Pagina:Sextarius Pergami saggio di ricerche metrologiche.djvu/133

Da Wikisource.

133

erano basate sul peso in acqua della libbra sottile (Hist. P. M. 16, 1 col. 357 Nota), e questa uniformità è uno degli argomenti più validi, che rafforzi le nostre induzioni.

§ 4. Nei nostri documenti abbiamo ripetuta menzione del Centenarium e del Milliarium, che hanno rapporto, tanto col peso, quanto col numero degli oggetti. Questo modo di conteggiare i grossi pesi ci fu tramandato dai Romani: per esempio in Plinio (Nat. H. 7, 19) troviamo: Salvius duo centenaria pondera pedibus, totidem manibus, et ducenaria duo humeris contra scalas ferebat; lo stesso (ibid. 17, 19): Non alia maior in Baetica arbor. In Africa vero milliarias vocari multas narrant a pondere olei, quod ferant annuo proventu; Seneca (Epist. 440): non magnam rem facis, quod vivere sine regio apparatu potes; quod non desideras milliarios apros; Isidoro (Etymol. 18, 24, 4; 24, 23): trutina est geminas penderum lances aequali examine pendens, facta propter talenta et centenaria appendenda. — Centenarium numeri nomen est eo quod centum librarum ponderis sit, quod pondus propter perfectionem centenarii numeri instituerunt Romani; gli Excerpt. ex Isid. (Metrol. Script. 2 p. 140, 6): Centenarius autem dicitur eo quod centum libris constet; la vers. delle Tavole Alessandrine di Calvo (ibid. p. 145, 8): mensurae etiam olei similiter habent, nisi quod a centenario principium habent, quod libras centum habet, e questo nome passò anche nei metrologi greci (ibid. 1 p 258, 10; 267, 19 ecc.), nè fa bisogno di citare il centumpondium (Plaut. Asin. 2, 2, 37; Catone de Re rust. 13) per mostrare come questo grosso multiplo della lib-