Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/264

Da Wikisource.
503 compello competo 504


num compelli injuriis, Cic.: con ut e il cong., Vell. ed a.: coll’infin., Curt. ed a.

2. compello, ävi, ätum, äre (intens. di 1. compello), quasi urtare, muovere alcuno colla voce = (amichevolmente o seriamente) rivolgere la parola, chiamare, I) in gen.: alqm voce, Verg.: alqm blande, Ov.: alqm nomine, Liv. II) pregn.: A) rivolgersi, indirizzarsi ad alcuno, coll’intenzione ch’egli faccia o conceda q.c., alqm talibus dictis, Ov. met. 8, 787: partic., far proposte disoneste ad una donna, alqam de stupro, Val. Max. 6, 1, 12. B) parlare ad alcuno, 1) generic.: rivolgersi duramente ad uno, sgridare, rimproverare ad alta voce, rampognare, mulieres, Liv.: alqm edicto, Cic.: quindi (partic. con dopp. acc.), nominare alcuno così e così, svillaneggiare, ingiuriare, alqm fratricidam impiumque, Nep.: alqm pro cunctatore segnem, Liv.: gladiatores Samnitium nomine, imporre per ischerno il nome di «Sanniti», Liv. 2) partic., come t. t. giurid., rivolgersi ad alcuno in tribunale, accusarlo, judicem, Cic.: alqm nominatim, Cornif. rhet.: alqm ea lege, Cael. in Cic. ep.: alqm hoc crimine in contione, Nep.

compendiarius, a, um (compendium), vantaggiosamente breve, di vie, via quasi c., quasi scorciatoia, Cic. de off. 2, 43. Più spesso sost., compendiaria, ae, f. (sc. via), via corta, scorciatoia, Sen. ed a.: id. compendiarium, ii, n. (sc. iter), Sen. ep. 73, 12. compendium, i, n. (compendo), risparmio, I) risparmio come guadagno, utile, profitto (contr. dispendium), Cornif. rhet., Cic. ed a.: privato compendio servire, Caes. II) risparmio come abbreviamento del lavoro, tempo, compendio morari, breve tempo, Quint. Partic.: a) riguardo al discorso, brevia compendia docendi, Quint. b) riguardo alla via, via corta, scorciatoia, Justin. ed a.

compensatio, onis, f. (compenso), I) compensazione, contraccambio dell’equivalente, mercium, traffico di baratto, permuta (contr. pecunia), Justin. 3, 2, 11. II) trasl., compensazione, compenso, hac uti compensatione, ut etc., Cic.: incommoda commodorum compensatione lenire, Cic.

com-penso, ävi, ätum, äre, quasi pesare con un’altra cosa compensare, pareggiare vicendevolmente, risarcire, injuriarum omnium curam et molestiam, Cic.: laetitiam cum doloribus, Cic.: damna ructu aetatis, Cic.

comperco, V. comparco.

compèrendinātio, ōnis, f. e compěrendinātus, us, m., dilazione, proroga della sentenza giudiziaria (in cosa già chiarita), fino al terzo giorno (del giudizio) (come secondo ed ultimo termine): la forma-io in Sen. ed a.: la forma us in Cic.

comperendino, ävi, ätum, äre (comperendinus), citare, prorogare le parti, in una causa giù chiarita, al terzo giorno (come secondo ed ultimo termine, in cui doveva seguire la sentenza) (cfr. amplio), alqm (reum e simili), Cic. II. Verr. 1, 20 ed altr. Assol., proporre una proroga al terzo giorno, del l’avvocato, Cic. I. Verr. 34.

comperio, peri, pertum, īre (perio dalla radice PER, donde anche peritus, periculum), scorgere q.c. col vedere, udire, informarsi, ecc., scoprire, trovare, sapere esattamente (sicuramente), una notizia esatta (sicura) di q.c., id, Nep.: omnia, Sall.: rem gestam ab alq, Nep.: alqd ex alqo od ex litteris, Cic.: de scelere filii, Nep.: a quo cum quaereret, qualem Romam comperisset (come avesse trovato R.), Eutr.: ex oculis (vedute coi proprii occhi), comperta referre Romam, Liv.: alqd compertum mihi est o compertum habeo, ho certa notizia di q.c., so q.c. di certa scienza, Cic. ed a.: alqd auditu od oculis compertum habere, Curt.: alqd pro comperta re habere, ritenere per certo, Caes.: comperi ovv. compertum habeo seg. dall’acc., e l’infin., Cic., Caes. ed a.: parum comperimus con prop. interr. indir., Sall.: abl. assol., comperto (dopo che si seppe per certo, che si ebbe certa notizia, esperimentato), coll’acc. e l’infin., Sall. fr. e Liv., o seg. da prop. relat., Liv. Partic. sost.. nihil comperti habere, non saper niente di sicuro, Cic.: pro comperto est (ciò vale come certo), coll’acc. e l’infin. Curt.: comperta (cose sperimentate) narrare, Sall. nuntiare, Curt. e Tac. II) convincere alcuno d’un fallo, però solo partic. compertus, convinto, stupri, Liv.: flagitii, Tac.: in stupro generi, Suet: seg. dall’acc. e l’infin, Suet. Aug. 67.

compèrior, iri, forma second. (rara) di comperio (V.), comun. seg. dall’acc. e l’infin., Ter., Sall. ed a.

com-pès, pedis, f., ceppo (di legno) pei piedi, per legare gli schiavi, ecc., comun. al plur., Comici, Cic ed a.- trasl., vincoli, legami, qui in compedibus corporis semper fuerunt, Cic.: Hebrus nivali compede vinctus. quasi avvinto da ghiaccio e neve (=impedito nel suo corso), Hor.

compesco, pescui, ĕre (da connettersi con compes, compedio), stringere, prop. e fig. = tenere in vincoli, in limiti, in freno. frenare, raffrenare, reprimere, contenere, equum celerem artato freno, Tibull.: incendia, Plin. ep.: ramos. rimondare, Verg.: clamorem, Hor.: (animum) hunc frenis, hunc catena, Hor.

com-petitor, oris, m., competitore, emulo, Cic. ed a.

compětitrix, trīcis, f. (competitor), competitrice, emula, Cic. Mur. 40.

com-pěto, pětivi e pětii, pětitum, ĕre. andare insieme, I) intr., incontrarsi, 1) propr.: ubi viae competunt, arr. 2) trasl.: a) rispetto al tempo, incontrarsi, coincidere, messium feriae aestate non competunt, Suet.: tempora cum Othonis exitu competisse, Tac. b) rispetto alla qualità, cadere, accordarsi, tornare, corrispondere, neptis aetas competit. Suet.: ut in unitatem illa competant, Sen.: tanto Othonis animo nequaquam corpus aut habitus competiit, Suet.: impers.: si ita competit, ut etc., se si dà che, ecc., Sen. c) rispetto alla possibilità, convenire, spettare, toccare, actio competit in alqm, Quint.: scientia bonorum et malorum, quae sola philosophiae competit, Sen.: d) rispetto alla forza fisica, bastare, esser padrone di se stesso, neque animo neque auribus aut lingua competere, Sall.: fr.: neque oculis neque auribus satis competebant. Tac.: ut vix ad arma capienda aptandaque