Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/96

Da Wikisource.
86 Prüm Cudasch Da Scoula

demolittan las fortezzas dels chastlauns. Perque vulaiva l’abate, cun agüd del dücha d’Austria, opprimer cun la foarza ils Appenzellais et ils fer darcho plajer süot il greiv giuf del velg domini; ma ils homens del pajais d’Appenzell battettan las armedas del abate e del dücha nels ans 1403 e 1405, nellas battaglias al Speicher, al Stess e sper Wolfshalden, e restettan libers.

In püssas da quistas guerras cunter ils confederos combattettan, suot las banderas da lur patruns, eir ils sudits rhätics dels cunts da Werdenberg e del uvaisch, ils quels ordinariamaing tgniaivan cun l’Austria; ultra quels pero eir bgers oters Rhätiers, condüts d’ambizius cavaliers. Els stuaivan spander lur saung o metter lur vitas in prievel, abanduner il cratsch e lur scoassas, per ün eister interess; quaist als paraiva dür et ingüst. Ma in quistas guerras imprendettane bgeras chosas nüzaivlas; els vzettan, co cha las superbas armedas dels cavaliers gnivan tres la speda dels libers confederos distaisas a terra, sco l’erva tres la fotsch, e co cha concordia e curaschi viril daun foarza e liberted. Acco s’impessettan eir els in lur cours: Ebain, eir nus essans homens et avains curaschi e ferma bratscha; scha eir nus ans colliains cunter l’arbitrio dels signiurs, inallura ne els, ne lur chastlauns ans tgniaron pü in sclavitüt.

[p. 210] Da co davent survgnittan ils Rhätiers granda inclinaziun per alliaunzas traunter peer, e püss dels bainintenzionos signiurs s’unittan cul pövel. La prüma alliaunza formettan ils Tschalovers (Oberländers) cun il barun Ulric da Rhäzüns, nel an 1395, ad Ilanz, inua els s’impromettettan, da s’ schirmager vicendevolmaing cun vita e roba, e da decider tuotas cuntaisas traunter els tres compromissaris. Cur cha l’uvaisch da Coira et il cunt da Werdenberg - Sargans vzettan a nascher telas alliaunzas, e s’ innacordschettan, cha eir lur pövels mussaivan inclinaziun lotiers, schi dschettane traunter peer: ad ais ura, cha nus ans collieschans cun ils sudits, uschigliö s’allian els cunter nus; per que saja alliaunza cunter alliaunza! e dalum fettan quaists duos signiuors cun lur pövels in Surset, Schams, Tumgiaischia, Obervaz, Evras e Bravuong, nel an 1396, üna lia, tres la quela sviettan il pövel d’otras alliaunzas.

Alchüns ans zieva, gia nel meg 1400, intrettan ils signiuors della Partsura, cioe l’abate Johann da Disentis, il barun Ulric Brun da Rhäzüns, ils signiurs da Sax cun lur pövels, sco eir las communiteds libras della Partsura, in üna alliaunza cun il pövel liber da Glaruna. Els s’ impromettettan vicendevolmaing: „da deffender e protegger pajais e pövel dadains ils terms da lur confins e d’esser fidels confederos infin cha’ l muond düra.“

Quaistas alliaunzas füttan las precursuras d’otras alliaunzas per la deffaisa della liberted e della güstia cunter l’arbitrio e la tirania; ma