 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| 28 | de opera proloquium |
comparandam; patriae pietas, ex qua rempublicam omnibus privatis rebus habebant potiorem, cum ipsius reipublicae usu coniuncta, per multas et varias magistratuum functiones, civilis doctrinae eruditionem pensabat; et deorum religio, qua ut maxime ita et imperio, uti recte Plutarchus existimat, floruerunt, iis metaphysicen graecorum reponebat. Patricii legum omnisque patrii iuris morisque eruditionem sibi arcanam servabant; eoque pacto, bonis animi artibus imbuti et in civili prudentia usu reipublicae exculti (quae iis principiorum iuris loco erant), iidem ipsi et iuris conditi notitiam et eius ad caussas accommodandi solertiam habebant, et in uno iurisconsulto romano philosophus, pragmaticus et rhetor graecorum confusi erant.
[7] Sed in republica libera, paullo ante primi belli punici tempora, Tiberius Coruncanius primus iuris interpretandi artem patricios iuvenes docere coepit1, et temporis progressu iurisprudentia extitit doctrina, propria romanorum, graecis ignota: quam non oratorio ambitu, sed sapienti gravitate, non ullis eloquentiae lenociniis, sed ipsis rerum momentis ad ius quam brevissime et pari elegantia pensitatis, in republica libera rigidam et ex ratione civili, sub principatu benignam et ex ratione naturali, professi sunt. Et iurisconsulti «sapientes romanorum» appellati, ut apud Pomponium in historia iuris; et iurisprudentia ab Ulpiano2 sapientiae definitione descripta, sed sensu a graecis longe diverso, utpote quo «rerum divinarum» nomine res sacrae, nempe deorum religiones et caeremoniae, ac divinatio potissimum, «humanarum» autem res profanae, tum publicae, tum privatae, continentur; ita ut iurisprudentia sit «omnis divini humanique iuris» a romanis conditi «notitia», addito insuper «iusti et iniusti scientia», ut significet eos ipsos, qui iuris cognitionem habent, et iuris ad caussas accommodandi solertiam habere quoque.
[8] Et propriam quoque fecerunt iurisconsulti doctrinam de verborum originibus et proprietate, quae praecipua iuris volun-
