Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/1454

Da Wikisource.
2883 vulgus Vulturnus 2884

vulgo dici solet, Ter.: hoc quod vulgo sententias vocamus. Quint.

vulgus (volgus), i, n., raro m., popolo == volgo, moltitudine, gente, pubblico, I) in gen.: A) propr.: a) nella città: vulgusque proceresque gemunt, Ov.: non est consilium in vulgo, non ratio etc., Cic.: civitatis principes inter se conjurant; nam volgus etc., Sall.: vulgum effusum oppido caedere, Sall.: disciplinam in vulgum efferre, Caes.: exire atque in vulgus emanare, Cic.: (dies) alter in vulgus ignotus, Cic.: quae non sane probantur in vulgus, dalle persone volgari, Cic.: ma quod in vulgus gratum esse sentimus, comunemente, Cic. b) nell’esercito, vulgus militum, armatorum, i soldati comuni, Liv.: in vulgus edit (fa noto generalmente), seg. dall’acc. e l’infin., Nep.: ne vulsi largitione centurionum animos averteret, Tac. B) trasl., popolo == moltitudine, massa, quantità, aliud vulgus obaeratorum et clientium, Tac.: vulgus densum (umbrarum), Hor.: incautum ovium, Hor. II) in cattivo senso, volgo, moltitudine, A) propr.: sapientis judicium a judicio vulgi discrepat, Cic.: quid oportet nos facere a vulgo longe longeque remotos, Hor.: odi profanum vulgus, Hor. B) trasl., gran mucchio, moltitudine, gran massa, sciame, servorum, mulierum, Ter.: patronorum, Cic.: volgus ab se segregat, il volgo degli amanti, Ter. sed tamen hoc evenit, ut in vulgus insipientium opinio valeat honestatis, che faccia impressione sulla massa delle persone incolte un falso concetto del decoro, Cic. Tusc. 2, 63.

vulnĕrātĭo (volnĕrātĭo), ōnis, f. (vulnero), ferita, Cic. ed a.: fig., major haec est vitae, famae, salutis suae vulneratio, offesa, danno, lesione, Cic. Pis. 47.

vulnĕro (volnĕro), āvi, ātum, āre (vulnus), ferire, impiagare, alqm, Cic.: corpus, Cic.: alqm leviter, Sen. rhet.: se graviter, Curt.: alqm in adversum os funda, Caes.: alqm hastae cuspide in fronte, Justin.: vulnerari in brachio, Justin.: fig., verbis vulnerari, Cic.: alqm voce, Cic.: animos, Liv.: aures, Verg.

vulnĭfĭcus (volnĭfĭcus), a, um (vulnus e facio), che ferisce, che piaga, sus, Ov.: telum, Ov.: chalybs, Verg.

vulnus (volnus), nĕris, n., ferita, I) propr. e fig.: 1) propr.: a) di ess. anim.: vulnus grave (contr. vulnus leve), Liv.: vulnus tenue, leggera, Liv.: vulnus novum (contr. vulnus vetus et purulentum), Sen.: vulnus mortiferum, Cic.: vulnera adversa, Cic.: vulnera corporis, Cic.: vulnera missilium, ferste delle armi da getto, Liv.: vulnus inferre, Caes., ovv. infligere, Cic.: vulnera dare, dare ferreque, Ov.: vulnera facere, Ov. e Liv.: vulnus accipere, excipere, Cic.: vulnus gravius accipere, Cic.: vulnus in capite accipere, Cic.: vulnus obligare, Cìc.: mori ex vulnere, Liv.: vulneribus, Poll. in Cic. ep.: perire ex vulnere, Liv.: vulneribus adversis et honestis cadere, Cic.: adversis vulneribus concidere, Sall.: ex vulnere recreari, Cic.: ex vulnere refici, Tac.: ex vulnere claudicare, Cic. b) poet. trasl., ferita di ogg. inan., taglio, colpo, puntura, fendente, incisione, falcis, Ov.: ornus vulneribus evicta, Verg.: humus reformidat vulnus (aratri), Ov. 2) fig., ferita == offesa, danno, ingiuria, lesione, macchia, vergogna, fortunae gravissimo vulnere percussus, Cic: vulnera rei publicae imponere ovv. inurere, Cic.: quod autem tantum aut in moribus naturaque vulnus aut in re atque fortuna? danno, Cic.: vulnera nova facere, trascorsi, falli, Cic.: vulneribus suis mederi, colpe, Cic.: spesso perdita == rotta, sconfitta in battaglia, vulnus, vulnera accipere, Justin.: poet. di ferite dell’animo (come dolore, afflizione, commozione), partic. d’amore, Lucr., Verg. ed a.: vulnus alit venis, Verg. II) meton.: 1) colpo, percossa, urto, taglio, che cagionano ferite, elusa vulnera, del toro, Ov.: inter se vulnera jactant, colpi, Verg.: crepitant sub vulnere malae, colpi, Verg. 2) istrumento che ferisce, proiettile, saetta, giavellotto, illum infesto vulnere insequitur, Verg.: haesit sub gutture vulnus, Verg.: vulnera dirigere, Verg. 3) (poet.) il ferito, gemitu vulnerum, Liv. 22, 5, 4 (se però in questo passo non significa «i gemiti in causa delle ferite», cfr. Verg. Aen. 2, 413).

vulpēcŭla, ae, f. (dimin. di vulpes,) piccola volpe, volpicella, volpe scaltra, Cic. ed a.

vulpes (arcaico volpes), is, f. (cfr. ἀλώπηξ), volpe, Varr., Hor. ed a.: vulpium tergis (pelle) indui, Sen. Prov., vulpes jungere, accoppiare le volpi, detto di q.c. d’impossibile, Verg. ecl. 8, 91: vulpes pilum mutat, non mores, Suet. Vesp. 16: volpe, come simbolo di scaltrezza, animi sub vulpe latentes, Hor. art. poët. 437.

vulpīnus, a, um (vulpes), volpino, della volpe, catuli, Phaedr.: lingua, Plin.

Vulsci, V. Volsci.

vulsella, ae, f., V. volsella.

Vulsĭnĭi, Vulsĭnĭenses, V. Volsinii.

vulsus, a, um, part. agg. (da vello), coi peli svelti == senza peli, pelato, imberbe, Plaut. e Quint.: nepos, imberde, effeminato (perchè gli zerbinotti, gli effeminati si facevan togliere la barba), Prop.

vultĭcŭlus, i, m. (dimin. di vultus), semplice sguardo, non te Bruti nostri vulticulus ab ista oratione deterret? Cic. ad Att. 14, 20, 5.

vultŭōsus, a, um (vultus), troppo pieno di versacci, affettato, vultuosum (in oratione), affettazioni, Cic.: pronuntiatio, con troppe smorfie, affettata, Quint.

1. vultŭr (voltŭr), tŭris, m., avoltoio, uccello di rapina, Liv., Verg. ed a.: trasl., di ladri ed avari, Sen. ep. 95, 43.

2. Vultŭr (Voltŭr), tŭris, m., monte nell’Apulia presso Venosa; oggi Vulture.

vultŭrīnus (voltŭrīnus), a, um (vultur), di avoltoio, sanguis, Plin.: species (aspetto), Plin.

vultŭrĭus (voltŭrĭus), ĭi, m., avoltoio, uccello di rapina, Plaut., Lucr. e Liv.: trasl., di persone rapaci ed avide di denaro, Cic. ed a.

Vulturnum (Volturnum), i, n., città della Campania, colonizzata dai Romani, sul fiume Volturno; oggi Castel Volturno.

1. Vulturnus (Volturnus), i, m, fiume della Campania; oggi Volturno.