Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/313

Da Wikisource.

La chanzun populera ladina 303

Col seguond quart del 16evel secul cumainza per la lingua e la literatura romauntscha üna nouv’aera. Fin a quaist epoca non podaiv ün guèra discuorrer da literatura, as limitand sieus prodots, scu resulta da nos prüm artichel, solum als proverbis e versets ed allas chanzuns populeras chi giaivan be da buoch’a buocha er non avaivan auncha chatto lur expressiun in scrit. Nella baselgia, nella stüva de magistrat, nella cancelleria s’inserviva ün della lingua latina u della tudais-cha ed italiauna; svess nella correspondenza da famiglia dominaivan quaistas linguas, e fin taunt ch’ün non eira aunch’in possess d’üna scrittüra romauntscha non as podaiva svilupper üna literatura.

A Gian Travers da Zuoz, l’éroé d’ fier in „chappa apostolica“, scu cha Philip Galizius il nomna, avains d’attribuir il merit d’avair ruot il glatsch ed introdüt per la prüma vouta la scrittüra romauntscha. Par der a seis vschins alegramaint e per nun ster otius“, scu ch’el disch, componit el 1527 „la Chanzun dalla guerra dalg Chiastè d’ Müsch“, publicheda in stampa da Flugi 1865. In fatscha all’opiniun publica, cha la lingua ladina non as lascha scriver, podaiva Travers bain nomner sia intrapraisa ün’ardita. Confessa svess Philip Gallizius nella prefaziun del Cudesch da Psalms da Champell: „Perche chia ’lg noass languack mae nun ais statt scritt né eir crett brick ch’ell poassa scriver, infyn avaunt brick blear anns, chia ’lg saimper deng da ngyr cun hunur numnad huom ser Joan Travers da Zuotz, haa éll imprüm scritt in Ladin, la noassa guerra chi haa scumantzad cun nuo lg Chiastlaun da Müsch. Similmaing s’exprima eir Champell in sia istoria e nels Psalms e Biveroni discurind nella prefaziun del „Nouv Testamaint“dallas difficulteds ch’el avet da superer ans expuona eir ils numerus pregüdizis del public cunter il scriver ladin.

Taunt pü grands eiran l’entusiasmo el dalet supra la reuschida del prüm experimaint. A sieu epos laschet Travers seguir alchüns dramas ladins, chi’ ns füttan per parte conservos in vegls manuscripts scoperts pür avaunt pochs ans, e gnivan quella vouta, seguond Champell giovos in diversas vschinaunchas d’Engiadina ed accolts dal public con grand applaus. Jmitand l’exaimpel da Travers elaborettan Chasper Champell, sieu figl, l’istoric Duri Champell, ed oters con il medem success differents dramas seguond requints della bibgia. Frattanto eira il spiert della reformaziun penetro in nossas valledas grischunas e si’ influenza sün il svilupp della lingua füt eir tiers nus, scu in Germania, ün eminent. Philip Gallizius chi avaiva già pü bod cumanzo a predgar in sia lingua materna tradüet traunter oter; scu’ ns relatescha Champell, nel an 1536 ils desch cumandamaints ed alchüns chapitels dal prüm Cudesch da Moises e componit 1537 a Malans il prüm psalm ladin; üna chanzun da pasqua ed üna chanzun