Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/162

Da Wikisource.
299 austerus autem 302

severità, condotta severa, seria, rigida di uno; contr. dissoluta comitas, Quint., ovv. contr. frontis remissio, Plin. ep.

austērus, a, um (αὐστηρός), aspro, severo, (contr. mitis), I) propr.: aspro, brusco (al gusto), vinum, Cels.: musta, Quint. II) trasl.: 1) serio, severo, che si presenta con vigore, illo austero more ac modo, Cic.: austerior et gravior esse potuisset, Cic.: del parlare, vigoroso, energico, suavitatem habere austeram et solidam, non dulcem atque decoctam (dell’oratore), Cic. 2) tenebroso, cupo, senes, Quint.: labor, Hor.: homo austerior et gravior, Cic.

austrālis, e (auster), meridionale, australe (opposto ad aquilonius), cingulus ovv. ora, zona torrida, Cic.: parimenti regio, Cic.

austrum, V. haustrum.

ausum, i, n. (ausus da audeo), attentato, impresa, Verg., Tac. ed a.

ausŭs, us, m. (audeo), impresa arrischiata, ardimento, Val. Max. ed a.

aut, cong. disgiunt., ovvero, o (divide pensieri essenzialmente diversi), e aut... aut, ovvero... ovvero (escludendo l’un caso o l’altro), I) solo, 1) dopo un primo pensiero espresso semplicemente a) generic.: ovvero, α) una volta: quod est verum aut falsum, Cic: hic vincendum aut moriendum est, Liv.: coll’enunciazione della negazione che precede, neque vero qui non iisdem rebus movetur naturāque consentit fidus aut stabilis potest esse, Cic.: nemo tribunos aut plebejos timebat, Liv.: nella domanda, erit, inquit Brutus, aut jam est iste, quem expectas? Cic. β) due e più volte, ovvero... ovvero, e così via, si (animus) deus aut anima aut ignis est, Cic. b) scendendo dal più forte al meno forte, ed anche, od anche soltanto, oppure, od almeno, cuncti aut magna pars, Sall.: quaero num injuste aut improbe fecerit, Cic.: si (alces) erigere sese aut sublevare non possunt, Caes. c) assorgendo al generale, ed in generale, quid? huic calix mulsi impingendus est, ut plorare desinat? aut aliquid ejusmodi? Cic. d) rettificando, dichiarando meglio, spiegando, o in altri termini, piuttosto, o più esattamente, de hominum genere aut omnino de animalium loquar, Cic.: quid enim ultra differri aut teri tempus? Liv.: al principio d’una proposizione, p. es. Cic. Ac. 2, 21; de nat. deor. 1, 1. e) esprimendo una condizione, ovvero == altrimenti, in caso contrario, reduce uxorem, aut quam ob rem non opus sit cedo, Ter.: nunc manet insontem gravis exitus, aut ego veri vana feror, Verg.: e così Cic. de or. 2, 5; Ov. met. 10, 52. Quint. 2, 17, 9. 2) in corrispondenza: a) con un aut antecedente, e prects.: α) aut... aut, ovvero... o, sine ullo aut labore aut contentione, Cic.: cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt, Caes.: due volte, aut... aut in rapporti diversi l’uno accanto all’altro, ne aut de C. Laelii soceri mei aut de hujus generi aut arte aut gloria detraham, Cic., coll’enunciato d’una negazione che precede, neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea, Cic.: nella domanda, num aut ille lanista omnino, jam a gladio recessisse videtur aut is discipulus magistro tantulum de arte concedere ? Cic. β) aut... aut... aut, ovvero... o... o, alti autem aut natura corporis aut consuetudine dolendi aut metu supplicii ac mortis vim tormentorum pertulerunt, Cic. b) con un neque (nec)... neque (nec) antecedente, nei poeti, per iscambio, cfr. Verg. Aen. 4, 337-339, Hor. carm. 3, 12, 1 e segg. e sat. 1, 9, 81 e segg. Nella prosa si ha bensì spesso aut davanti a neque... neque, ma non corrisponde a questi, cfr. Cic. ep. 2, 19, 1. Sall. Jug. 18, 2. II) dichiarato più precisam. da un’altra particella: aut certe, od almeno, Cic.: così ancora aut... aut certe, Cic.: aut saltem, od almeno, o per lo meno, Cic.: aut potius, o piuttosto, o meglio, Cic. : aut etiam, od anche, o persino, Cic.: così eziandio aut... aut etiam, Cic.: aut vero, o forse, o probabilmente, per lo più in domanda ironica, Cic.: aut denique, o aut... denique, od infine, od in una parola, o per farla breve, Ter. e Cic.: aut quidem, o sicuramente, o certo, Suet.

Autārĭi, ōrum, m., popolazione illirica, donde Autārĭus (altri Autārĭcus), a, um, autarico, poet. == illirico.

autĕm, cong. avversat. (αὖτε), ma, all’incontro, d’altra parte, esprime nel modo meno sentito il contrasto tra un pensiero ed un altro. I) appoggiandosi primieramente al penstero cui viene a contrapporsi, all’incontro, dall’altro lato, a) in una semplice narrazione od esposizione, vehit hic clitellas, vehit hic autem alter senex, Plaut. b) nelle domande, cur non de integro autem datum? Cic.: sed quid ego haec autem nequiquam ingrata revolvo? Verg. II) dopo una o più parole riunite per formare un solo pensiero, al principio di una proposizione o di una frase, a) in una esposizione semplice, invece, ora, al contrario, e principio oriuntur omnia; ipsum autem nulla ex re nasci potest, Cic.: ripetuto più volte, V. Cic. Tusc. 4, 13 e sgg. Partic.: α) volendo maggiormente precisare una cosa, ma, nel racconto, oppidum oppugnare instituit. Est autem oppidum et loci naturā et colle munitum, Caes.: per introdurre un concetto incidentale (una parentesi), si qua praeterea sunt (credo autem esse multa), ab iis, si videbitur, qui ista disputant, quaeritote, Cic.: nel ripetere una espressione già adoprata e nel particolareggiarla meglio, admoneri me satis est. Admonebit autem nemo alius nisi rei publicae tempus, Cic. β) per introdurre la minore in un sillogismo, ma, aut hoc aut illud; non autem hoc, illud igitur, Cic. γ) per porre in antitesi i pronomi, ma, ego autem, nos autem e simili, Cic. ed a. b) per introdurre una domanda, che trovasi in contrapposto a qualc., ma, quid tu ais, Gnatho?... quid tu autem, Thraso? Ter.: cedo tandem, qui sit ordo, aut quae concursatio somniorum? quo modo autem distingui possunt veras omnia a falsis, cum etc.? Cic. Partic.: α) nel precisare meglio una cosa, Arsinoën, Stratum... fateris ab hostibus esse captas. Quibus autem hostibus? Cic. β) nel ripetere una locuzione già innanzi adoprata, per significare che essa non è appropriata, ma, num quis testis Postumum appellavit? Testis autem? Num accusator? Cic.: insultando, riprendendo, nel dialogo: Thr. Quid tu tibi vis? ego non tangam meam? Ch. Tuam autem, furcifer? Ter. c) nelle esclamazioni per indicare il contrasto, quam brevi tempore