Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/911

Da Wikisource.

L’uniun dels dialects rhätoromans 903

per: copiar inzatgei; metter or üna caussa, per: explicar u declarar üna caussa; metter giu ün, per: quietar, acquietar, calmar ün; star tier ad ün, per: assister, güdar ün; stover magliar or per ün auter, per: stover patir u ingaldir per ün auter; dir or inzatgei, per: (per) palesar, publicar inzatgei; serrar giu la ligia, per: far la ligia; la planta eis dada inturn, per: la planta eis cupitgada; l’improva croda ora bein, per: l’improva [p. 44] reussischa; plantar en pomèra, per: implantar promèra; metter giu ün examen, per: far ün examen; çentar il fundament tier ün edifici; per: çentar il fundament d’ün edifici; metter vi ün delinquent, per: giustiziar, pender, scavezar ün delinquent; dir si la doctrina, per: recitar la doctrina; far si la rauba, per: testamentar la rauba etc.

Cun quels adverbs e quellas preposiziun: si (sü) e giu, vi e neu (nà) en et or mazzan noss dialects cisalpins plü che milli buns verbs romanschs; schi, la corrupziun eis in quest rapport aschi granda et intensiva, che quels, ils quals volan adovrar ils vers verbs romanschs, vegnan in suspect, che els non conoschien e sappien romansch e che els vöglien scriver üna lingua rest nova. Quels verbs preposizionals et adverbials sun daventai da tala maniera ün element de noss dialects cisalpins, che nus ils adovrein er suvent in locs, inua quels non sun usitai in tudesc, sco p. e. nellas expressiuns: ludar si ün tochen sum, per: laudar ün fin a sum; emblidar vi üna caussa, per: imblidar üna caussa; el eis mort vi, per: el eis mort etc.

Nus fagein medemamein ün grand abus cun ils objects preposizionals e cun ils adverbials, ils quals ün exprima cun ün substantiv e cun üna preposiziun. Il tudesc ha er influenzau malissim sün questas parts della proposiziun romanscha. In pe da dir e da scriver: invitar u envidar a gentar, al abonnement, ün discurra e scriva uss fitg suvent: invitar u envidar tier il gentar, tier l’abonnement. In pe da dir: ir a meisa, u alla meisa, ir alla lavur, ir alla tavla, pender all’agutta u alla pareit, conoscher ün alla phisionomia, vegnir da scola, u dalla scola, vegnir dallas scolas, s’allegrar d’üna caussa, respunder alla demanda, vegnir dal munt u da culm, comprar materia per ün habit nov, ir a fiera etc, ün discurra e scriva ussa senza negün scrupel: ir tier la meisa, ir vid la tavla, ir vid u ir tier la lavur, pender vid l’agutta, vid la pareit, conoscher ün vid la phisionomia, vegnir or dar scola, vegnir giu dallas scolas, s’allegrar giu u vid üna caussa, respunder sin la u silla demanda, vegnir giu dal munt u da culm, comprar materia tier ün habit nov, ir sin la u silla fiera etc.

Ün vezza subit, che questas e similas expressiuns stattan in stretga parentela et intima connexiun cun ils famus verbs [p. 45] preposizionals et adverbials. Er talas imitaziuns tudescas destruischan tot secretamein,