Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/749

Da Wikisource.

Il Novellist I 741

4. Consonants.

c tunna avont a, o, u et avon tuts consonants secc, sco k; avont e et i sco z. Dovei il c turnar secc avont e et i, sche dovei ins interpolar in h, sco en igl Italian. Ins scriva pia: che e legia: ke; ch’ei e legia: k’ ei etc.

tg vegn dovraus da pertut per ch, nua che quel dovei haver in tun smaccau. Ins scrivi pia: tgei, tgi, pertgei, fitg etc. e buca: chei, chi, perchei, fich etc. Entras l’acceptaziun de tg vegn l’ambiguitat dil ch disviada.

Mo essent il tg buc adina etymologic, p. e. sche ins scriva tgierp, che vegn da corpus cun tg etc. sche fuss ei forsa meglier, ded encurir in auter sign per quest tun smaccau, sco p. e. igl c cun la cedille (ç); allura savess ins scriver quest plaid: çierp. — Quest medem sign, la cedille, savess allura era vegnir dovraus per indicar tier autras literas il tun smaccau. Ins savess pia scriver: venir (cun ina cedille sut igl n); il, fil, filia (cun ina cedille sut igl l) etc. et allura legier quels plaids, per amur de quella cedille, cun tun smaccau, pia: vegnir, igl, figl, figlia etc. Aschia savess ins cun quest sign, la cedille, semplificar fitg l’orthographia dils tuns smaccai.

c avont i et e cun ina ensenna sinsu, sumiglionta agl accent circumflex (sco igl ei usitau en il dialect romonsch de Gardeina en il Tyrol) dovess remplazar il „tsch“. Ins scrivess pia: ciel, ciera, cient, ceins, cessar, cinglar etc. cun in sign sco igl accent circumflex sin il c e legiess allura quels plaids: tschiel, tschera, tschient, tscheins, tschessar, tschinglar etc.

d vegn interpolaus sco tun euphonic, sco p. e. en: ad el, dad el, dad oz, ad interprender etc.

g tunna avont ils vocals a, o, u secc, sco en il Tudesc; avont i et e smaccau, sumigliont sco en igl Italian. L’interpolaziun d’in h per dar al g in tun secc avon i et e ei, aschinavont sco la pronunzia ei buca tuttina en tuttas valladas, buca necessaria; ei stat liber a scadin de legier il g dir ne lom, sco ei plai ad el.

g ei a la fin dil plaid, era suenter i et e adina secc, sco en il Tudesc; dovei g esser loms a la fin dils plaids, sche sto ins scriver aunc avon il g in t, pia tg. Ins scriva pia: lêtg, letg, litg, ditg, matg e buca: lêg, leg, lig, dig, maig etc.

gl e gn seien adoptai dalla orthographia moderna, ins scrivi pia mai quels tuns smaccai a la moda veglia: lg, ng. Ins scriva pia: figl, figlia, feglia, Glion, lign, vigna etc. e na: filg, filgia, felgia, Lgion, ling, vinga etc. — gn fa adina tun smaccau, gl enconter commi mo avon i. Ins scriva pia: vegl; mo per far il feminin sto ins aunc metter vitier ia e buca mo a, pia: veglia.

[p. 107] h tunna en il Romonsch pli lev, che en il Tudesc, e vegn era tenius en ils plaids: hum (um), historia, haver, honur, honest; mo en