Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/921

Da Wikisource.

L’uniun dels dialects rhätoromans 913

ils dialects sursilvans scrivan phoneticamein cun tg, et ils Engiadinès plü etymologicamein cun ch. Quei eis la soletta essenziala diversitad orthographica; tot las autras diversitads giaschan u existan be nella diversa pronunciaziun e nel sviament de vocals e consonants, sco jeu hai mussau nel antecedent.

L’introducziun del „ç“(c cun cedilla) in pe del tsch, il monstrum romansch, per la seconda modificaziun del c, la quala füt conclusa anno 1866 dad üna conferenza linguistica alla Punt (Reichenau), non eis aunc daventada üna generala, cumbein che ella eis cert da raccommendar, perquei che quest möd da scriver conserva als plaids l’etymologia, ils salva dal barbarismus german et als dat da novamein üna figura e phisionomia romanscha. —

Il terz punct de quest referat, nempe, co ün hagi da proceder per arrivar all’uniun dels dialects, senza offender e supprimer l’ün u l’auter de quels, eis gia per part dissolt nels puncts antecedents. Nel prim punct jeu hai provau da mussar, co ils divers dialects se pon completar viceversa, acceptand plaids et expressiuns, che als mauncan, dad auters dialects, in pe da in simils cass recurrer a linguas estras. Jeu sun persvas, che negün farà opposiziun ad üna tala proposta, la quala contribuirà bler all’avicinaziun et uniun dels divers idioms. Ma sche ün vol exsequir questa caussa, ün sto er comenzar a studiar il romansch e ses dialects. Jeu hai melsinavant raccommendau la purificaziun dels divers dialects, principalmein dals verbs adverbials u preposizionals, dels quals nus havein ün’itêra legiun. Returnein nus als vers verbs romanschs, sche eis l’uniun materiala quasi exsequida, e nus havein allura be aunc da çercar ils adequats e giusts principis per nus unir nella pronunciaziun de quels e simils plaids, ils quals jeu hai enumerau in miu second punct sur las variaziuns in nos dialects. Jeu creia, che il sei facil da cattar tals principis, ils quals mintga dialect po acceptar, sche el daçertamein se vol cultivar e returnar ad üna favella romanscha. Naturalmein che tota animositad, tota predilecziun per ün u l’auter dialect sto tascher, cur il se tracta da porscher il maun als frars. Ün sto be tener in ögl la necessitad e l’utilitad dell’uniun e la giustezza dels principis e se deliberar da preoccupaziun e da tots pregiudicis. Il surpassass il spazi de quest simpel referat, il qual vol be provocar üna discussiun [p. 57] sur l’uniun dels dialets, sche jeu voless detagliadamein fixar propostas e principis per üna tala uniun; jeu vögl qua be s-chizzar intgüns principis generals, remettend alla discussiun d’intrar nellas specialitads.

Per nus unir nels plaids, ils quals mussan sviaments nels vocals e consonants nels divers dialects, nus stovein in prima linea çercar e conoscher la derivaziun dels respectivs plaids; havein nus cattada quella, sche çerchein nus in noss dialects quella forma, la quala s’avicinescha il plü al plaid original, e giust quella salvein nus allura in prima linea per

Romanische Forschungen XXX. 58