Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/245

Da Wikisource.
465 coercitio cogito 466


ceri, di arrestarne il corso, Cic.: frenis ora (equorum) c., Ov.: poet. (di poeti), c. numeris verba, ordinare parole in ordine ritmico = poetare, Ov. 2) partic.: a) come capitano di un esercito, reggere, guidare, tenere in ordine, postrema, Verg.: virgā levem aureā turbam, Hor. b) un albero troppo rigoglioso (partic. una vite), contenere, amputare, potare, vitem ferro amputans coercet, Cic.: quindi poet., carmen, quod non multa dies et multa litura coercuit, ha corretto, limato, Hor. B) trasl., 1) tenere nei propri confini, limitare, contenere, faenus, Liv.: partic. in riguardo ad oratori o ad orazioni, quasi extra ripa diffluentes, Cic. 2) frenare, domare, reprimere, rintuzzare, a) partic.: seditionem, Liv.: cupiditates, Cic.: juventutem, Cic.: milites, Caes. b) con una pena, castigare, punire qlc., specialm. di magistrati o autorità, noxium civem multā, vinclis verberibusve, Cic.

cŏërcitio, ōnis, f. (coërceo), repressione, freno, 1) in gener.: ambitus, Vell.: profusarum cupiditatum, Tac. 2) partic., mezzi coercitivi, pena, castigo, coercitionem inhibere (adoperare), Liv.: come diritto = diritto di punire, in histriones, Suet.

coërcitor, ōris, m. (coërceo), chi tiene in freno, diligens tamen coërcitor disciplinae militaris, si contenne come severo custode della disciplina militare, Eutr. 7, 20.

coero, āre, arc. = curo (V.).

coetus, us, m. (per coitus da coëo), I) il radunarsi insieme, unione, mescolanza, fusione, Lucr. rerum, Lucr. II) concr., adunanza, circolo, coetus nocturni, Liv.: hominum, matronarum, Cic.: ludorum, Cic.: partic., tumulto di una turba sollevata, Sen. e Suet.

Co͡eus, i, m. (Κοῖος), uno dei Titani, padre di Latona.

co-exercitātus, a, um (exercito), esercitato, usato insieme, messo in pratica insieme, perceptiones consentientes et coexercitatae ad finem utilem vitae, Quint. 2, 17, 41.

cogitabilis, e (cogito), pensabile, Sen. ep. 58, 16.

cogitāte, avv. (cogitatus, a, um), con ponderatezza, con riflessione, Cic. Arch. 18.

cogitatio, ōnis, f. (cogito), pensiero, I) in gener.: 1) attivo: pensiero l’immaginarsi, il pensare, immaginazione, idea come atto (anche al plur.), vis cogitationis, Cic.: cogitatione celer, Vell.: alqd cogitatione complecti, alqd intellegere et cogitatione comprehendere, Cic.: ma cogitatione complecti alqm absentem, abbracciare uno nel nostro pensiero, Cic.: fingere alqd cogitatione, Cic.: ne in cogitationem quidem cadit, non si può neppur pensare, Cic.: si tantummodo ad cogitationem valent, solo possibili per l’imaginazione, Cic. - col genit. ogg. pensiero di q.c., rivolto a q.c., mire quam illius loci non modo usus, sed etiam cogitatio delectat, Cic.: ipsa cogitatione suscepti muneris fatigor, Quint.: relat., occurrit cogitatio, qualis etc., Cic. subit cogitatio animum, qui belli casus... sit, Liv.: seg. dall’acc el’infin., sedet illa cogitatio, quosdam fore, qui etc., Quint.: così pure coll’acc. e l’inf., subit cogitatio animum ovv. alqm o solt. subit cogitatio, Liv. e Sen. b) il pensare, pensiero pensiero e riflessione, riflessione, calcolo, esame (in Cic. anche come facoltà di pensare, ragione, allato a ratio, mens, consilium), ossol., homo solus... particeps rationis et cogitationis, Cic.: c. tacita, Cic.: in cogitatione defixum esse, Cic.: ad patriam liberandam ferebatur omni cogitatione, Nep.: cogitationem avertere a miseriis, Cic.: cogitationem de alqa re suscipere, prendere in esame q.c., riflettere su q.c., Caes. in Cic. ep.: plur., haec contentio occupaverat cogitationes hominum, il pensiero, Liv.: ad id unum omnes cogitationes intendere, Liv.: col genit. ogg., ad reliquam cogitationem belli sese recepit, Caes.: cum eo cogitationes ejus rei dies ac noctes agitabat, Liv.: seg. da prop. relat., quaeris ut suscipiam cogitationem (esame, rifles one), quidnam istis agendum putem, Cic. ad Att. 14, 20, 4. 2) passivo = pensiero, idea, intenzione, quaero a vobis, num ullam cogitationem habuisse videantur ii, qui etc., Cic.: si hanc cogitationem homines habuissent, ut etc., Quint.: partic. al plur., intimae cogitationes, i più riposti pensieri, Cic.: alcjs malae cogitationes, Cic.: reticere cogitationes suas, Cic.: mandare litteris cogitationes suas, Cic. II) partic., pensiero, progetto, intenzione, 1) attivo: accusationis, Cic.: rerum novarum, Cic. e Tac. 2)pass., pensiero = deliberazione, risoluzione, piano, disegno, magnae cogitationis manifestus, Tac.: minor cogitatio (piano, progetto secondario) intervenit majori (piano principale), Liv.

cogito, ävi, ätum, äre (propr. coigito da co =com ed agito), rivolgere nell’animo (quindi anche con cum animo, in animo, secum), pensare, I) in gen., pensare q.c., ora = imaginare, ideare, ora pensare a q.c., ora pensare, sentire riguardo a q.c., mirare a q.c., ora considerare, fermar la mente su q.C., ponderare, ora = avere in animo q.c., meditare, a.) assol. (contr. facere, dicere): vis cogitandi, Quint.: cui vivere est cogitare, Cic.: ita sum irritatus, animum ut nequeam ad cogitandum instituere, Ter.: colla domanda: come? con avv., c. acutissime, Cic.: callide, Nep.: si vere cogitare volumus (come parentesi), ben ponderata, ben considerata la cosa, Cic.: e sic cogitabam, seguito dal pensiero espresso in discorso diretto, cfr. Ter. Andr. 110: parim., coepi egomet mecum sic cogitare, Sulp. in Cic. ep. 4, 5, 4: e sic cogitabam, seg. da discorso indir., Cic. Quinct. 77. B) coll’acc. e precis.: aa) coll’acc. di cosa: c. nihil abiectum, Cic.: nihil nisi triste, Cael. in Cic. ep.: duo omnia, Curt.: pacem, beneficia alcjs, Cic.: id potestis cum animis vestris cogitare, Cic.: quae in animo cogitat irata, Ter.: id, quod muliebri cogitabat animo, Liv.: sive quid mecum ipse cogito sive alqd aut scribo aut lego, Cic.: partic., cogitatus, pregn. = pensato u fondo, ben ponderato, res multum et diu cogitatae, Cic.: sapientis hominis cogitata ratio, Cic.: partic. n. sost., pensiero, progetto, cosa pensata, stratagemma, accorgimento, Nep. Dat. 6, 8: partic. al plur., cogitata praeclare cloqui, Cic.: cogitata proloqui non posse, Ter. ßß) con acc. pers., ora figurarsi, immaginarsi alc., Catonem tantum (soltanto) c., Tac.: Regulum c., Plin. ep.: con dopp. acc., Cic. Balb. 9: ora = pensare ad alc., Scipionem, Laelium, Cic.: et majores et posteros, Tac. y) coll’acc. e ´