Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1386

Da Wikisource.
2747 Tyras ubertas 2748

Liv. II) partic., usurpatore, despota, tiranno, tyrannus ejus civitatis, Liv.: clemens tyrannus (contr. rex importunus), Cic.

Ty̆rās, ae, m. (Τύρας), Tira, fiume della Sarmazia, più tardi Danaster; ora Dniester.

Ty̆rĭus, a, um, V. Tyrus.

Tȳrō, ūs, f. (Τυρώ), Tiro, figlia di Salmoneo, Prop. 2, 28, 51.

Ty̆rŏs, i, f., V. Tyrus.

tȳrŏtărīchum, i, n. (τυροτάριχος, τό), piatto di formaggio e di pesce salato, intingolo di cacio e di aringhe, tyrotarichi patina, Cic. ep. 9, 16, 7 ed altr.

Tyrrēhni, ōrum, m. (Τυῤῥηνοί), Tirreni, Etruschi, popolo celtico, migrato nei più antichi tempi in Italia, valicando le Alpi, Verg. Aen. 11, 733. — Deriv.: A) Tyrrhēnĭa, ae, f. (Τυῤῥηνία), Etruria, Ov. met. 14, 452. B) Tyrrhēnus, a, um (Τυῤῥηνός), Tirreno, Etrusco, mare, Liv., od aequor, Verg., il mar Tirreno, Thybris, il Tevere, perchè scorre dall’Etruria verso Roma, Verg.: corpora, Etruschi trasformati da Bacco in delfini, Ov.: così pure monstra, Ov.: vincula pedum, Verg.: rex, Mezenzio, Ov.: sost., Tyrrhenus, Tirreno, Etrusco, sanguine, Tyrrheni, di Mezenzio, Verg.: Tyrrhenus infiavit ebur (perchè nei sacrifizi servivano flautisti [tibicines] etruschi), Verg.: plur. Tyrrheni, ōrum, m., abitanti dell’Etruria, Tirreni, Etruschi, Verg.

Tyrrhīdae, ārum, m., Tirridi, figli di Tirro, pastori del re Latino.

Ty̆rus e Ty̆rŏs, i, f. (Τύρος), Tiro; città marittima e commerciale della Fenicia, celebre per la porpora, Mela 1, 12, 2 (1, § 66). Liv. 33, 48, 3. Cic. de nat. deor. 3, 42. — Deriv.: Ty̆rĭus, a, um (Τύριος), a) in, di Tiro, Tirio, α) propr.: urbs, Tiro, Verg. (cfr. sotto al n° b): puella o paelex, Europa, figlia di Agenore, re di Tiro, Ov.: sost., Tyrii, ōrum, m., abitanti di Tiro, Tirii, Liv. β) meton., tirio == purpureo, di color porporino, amictus, Ov.: vestes, Hor.: colores, Ov. b) poet. trasl. == di Cartagine, Cartaginese, urbs, Cartagine, Verg.: tori, nozze di Didone e di Enea in Cartagine, Ov.: sost., Tyrii, ōrum, n., Cartaginesi, Verg.


U


U, u, originariamente V, v, proveniente dal greco Υ, ventesima lettera dell’alfabeto latino corrispondente al greco ου e al nostro u (p. es. Brutus come Βροῦτος, Bruto), breve talvolta anche all’υ greco (p. es. φυρή, fuga, e κύμινον, cuminum), dimodochè questo suono sta tra il nostro u (toscano) e quello dell’u francese e dell’i, e si scambia quindi anche col latino i (p. es. optumus accanto ad optimus, satura accanto a satira). — Come abbreviazione U. indica partic. urbs (Roma) nella locuzione U.C. o u.c. (urbis conditae) e ab u.c. (ab urbe condita).

1. ūbĕr, genit. ūbĕris, c., abbondante di q.c., ricco, dovizioso, ubertoso, fertile, I) propr.: a) generic.: seges spicis uberibus, Cic.: ager, Liv.: solum, terra, Curt.: rivus, che sgorga abbondantemente, Hor.: bellum, che promette ricca preda, ricca di preda, Justin.: uberior solito, più abbondante d’acqua (d’un fiume), Ov.: nec uberior illa aetas, più rigogliosa nel crescere, Ov.: agro culto nihil potest esse nec usu uberius nec specie ornatius, più copioso per l’uso e più gradevole per la vista, Cic.: is quaestus nunc est uberrimus, rende molto, Ter.: coll’abl.: arbor niveis uberrima pomis, Ov.: Sulmo gelidis uberrimus undis, Ov.: col genit., regio aeris ac plumbi uberrima, Justin.: lactis uberes rivi, Hor. b) ricco, copioso, abbondante, fruges, Hor.: aquae, Ov.: congiarium uberius, Suet.: uberrimi laetissimique fructus, Cic. c) ricco di contenuto, uberiores litterae (lettera), Cic.: uberrimae litterae, Cic. II) trasl.: a quo censet eum uberem et fecundum (oratorem) fuisse, Cic.: motus animi, qui ad explicandum ornandumque sint uberes, Cic.: nullus feracior in ea (philosophia) locus est nec uberior quam de officiis, Cic.: quis uberior in dicendo Platone? Cic.: haec pleniora etiam atque uberiora Romam ad suos prescribebant, Caes.: tuas ingenio laudes uberiore canunt, Ov.: ingenia uberrima, Cic.: uberrimae artes, Cic.: oratorum ea aetate uberrimus erat, Tac.: coll’abl., uberrima supplicationibus triumphisque provincia, Cic. Pis. 97.

2. ūbĕr, bĕris, n. (cfr. οὖθαρ). I) poppa, mammella, tetta, capezzolo, Verg., Plin. ed a.: ubera praebere, Ov., o admovere, Verg.: ubera ducere, succhiare, Ov.: raptus ab ubere, slattato, spoppato, Ov. II) meton.: a) ubertà, feracità, fertilità, copia, abbondanza, così del suolo come delle piante, divitis agri, Verg.: fertilis ubere ager, Verg. b) poet., campo fertile, il campo stesso, Verg. ge. 2, 254 e 275.

ūbĕrĭŭs, superl. ūbĕrrimē, avv. (da 1. uber), più ubertosamente, più feracemente, più abbondantemente, I) propr.: uberius provenit seges, Ov. II) trasl., più ampiamente, più diffusamente, uberius disputantur, Cic.: locus tractatus uberrime, Cic.

ūbertās, ātis, f, (1. uber), ubertà, fertilità, fecondità, copia, dovizia, abbondanza, ricchezza, I) soggettiv. == ricco provento, ubertà, a) propr.: agrorum, Cic.: metalli (d’una miniera), Sen.: fluminum, ricchezza, quantità di pesce, sabbie aurifere, ecc., Tac.: ejus anni ubertas, ubertosità, Plin. pan. b) trasl.: utilitatis, utilità grande, Cic.: ubertates virtutis, grandi felicità (fornite al saggio della sola virtù), Cic.: ingenii, Cic.: immortalis ingenii ubertas beatissima, Quint.: partic. del discorso ubertas in dicendo