 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| L’uniun dels dialects rhätoromans | 899 |
al temps da curar la. Ils dus ultims decennis han allura las societads rhæto - romanas er s’occupau cun questa materia e considerau l’uniun dels dialects per üna part de lur scopo. L’uniun dels dialects rhæto - romans, la quala cun il temps havess da crear ün unic idiom scientific per nossa piçna literatura, ha gia qua e là dau bler da discurrer; però üna seriusa discussiun sur questa materia ha aunc mai hagiu löc, e jeu hai schelt quest thema per miu referat giust per provocar üna madüra discussiun sur questa caussa.
L’uniun dels divers dialects rhæto - romans ha ses amitgs e defensurs, ma er ses adversaris. Che üna tala uniun fussi fitg giavüscheivla, buna e generalmein utila, quei concedan er ils adversaris de medema; ma els han dubi, che üna tala uniun sei possibla. Els pretendan, che tras üna uniun dels dialects perdessien quels lur originalitad, non pensan però, che ogni singul dialect ha sia originalitad e che nus aschia, non nus unind, savein ir a frusta tots insembel inconsequenza de nossa „originala originalitad“, l’obstinatezza, valgo „stinadadat“.
Ils amitgs dell’uniun dels dialects pretendan, che quella non sei aschi difficila, sche ün cultiveschi ils singuls dialects da totas vart et accepteschi principis, ils quals cert ston esser adoptai, sche ün vol cultivar e svilupar qualunque dialect. Ils amitgts dell’uniun pretendan melsinavant, e tenor mia ferma persvasiun na senza buna raschun, che il fundament d’ün solid e giustificabel idiom scientific, il qual possi satisfar a tots dialects, non giaschi in ün singul, solet dialect, dimperse nel intêr complex della lingua, v. d. in tot ils dialects insembel; ils dialects se hagien, se volend cultivar, da se completar viceversa, in pe da recurrer allas diversas linguas estras, inua als mauncan expressiuns per üna caussa u l’autra. Tras ün tal proceder mintga dialect se cultiva, e nel medem temps el s’avicinescha, quasi non savend, al idiom scientific, destinau per unica forma literala. Il vala dunque cert la peina, da scrupulusamein interquirir questa caussa in totas direcziuns per dilucidar da totas varts la contesa tranter ils adherents et adversaris dell’uniun. Üna tala dilucidaziun nus impona in prima linea l’oblig, da nomnar ils puncts principals, ils quals fussen da tractar per saver discussionar questa importanta materia.
[p. 40] Tenor mia persvasiun sun da considerar per principis d’üna avicinaziun dels divers dialects ils treis puncts sequents:
1. Co se han ils divers dialects da completar in lur lingua literaria per satisfar allas reglas generalas d’ogni lingua, la quala ün vol scriver, e da purificar la d’ingiustificabels elements esters?
2. In tgei consista veramein la differenza tranter noss divers dialects rhæto - romans, u quala eis lur essenziala diversitad?
57*
