Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/913

Da Wikisource.

L’uniun dels dialects rhätoromans 905

paɳ, poɳ, paun, peun, peum; tgan, tgäm, tgaɳ, tgoɳ, tgaun, tgeun, tgeum; plan, pläm, plaɳ, ploɳ, plaun, pleun, pleum; san, säm, saɳ, soɳ, saun, seun, seum; lana, läma, laɳa, loɳa, launa, leuna, leuma; tana, täma, taɳa, toɳa, tauna, teuna, teuma.

In ogni cas fuss in quests plaids la forma dell’Engiadina bassa la plü giusta e plü sonora; ün catta però er in codeschs vegls dell’Engiadina bassa il vocal a uniu cun u in simils plaids et ün podess dunque facilmein per tot ils dialects in simils cass adovrar il diphtong au, scrivend dunque ils plaids sura citai: maun, paun, tgaun, plaun, saun, launa, tauna. L’Engiadina aulta ils scriva gia aschia, ma ils pronuncia sco sura indicau. Cur il subsequent consonant eis dubelau, allura nus havein be duas formas, nempe l’a e l’o, il prim nell’Engiadina, l’o nels dialects rhenans; aschia p. e. paun, ponn; dann, donn; ann, onn. In tals cass l’a fuss da conservar, et ün dovess dunque scriver quels plaids citai: pann, dann, ann. Variaziuns nel vocal a ün catta aunc in blers auters plaids, sco p. e.: pasch, päsch, paisch; truasch, truaisch; Thomasch, Tumasch, Tumaisch; fam, famaz, fom, fomaz, fumaz, famau, fomau; casa, ca, tgasa, tgesa; lam, lom cun tot ses derivativs etc. In tot quellas formas eis l’a da preferir.

La Surselva müda suvent l’a in i in plaids da duas sillabas, postut cur l’accent croda sün l’ultima sillaba, dunque cur l’a eis atonic, et il consonant in mez eis ün consonant joticistic. Ün scriva suvent nels dialects sursilvans: pitir, plischer, chiçiar, chischar, tigliar, çinçiar, rischlar etc. Quels e simils plaids però fussen da scriver cun lur vocal original, il qual ils auters dialects han conservau, dunque: patir, plascher, caçiar, caschar, tagliar, çiançiar, raschlar u rastellar.

[p. 47] Nell’Engiadina aulta et er in intgünas contradas cisalpinas il diphtong au se müda in o, sco p. e. nels plaids: tgosa (chosa), tgora (chora), or, ora, il qual sviament naturalmein fuss d’evitar. Ils plaids citai fussen da scriver: caussa, caura, aur, aura etc.

Ils exempel qua sura citai nus mussan ils principals sviaments del vocal a, e cert negün po cun raschun pretender, che quei sei ün impediment per ün’uniun de noss dialects, sche ün proceda cun raschuneivlezza.

Il vocal e.

Ün general sviament del vocal e ün catta in noss dialects rhæto - romans nella desinenza adverbiala ment. Ün catta nels divers dialects las formas, sco mussan ils sequents exempels: avertamein, avertamaing, avertamegn, avertamagn; publicamein, publicamaing, publicamegn, publicamagn. Üna de quellas formas ha bein conservau l’e original, ma nel medem temps dau al n ün cert tun quasi nasal, il qual non fuss