Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/555

Da Wikisource.
1085 fingo finio 1086

Ov.: infantes statuas, far screpolare, Hor.: equus ungulis fissis, Suet.: in partes est duas fissa lingua, Suet.: Marsis finduntur cantibus angues, Ov.: trasl., partes via se findit in ambas Verg.: pregn., alte finditur in solidum cuneis via, viene aperta, Verg. II) in senso più largo, fendere == dividere, tagliare, spezzare, hāc insula quasi rostro finditur Fibrenus (fluvius), Cic.: finditur etiam spiritus objectu aliquo, Quint.: patrios f. agros sarculo, solcare (== lavorare), Hor.: terras vomere, Ov.: aëra, fender l’aria volando, Ov.: tellurem, solcare, tagliare (di fiumi), Hor.: mare o fretum carinā, Prop. e Ov.: trasl., mensem Aprilem, dividere in due parti eguali il mese d’A. (detto delle Idi), Hor.: et mihi dividuo findetur munere quadra, sarà divisa, ecc. == mi toccherà per metà, Hor. ep. 1, 17, 49. Partic. sost. fissum, i, n. fessura, fenditura, partic., f. jecoris, come, t. t. del linguaggio degli Aruspici, incisione delle viscere (probab. tra i diversi lobi del fegato) della vittima, Cic.: f. familiare, V. familiaris alla fine.

fingo, finxi, fictum, ĕre (radice FIG, donde anche figulus), I) toccare, accarezzare, lisciare leggermente, manus aegras manibus amicis, Ov.: corpora linguā, Verg. II) pregn.: A) accarezzando, modulando, ecc., anzitutto in una massa molle, ridurre, foggiare, figurare, effingere, scolpire, di coloro che fanno figure d’argilla e di cera, e in genere di chi lavora in materia atta ad essere foggiata, l) propr.: pocula de humo, Ov.: e cera, Cic.: partic. di scultori, a Lysippo fingi volebat, Cic.: ars fingendi, scultura, Cic.: imago ficta, statua, Cic.: di animali, favos (delle api), Cic.: fingere et construere nidos, Cic.: lambendo mater (ursa) in artus fingit, Ov.: della natura, natura fingit hominem, Cic.: maleficam nactus est naturam in corpore fingendo, Nep.: poet. di poeta, versus, creare, Hor.: dell’anima, a qua (mente) is (vultus) fingitur, di cui questo è come uno specchio, un riflesso, Cic. 2) trasl., a) cambiare, rinnovare, vitam subito flecti fingique posse, Cic.: con dopp. acc, creare (simile a) q.c, fare, ridurre, si miserum Fortuna Sinonem fìnxit, se la sorte ha fatto S. infelice, Verg. b) farsi nella mente limagine di q.c., progettare, pensare a q.c., imaginarsi, figurarsi, raffigurarsi, supporre, credere e sim., animo, cogitatione imaginem hujus condicionis meae, Cic.: ex sua natura ceteros, giudicare a seconda della propria natura, partendo da sé come punto di confronto, Cic.: sibi metum, Liv.: inanes sibi metus, Plin. ep.: con doppio acc., quod si qui me astutiorem fingit, Cic.: coll’acc e l’infin., finge aliquem fieri sapientem, Cic.: cura mihi fingo uno nos animo futuros (esse), Sen.: eum te esse finge, qui sum ego, Cic.: seg. da prop. relat., Tibull. 2, 6, 51 e segg.: cfr. Ov. met. 6, 491 e segg., assol., ne finge, non pensarlo, Verg. Aen. 4, 338. c) imaginare, inventare, dire falsamente, causas, Ter. ed Ov.: verba, far discorsi da menzognero, Sall.: crimina in alqm, Cic.: coll’acc. e l’infin., (me) voluisse, Ov.: quem prodere rem Danaam finxit, attribuì a lui falsamente il tradimento verso i Danai, Ov. d) pensare a q.c., macchinare, parricidia Sen.: profectionem, Justin. B) col concetto secondario di ordine, disposizione, apparecchio, preparare, ordinare, aggiustare, acconciare e sim. 1) propr.: a) generic: vitem putando, Verg. ge. 2, 407. b) come termine proprio dell’ordine della toilette == acconciare, assettare, toties positas comas, Ov.: crinem fronde premit fingens, Verg.: trasl., della pers. stessa, fingi curā mulierum, Phaedr.: se fingere alci (per alc.), Ov. e) dell’atteggiamento del volto, ecc., fingere vultum == prendere un aspetto amichevole, comporre l’aspetto, Ov. met. 4, 319; opp. == prendere un aspetto tranquillo dissimulante la paura, contraffare la propria ciera, il proprio aspetto, Caes. b. G. 1, 39, 4; cfr. voltus quoque hominum fingit scelus, quel malanno sa perfino atteggiare il volto alla gente, Ter. heaut. 887: così anche: fleto pectore fatur, da menzognero, Verg. Aen. 2, 107. 2) trasl.: a) mediante lezioni, ammaestramenti, ecc., istruire, scozzonare, formare, educare, equum ire tenera cervice, ammaestrare, Hor.: oratorem, vocem, Cic.: voce paterna fingi ad rectum, esser rivolti, educati al retto, al giusto, Hor. b) foggiare, confermare secondo un modello, un esemplare, se totum ad arbitrium alcjs, Cic.: se ex forma rei publicae, adattarsi secondo, Cic. c) accomodare, adattare, sermonem ad voluntatem alcjs, Cic. d) rendere accessibile, arrendevole, docile, guadagnare, mentem et voluntates eorum, Cic.: animos, Cic. — Partic. fictus, a, um == imaginario, inventato, finto, falso, dii, Cic.: testes, Cic.: vultus fleti simulatique, Cic. fabula, Cic.: narrationes, delle favole esopiche, Cic.: poet: carmen, contenente invenzioni, Verg.: sost., a) fictus, i, m., ipocrita, menzognero, Hor. b) fictum, i, n., invenzione, Verg. ed Ov.

fīnĭens, entis, m. (finio), orizzonte, Cic. de div. 2, 92. Sen. nat. qu. 5, 17, 3

fīnĭo, īvi, ītum, īre (finis); delimitare, confinare, porre tra dati confini, I) propr.: imperium populi Rom. (del Reno), Caes.: signum animo, Liv.: lingua finita dentibus, Cic. II) trasl.: A) porre i confinici q.c, limitare q.c., cupiditates, Cic.: censuram, Liv. B) stabilire, determinare, a) generic: numerum liberorum, Tac.: modum, Cic.: tempus, Cic.: diem, locum, Liv.: latitudinem silvae, Caes.: spatia omnia temporis non numero dierum, sed noctium, Caes.: mors est omnibus finita, Cic.: modus finiendi, indicativo, Quint.: impers., finitur, ne etc, Liv. b) determinare mediante una spiegazione, dichiarare, causam, Quint. c) (come t. t. filos.) definire, Sen. e Quint. C) finire, 1) in gen.: bellum, Caes.: alci vitam, Ov.; vitam suspendio, Suet., immatura morte, Vell.: per vulnera, Ov.: animam in aris, Ov.: Latinum (verbum), quod o et n litteris finiretur, non inveniebant, Quint. 2) partic: a) finire uno == condurlo a morte, alqm, Sen. ad Marc. 3, 3 ed a.: e intr., finire == morire, Tac. ann. 6, 50: e così mediale finiri, assol., Cic. poët., Sen. ed a.: morbo, Plin. ep.: e finiri == estinguersi, finita Claudiorum domo, Tac. hist. 1, 16. b) finire, concludere nel parlare o nello scrivere, omnia, Ov.: precem, Ov.: voto volumen, Vell.: cum