Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/374

Da Wikisource.
723 decurionatus decutio 724


dĕcŭrĭōnātŭs, ūs, m. (2. decurio), dignità decurionale, decurionato, Trajan. in Plin. ep. ed a.

dēcurro, curri e (raro) cŭcurri, cursum, ĕre, correre via, scorrere giù, affrettarsi per andar via, giù da, correre a, I) propr.: de tribunali, Liv.: summa ab arce, Verg.: tramite, Verg.: ad mare, Liv.: ad naves, Caes.: per campos inter duas acies, Liv.: ad cohortandos milites, Caes. — Così in partic.: a) t.t. militare, α) per esercizio o per una solennità, fare una evoluzione, manovrare, faure una rivista militare, assol., Liv., Verg. ed a.: honori alcjs (in onore di alc.), Tac. β) assalire ostilmente, muovere in corsa frettolosa, correr giù, catervis (a frotte), Tac.: inde ab arce, Liv.: ex superiore loco, Liv.: ad flumen, Caces.: ex Capitolio in hostem, Liv.: b) ad o sopra una determinata via (lizza, passeggiata, ecc.), scorrere, trascorrere, in spatio, Nep.: ad calcem, Cic.: spatium, Cic.: novissimam metam, raggiunger l’ultima meta (nelle corse), Ov. c) nella navigazione , andar in giù, salpare (navigare, veleggiare), percorrere, assol., Cic. e Tac.: tuto mari, Ov.: eo (là): in magnum portum Syracusas ex alto, Liv.: vada salsa citā puppi, Catull. d) di liquidi, partic. di fiumi, scorrere giù, lenius aut modico strepitu, Ov.: mediā urbe, Liv.: pluribus ostiis in mare, Liv.: a te decurrit ad meos haustus liquor, Phaedr. e) del sole: qua sol decurrit, Mela; hibernas luces, Tibull. f) sdrueciolare, scorrere velocemente sopra una superficie, quā manus in scribendo decurrit, Quint.: decurrere per materiam velocissimo stilo, Quint. II) trasl.: quin proclivius hic iras decurrat ad acres, Lucr. — Così partic.: a) passare su q.c., rifugiarsi Presso q.c. od alc., andar a finire, ricorrere allo spediente, omnium eo sententiae decurrerunt opp. eo decursum est, ut etc. Liv.: decurrere ad istam cohortationem, Cic.: ad miseras preces, Hor.: ad Philotam, Curt. b) nel discorso, nell’esporre, avanzare, nuoversi, discorrere, spaziare; quibus generibus per totas quaestiones decurrimus, Quint.: partic. del ritmo, dell’andamento del verso, versus semper similis est sibi et una ratione decurrit, Quint. c) scorrere, passare per q.c. come per una via, inceptum unā laborem, Verg.: aetatem, Cic.: tristem vitam, Phaedr.: ista quae abs te breviter de arte decursa sunt, sono state trattate, Cic.

dēcursĭo, ōnis, f. (decurro), il correre in giù, il decorrere, come t.t. militare, evoluzione, a) per esercizio o in occasione festiva, manovra, rivista, campestris, Suet.: Trojae, Suet. b) ostile, scorreria, incursione, barbarorum, Hirt. b. G.: decursiones facere, Auct. b. Alex.

dēcursŭs, ūs, m. (decurro), il decorrere, decorso, il correre in giù, corso che va all’ingiù, I) propr.: σοφιστεύω enim simul ut in rus decurro atque in decursu (scampagnata) ϑέσεις meas commentari non desino, Cic. — Così partic.: a) come t.t. militare, evoluzione, α) per esercizio o per riposo, manovra, esercitazioni militari, justus, Liv.: legionum, Tac.: alios decursu edere motus, Liv. β) ostile, sortita, invasione, assalto, subitus ex collibus decursus, Liv.: decursus in litora aut urbem, Tac. b) il percorrere una via (lizza) fino al punto, alla meta, Suet. Ner. 24. c) l’entrare, l’approdare della nave in un porto, ecc., quae (insula) tutum ab utroque latere decursum navibus praestet, Plin. ep. d) il correr giù, il discendere, il decorrere, lo scorrere delle acque, decursus aquarum, Ov.: fluminum, Sen. rhet.: decursus (amnium) rapidus de montibus altis, Verg.: montibus ex altis magnus decursus aquae, Lucr.: decursus aquae per semitas, Val. Max. e) abbassamento, caduta, scesa, china, di una località, decursus planitiei, Auct. b. Hisp. 29, 2. II) trasl.: a) del ritmo, del verso, Quint. 9, 4, 115. b) il passar attraverso ad una carica, ad un impiego, come ad una via, decursus honorum, l’esser investiti di tutte le cariche, Cic.: facilior erit mihi quasi decursus mei temporis, si etc., mi riuscirà più agevole il trascorrere la mia carriera, se ecc. Cic.

dēcurto, āvi, ātum, āre, accorciare, scemare, troncare, mutilare, amicus undique decurtatus, Sen.: trasl., (animus) mutila sentit quaedam et decurtata, sente che qualche periodo è monco, manchevole, spezzato, Cic.

dĕcŭs, ŏris, n. (deceo), decoro, I) in gen., decoro, tanto concr. == fregio, ornamento, leggiadria corporale, bellezza aggraziante, quanto astr. == convenienza, decenza, splendore, dignità, maestà, onore, a) propr.: α) di sogg. materiali, decora atque ornamenta fanorum, Cic.: decus ornamentumque senectutis, Cic.: immemor decoris (grazia corporea), Ov.: decus muliebre, onor di donna, Liv.: contra decus regium (decoro, maestà regia), Sall.: decus omne virtutis, Cic.: equi, Pilumno quos ipsa decus dedit Orithya, come segno d’onore, dono onorifico (ἄγαλμα), Verg. Aen. 12, 83: decori esse (alci), riuscir di decoro, di grande splendore, di onore, Sall. ed a.: quando decus belli penes alios esset, l’onore in campo, Liv. β) di pers., decoro, orgoglio, lustro, splendor ordinis, decus atque ornamentum judiciorum, Cic.: imperii Romani decus ac lumen (di Pompeo), Cic.: ma e Judaico exercitu lecta decora, gente scelta nel loro abbigliamento guerresco, Tac. b) meton., fatto onorevole, tanti decoris testis, Tac. ann. 15, 50: partic. plur., decora, belli decora, gesta gloriose, splendidi fatti d’arme (contr. belli dedecora), Liv. ed a. II) come t.t. filosofico, partic. come τὸ καλόν, bellezza morale, dignità == virtù (contr. dedecus), Cic. de fin., 2, 25 e de legg. 1, 55.

dĕcussis, is, m. (decem e as), I) (da as n° I, A) il (numero) dieci, la decina, Vitr. 3, 1, 5 e sgg. II) (dall’as n° I, B, 1) pezza da dieci assi, moneta romana, Varr. LL. ed a.

dĕcusso, āvi, ātum, āre (decussis), dividere, ordinare in forma di un X, opp. in forma di croce, Cic. ed a.

decŭtĭo, cussi, cussum, ĕre (de e quatio), scuotere, crollare, smuovere, far precipitare, abbattere, gettare a terra, I) propr.: a) generic.: α) ogg. materiali, lilia, Ov.: rorem, Verg.: fructum (della grandine), Sen.: summa papaverum capita baculo, Liv.: mella foliis (dat.), Verg.: muri pinnae aliquot locis decussae erant (dal fulmine), Liv.: in aede Concordiae Victoria, quae in culmine erat, fulmine icta decussaque, Liv. β) ess. anim., spingere abbasso, gettar giù, Ti. Gracchus a Scipione