Pagina:Storia delle arti del disegno III.djvu/364

Da Wikisource.
346 D i s s e r t a z i o n e

anno 1106., o nel seguente, al tempo dì Paschale II., come osserva il P. Beaugendre editore delle di lui opere1, scriveva pieno di stupore in due elegie2, compiangendo le rovine di tante antiche magnificenze, e ammirandone gli avanzi:

Par tibi, Roma, nihil, cum sis prope tota, ruina,
Quam magna fueris integra, fracta doces.
Longa tuos fastus ætas destruxit, & arces
Cæsaris, & superum templa, palude jacent.
Ille labor, labor ille ruit, quo divus Araxes,
Et stantem tremuit, & dicuisse dolet.
Quem gladii regum, quem provida jura fenatus,
Quem superi rerum constituere caput;
Quem magis optavit cum scelere solus habere
Cæsar, quam socius, & pius esse socer.
Qui crescens studiis tribus, hostes, crimen, amicos,
Vi domuit, secuit legibus, emit ope.
In quem dum fieret vigilavit cura priorum,
Juvit opus pietas, hospitis unda locum.
Expendere duces thesauros, fata favorem,
Artifices studium, totus & orbis opes.
Proh dolor! urbs cecidit, cujus dum specto ruinas,
Penso statum, solitus dicere: Roma fuit.
Non tamen annorum feries, non flamma, nec ensis
Ad plenum potuit hoc abolere decus.
Tantum restat adhuc, tantum ruit, ut neque pars stans
Æquari possit, diruta nec refici.


Con-


  1. Nella nota alla lettera 7. del libro 3. col. 174. n. 9.
  2. Riportate dal detto P. Beaugendre fra le di lui opere, col. 1334. seg, e date prima con qualche variante dal P. Hommey Suppl. Patrum, pag. 456. seg. Pare che nè l’un, nè l’altro di quegli editori abbia veduto, che la prima elegia di queste due così intiera la inserì nella sua onera De gestis regum Anglorum, lib. 3. pag. 134. Guglielmo Malmesburiense, che scrisse alcuni anni dopo Ildeberto, parlando al luogo citato delle rovine di questa città, ove dice: De Roma, quæ quondam domina orbis terrarum, nunc ad comparationem antiquitatis videtur oppidum exiguum, &c. Due versi li dà varianti:

    Urbs cecidit, de qua si quicquam dicere dignum
    Moliar, hoc potero dicere: Roma fuit