Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/912

Da Wikisource.
904 Gion Antoni Bühler

ma cun forza noss dialects, principalmein ils rhenans, plü a plü intensivamein. Jeu me contenta da haver fatg attents quels Signurs de questa caussa fatala. Aunc ün pèr decennis üna corrupta literatura e l’absurditad d’üna instrucziun tudesca in nossas scolas inferiuras, e da nossa bella lingua romanscha nus havein be aunc üna cadevula ruina.

In quels germanismus giascha la vera perdiziun, la ruina de nossa dulçia favella rhæto - romana. Il fuss fitg facil d’evitar tala verbanaglia, sche ils divers scribents se volessen dar la peina da studiar ün pau noss dialects transalpins, in pe da be scriver quei il qual giust als curra nella penna. Sche nus continuein a maltractar in tala maniera noss dialects, sche conoschan las generaziuns venturas in nossas muntagnas in paucs anns negüns verbs plü.

Eviteien nus dunque quests verbs adverbials e preposizionals, questa pura imitaziun tudesca. Resistin nus all’influenza tudesca, la quala mazza il genius della lingua romanscha, e returnein nus als vegls verbs romanschs, sche eis l’uniun dels dialects quasi fatga.

Jeu spera, da cun quels paucs exempels, sura citai, haver indicada üna via següra, in quala maniera ils divers dialects se pon completar viceversa et er co els se pon purificar dals elements esters. Tgi passa per questa via, catterà prest, che las diversitads dels dialects svanischan senza negün sforz e che ils divers idioms, schi ils plü extrems de quels, s’avicineschan in maniera fitg naturala.

Me volvend uss al second punct de miu referat, jeu vögl provar da mussar, in tgei consista la differenza, l’essenziala diversitad tranter noss numerus dialects rhæto - romans. Ils divers dialects de nossa favella romanscha se distinguan l’ün dal auter:

1. tras sviaments dels vocals nel medem plaid;

2. tras üna fitg piçna differenza nella pronunciaziun d’intgüns consonants, e

3. tras üna minima differenza nella orthopraphia, e nus volein considerar quels treis puncts ün zieva l’auter.

Il vocal a.

Il plü pur ün adovra il sonor vocal a nell’Engiadina bassa; l’Engiadina aulta il müda avant n in ä. Auters dialects salvan [p. 46] l’a, ma dattan al subsequent n ün tun nasal, il qual nus designein cun ɳ; intgüns paucs dialects müdan l’a in o e dattan er aunc al n il tun nasal; auters dialects diphtongeschan l’a cun l’u e fan da quel ün au; nel temps modern, per esser aunc plü originals, müdan auters dialects l’a in e, disphtongeschan quel cun l’u e fan dad el eu. Ün per exempels nus mussan claramein questa scala: man, mäm, maɳ, moɳ, maun, meun, meum; pan, päm,