Pagina:Roma Antica 4.djvu/133

Da Wikisource.

DISSERTAZ. DI A. NIBBY. 9

tu dicta. SEMITA autem hominum est, CALLIS ferarum et pecudum, CALLIS est iter pecudum inter montes augustum et trituni a callo pecudum vocatum, sive callo pecudum perduratum. Tranies poi si appellava una via di traversa da una strada in un’altra; Diverticulum, o Divortium, una via che distaccavasi dalla strada consolare per andare in luoghi, che erano nelle vicinanze di essa; Bivium l’incontro di due vie, Compitum, o Competum l’incontro di più strade nello stesso luogo. Perciò leggiamo sì sovente negl’Itinerari ad Bivium, ad Compitum. Cosi questi diversi nomi definisce Isidoro1: Tramites sunt transversa in agris itinera sive recta via, dicti quod transmittant. DIVORTIA sunt flexus viarum, hoc est viæ in diversa tendentes: eadem DIVERTICULA, sunt. hoc est diversæ, ac diviscæ viæ, sive se mire transversæ, quæ sunt alteræ viæ. BIVIVM quia duplex est via. COMPETA quia plures in ea competunt viæ, quasi Triviæ, Quadriviæ.

Finalmente le vie dicevansi publiche, o private; publiche erano quelle, il suolo delle quali apparteneva al publico; private quelle, il cui uso solo era publico, ma il suolo era de’ particolari. Alle vie publiche riducevansi quelle dette vicinali perchè portavano, o erano ne’ vici. Le publiche poi chiamavansi pretorie e consolari, come le private dicevansi agrarie. Tutto ciò si rileva da Ulpiano, il quale2 così si esprime: VIAM PVBLICAM eam dicimus, cujus etiam solum publicum est, non enim sicuti in PRIVATA VIA ita et in PUBLICA accipimus. VIÆ PRIVATÆ solum alienum est, jus tantum eundi, et agendi nobis competit: viae autem publicae solum publicum est, relictum ad directum certis finibus latitudinis ab eo qui jus publicandi habuit ut ea publice iretur, commearetur. Viarum quædam PUBLICÆ sunt, quondam PRIVATÆ, quædam VICINALES. Publicas vias dicimus quas Græci βασιλικας, idest, REGIAS, nostri PRÆTORIAS, alii CONSULARES vias appellant. Privatæ sunt,



  1. Loc. cit.
  2. Digest. Lib. XLIII. Tit. de Via publ. et itin. publ. reflc. l. 2 § 21. 22.