Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/557

Da Wikisource.
Vai alla navigazione Vai alla ricerca

Landamma Zaccaria Pallioppi 547

fuorm all’etimologia. Acciò cha ’l lectur imprenda ad applichar quellas maximas, intra Pallioppi in ün examen circonstanzial da scodün tun e da scodün custab. Comanzand cols vocals simpels con lur tun pür (debel, sten o sonor) o lur tun impür; continuand cols vocals masdats (ä, ö ed ü) e ’ls vocals composts (diftongs e triftongs), passa l’autur al examen dels consonants. El distingua: custabs eguals, chi denoteschan tuns da varia natüra, p. ex. il c, il ch, il g; tuns eguals, chi vegnan scrits con differents custabs, nempe c e q; tuns parentats, chi vegnan scrits medemmamaing con differents custabs, p. ex. b e p, d e t, v ed f; finalmaing custabs e tuns d’ün egual numer: h, j ed ils quatter liquids.

La seguonda secziun, dedichada als principis specials, s’occupescha particularmaing colla reduplicaziun dels consonants, chi deriva prüma dall’ assimilaziun, cur cha ’l consonant original e precedaint as transmüda nel subseguaint, seguonda dal augmaint, massimamaing cur chi vain reduplichà il consonant, chi ais uni col vocal d’üna preposiziun e chi cumainza ün oter pled; e finalmaig terza dalla posiziun grammaticala per obtgnair ün vocal sten. Inultra delucidescha l’autur, per nomnar be l’essenzial ed il plü important, las reglas dels custabs grands inizials, del apostrof, del accent, della separaziun dellas silbas e dell’interpuncziun. A scopo d’explichar las reglas dell’interpuncziun, indicha el eir, displaschaivelmaing massa cuort, las plü necessarias massimas della sintassi.

Que füss interessant, da podair intrar plü in detagl e mussar vi da qualche exaimpels il möd instructiv e persuasiv da Pallioppi, da trattar üna materia in sai bainischem sütta e lungurusa. Ma eu stögl abstrahar da que, per non dvantar massa prolix. Be supra il success da quaista ouvra non poss desister da dar qualche indicaziun. Scha oters profets d’ortografia, romantschs e dad otras linguas, han combattü pel solit invanamaing per introdüer lur propostas o han consegui lur mira pür davo lunga e stentusa combatta, schi Pallioppi da vaira non as po almentar. As po dir, cha sia nouva ortografia gnit acceptada in teoria sainza opposiziun. In prattica bainschi füt l’introduziun plü difficila; ma na per motiv, cha’ ls scrivants d’Engiadina ota non avessan voglü applichar las reglas da lur filolog da Celerina, dimperse causa els non las cognoschaivan e per part amo uossa non las cognuoschan a perfecziun. Da bel principi pero recognoschettan, avair Pallioppi stabili ün’ortografia talmaing correcta e güsta, chi non saja motiv da tscherchar o giavüschar megldra. Quaist ais ün evenimaint tant surprendent, ch’eu crajet bainfat da ’l registrar con pleds express.

Quaist fat non vain nell’minimamaing smenti tras üna polemica, chi avet lö nel Fögl d’Engiadina e dalla quala relatesch duos pleds.

35*