Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/919

Da Wikisource.

L’uniun dels dialects rhätoromans 911

L’j long et il g sun fitg parentai et il g substituischa ussa quasi in tots dialects l’j jot, il qual ün catta ussa be da rar auter che in singuls plaids engiadinès e, plü u meins, nella literatura veglia de tots dialects. Ün scriveva plü da vegl, probabilmein per satisfar all’etymologia, judicar, judici, juven, juvenals, juvnals, juvençella, judicatura, jentar, juf etc; ma oz in di conoschan tots Romanschs meglier las formas: giudicar, giudici, giuven, giuvenals u giuvnals, giudicatura, gentar, giuf, et eis er questa müdada del j in g in singuls plaids, inua quest j se havess amò conservau, zun negün impediment per l’uniun dels divers dialects.

L’l, il qual ün pronuncia in duas diversas manieras, ün adovra e pronuncia quasi da pertot totüna, sco p. e. nels plaids: launa, lavar, lavurar, lam, long, lung, lonsch, lunsch, liensch, lontan, lontaun, laudar, ludar, loder, lodar, lenn, legn, lain, lagn, planta, plonta, pal, ball, mal, calar, tgalar (chalar), ballar, saltar, [p. 54] saltunz, salèra etc. In auters plaids ün il legia plü lam u modificau, sco p. e. nels plaids: glista er be lista, glischar (lischar, lischnar), figl, figlia, fögl, föglia, gli, igl (per il avant vocals nel dialect sursilvan). Ün catta in plaids cun quest fitg frequent consonant l fitg da rar differenzas nels divers dialects, e fa dunque er quest consonant zun negüna difficultad ad üna uniun de noss dialects.

L’n ha er üna diversa pronunciaziun nels divers dialects, sco ün ha gia vis nels plaids citai sura. El se müda in ɳ nasal, beinduras in gn e nell’Engiadina aulta et a Rhazün in m. Non porschend per auter la pronunciaziun del n qualunque difficultad per l’uniun dels dialects, nus nus contentein cun la citaziun d’intgüns exempels. L’n daventa nasal (ɳ) in divers dialects, sco p. e. in: paɳ, poɳ, tgaɳ, tgoɳ, maɳ, moɳ, saɳ, soɳ, plaɳ ploɳ, malsaɳ, malsoɳ, plaɳa, ploɳa, toɳa etc. El semüda in auters dialects in gn, sco: fregna, tgadagna, paregna, vaschegn, vaschegna, plagn, legna, lagna, plagna etc. Nell’Engiadina aulta in intgüns plaids el se müda in m, sco p. e.: bum, päm, mäm, tum etc. A Rhazün se müdan quests medems plaids in: beum, peum, meum, teum etc.

Il t ha be in paucs plaids nels divers dialects üna differenta pronunciaziun et er mo paucs sviaments u paucas müdadas in auters consonants. Differentamein p. e. ün pronuncia ils plaids sequents: timun, tgimun, chimon; tablà, clavau, clavò etc.

Per rapport al h eis da remarcar, che regia cun medem in tots dialects plü u meins granda confusiun; ün dialect il scriva, l’auter l’ommetta, sco mussan ils sequents plaids: hum - um, human - uman, haver - aver - avair, hostier - ostier - ustier - uster, hoz - oz, hereditad - ereditad, hospitalitad - ospitalitad - ospitalited, humid - umid - ümid, Helvezia - Elvezia, honest - onest, honur - onur etc. Tenor mia opiniun quests plaids fussen da