Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/920

Da Wikisource.
912 Gion Antoni Bühler

scriver: hum, human, haver, hereditad, hospitalitad, humid, Helvezia, honest, honur, stante che be paucs scribents moderns, imitand l’italian, ommettan in quests plaids il h; per inconter ün po scriver: ostier, osteria u ostria, oz, ier senza h, essend questa maniera da scriver quests plaids gia quasi generala.

Per completar la survista dellas diversitads tranter nos dialects, [p. 55] ün sa er far menziun dellas paucas metathèsas u metàthesis, las qualas ün catta qua e là nels singuls dialects. Nels dialects cisalpins, principalmein nels rhenans, ün disch p.e. sgartar, sgarsar, scarvon, curdar, sgarschur, tarmetter etc. fratant che ils dialects engiadinès non fan metathèsa in quels, ils pronunciand: sgratar, sgrasar, scrivan, crodar, sgrischur, trametter; per inconter han ils Engiadinès intgünas autras metathèsas, las qualas mauncan als dialects cisalpins e rhenans, sco p. e. alvar, arçeiver, aldar, aldüm etc ils quals nus auters al Rhein pronunciein: levar reçeiver u reçever, ledar u ladar, ledüm u ladüm u ladem u ladim etc. Ün catta be paucas similas metathèsas in noss dialects, e seran quellas er negün impediment all’uniun de medems.

Er singuls plaids romanschs mussan üna granda variaziun nels divers dialects, sco p. e intgüns pronoms personals, ils quals ün catta nellas sequentas formas: jeu, jau, jou (je), eu, eug, geu (scheu), eau, ev, ea, ia, iu, i; tü, ti, te, tei, toi; nus, nous, neus, nocs, nucs, no; vus, vous, veus, vocs, vucs, vo etc. Er singuls substantivs mussan remarcablas varietads, sco p. e. il plaid: emda, emma, emna, jamna, jamma, eivna etc. Ma tot quellas bagatellas sun facilmein da superar, sche ün ha üna gada la buna voluntad, da far fin alla confusiun.

Ils pronoms enclitics, v. d. ils pronoms personals al dativ et accusativ, ils quals sco objects della proposiziun sun prefixs u anteposts al verb objectiv, sun da cattar nell’itêra literatura veglia, se han però pers per la granda part nels dialects moderns della Surselva et in auters dialects rhenans; returnand però plaun a plaun alla literatura veglia, ün po facilmein cattar ün’uniun per quels, cumbein che existevan gia nel romansch vegl in quest rapport intgüna diversitad. Jeu non pos oz intrar in questa materia, per non stover dar al referat üna extensiun memia granda. La discussiun sur questa materia ün sa unir cun quella sur la conjugaziun del verb.

Qua eis er il löc da far, almeins curtamein, menziun della diversa forma externa tranter ils dialects cisalpins et ils transalpins, nempe dell’orthographia. L’orthographia stat in negüns dialects giust sün fermas cambas, e varieschan forsa ils scribents dels medems dialects in lur maniera da scriver plü tranter els, che quei che Engiadina variescha dalla Surselva. Divers [p. 56] veramein ün scriva be la prima modificaziun del c, la quala