bot sgnar aint, & fuo in quell copulada cun seis spus Jesu Christo.

Die 31. Ian. Fuon à Canterburi ars, Johan Lovmans, Anna Albrecht, Iohanna Soalla, Johanna Painter & Anges Snode.

Die 19. febr. fuon à jpsevythe Arsas Anna Potten, donna d’ün Calger, & la donna d’ün Gervoser cun nom Michael, cun granda patientia, & constantia.