Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/740

Da Wikisource.
732 Placi a Spescha

Gl enprim monimen antiquari de nossa literatura, cun in documen en Verona, ed in auter enten la Bibliotheca Vaticana, ei la Donaziun ded Uestg Tellon de Quira, ch’era dataus d’ilg on 15. de reg Pipin de Frontsha, che concorda cun gl on 767 de la Nashientscha.

Quei documen, che ieu pli gadas hai giu ente maun, era scrits sin pergameina, ed en literatura Romana bein eksprimida. Sche gie che quel era scrits ent il lungatg latin, sche tonaton encorshen ins beinadual, ch’il stil æra, generalmein de dir hetruscs.

Las consequenzias, che nus trahein or de quei documen, en questas: che nomens propris e reals, ch’ils Thuscs veven nomnau en Rhætsia, en lou referi, e quei de Sargants, entocan Sumvitg en la Cadi.

Quels pia en per perditga, ch’il lungatg grishun schon seschave scriver, e realmein ei vegnius scrits.

[p. 38] In po suponer de dretg, e raschun ch’il lungatg grishun, il qual era il Thusc - Roman, podevi e vegnevi schon lu de glets temps scrits, o scrits en literatura surditga, sche gie, ch’ei maunca a nus documents originals de quellas varts.

In ha enflau egl archiv de la claustra de Monster en la Cadi diversas scritiras d’il centaner 14. 15. 16. 17. & mo con veglas quellas fuvien, ne sch’ellas fussien originales, ne copiales podeven ins buca saver. Denter auter era lou in documen en copia, ch’era prius giu ded in original de la claustra de S. German de Paris, che concordave cu’ l dialect de Surses, ed Ængadina.

Sco la literatura ei enventada, e serasada, ashia en è ils enstruments lou tier vegni enventai e dovrai. Per nodar, e sgriflar en las literas en materia dira, dovraven ins scalpers; per ellas scriver en lomas, steigls u de metal, de len, de bubriels, ne de plimas.

La enprima materia dira, en la quale vegneve scrit, para ded esser stada de crap, ne len dir, ne de tiara cotga; e la loma en arshilla, tschera, ne autras materias, che retsheveven enpressiuns, e reteneven ellas. De lou deven schi gleiti ch’in ha entshiet a dovrar titgiras de scriver, han ins scrit u cun barshuns, ne cun bubriels sin codetshas e scorzas, ed oravon sin quellas de badogn, e quels scrits vegneveu per quei nomnai: Codeshs.

Jeu vom pia de mia prefaziun, ed avisamens tier la materia setsa, e nomna quella retscha de literas: Literal.

[p. 39] Per treis motivs less ieu trer la giuventegna grishuna de la literatura vedra tier la nova:

1. Per quei che la literatura vedra ei meins perfetga;

2. Per quei, essent ella meins perfetga, rend’ella buca quella maneivledat