Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/547

Da Wikisource.

Giovannes Mathis 537

gnir fattas. Co capita tuott in üna vouta ün Tizio qualunque tar noss poet; el al quinta ün avvenimaint, ed al giavüscha instantemaing da vulair fer üna poesietta lossupra. Primo, l’avvenimaint ais solitamaing fich banel, roba chi accada mincha dì: Caio ho vis la glüsch del dì, u Sempronio as marida, u il tatt da Tizio ais mort. Scu ditt, que sun avvenimaints banels chi nun comportan solitamaing üna granda elevaziun lirica. Inoltre, ils poets and haun discurrieu millieras da voutas; Giovannes Mathis sulett forsa dunzainas da voutas. In quistas condiziuns, che as ho que da dir da nouv? Auncha sch’ün vess ün po temp. Ma na, que as tratta da fer spert: Caio stu gnir battagio, Sempronio nun vezza l’ura da ’s marider, el ho prescha; ed il tatt da Tizio stu gnir sepulieu. Dunque il poet fo spert! Uschea ais que bain inevitabel cha mincha pled nun po gnir pso sün la paisa dell’or.

Ch’ün legia las poesias d’occasiun da Caderas e ün farò necessariamaing la medema experienza. La disgrazcha nun ais granda. Il scopo da telas lavurettas nun ais minimamaing quel dad eriger ün monumentum aere perenius, ne d’aspirer all’immortalited. Na. Que as tratta unicamaing da fer plaschair ün mumaint, da spordscher in amabla fuorma ün bun pled da gratulaziun u da confort nellas varias contingenzas della vita. Scha la lavuretta raggiundscha que scopo, schi tuott vo bain. E üngün nun ho il drett da pretender da pü. E quist scopo, las poesias d’occasiun da Mathis al raggiundschan plainamaing.

Mathis ho creo eir ouvras epicas: Romans, novellas, requints, anecdotas. Lò ais sa forza e sieu elemaint. Lò lascha ’l d’ vart ritmo e rima; ritmo e rima lian la fuorma; la fuorma nun ais libra; ritmo e rima lian l’idea, l’idea nun ais libra, la stu fer per cummand. Diversamaing nella prosa: lò la fuorma ais libra, l’idea ais libra, la po as mover in liberted, la po spassager a dretta e a schnestra, inavaunt e inavous. Lò, nella prosa il scrittur po giodair la dutscha liberted, el po discuorrer libramaing. Uschea fo eir noss Mathis. In sas ouvras da prosa dial libramaing que cha sieu cour al disch. E sieu cour che al dial? Sieu cour al disch da discuorrer dall’Engiadina e dals Engiadinais. E el ubbedescha alla vusch da sieu cour; el discuorra d’Engiadina e d’Engiadinais; el discuorra dals giuvens e discuorra dals vegls; el discuorra da mattas e discuorra da matts; el tratta ils temps vegls e tratta ils temps 35 nouvs. Tuott que chi ais Engiadina al sto a cour; ünguotta chi risguarda l’Engiadina nun ’l ais ester; ünguotta chi interessa l’Engiadina nun ’l ais memma pitschen. Engiadinais in vita e mort!

El descriva ils giuvens, lur partenzas per l’ester, lur cumgios, lur retuorns in patria e las allegreas vacanzas.