Rätoromanische chrestomathie X/Ledschas particulares per ls Waschins da Cierf 1731

Da Wikisource.
Ledschas particulares per ls Waschins da Cierf 1731

../Letscha de Viscnanca/Davart la mercede dals Mastiraunts ../Chiarta concernente la manutentiun della giena in Mundaditschas IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Ledschas particulares per ls Waschins da Cierf 1731
Letscha de Viscnanca - Davart la mercede dals Mastiraunts Chiarta concernente la manutentiun della giena in Mundaditschas

[p. 76 modifica]

LEDSCHAS PARTICULARES PER LS WASCHINS DA CIERF.

[f. 43r] Quia davo sieuguan alchiünnas ledschas particulares dech per ls Waschins da Cierf, approbatas et confirmatas del publico sub A° 1731 die sti Martini scrittas p cumond da mai Johanne Galliena W.D. M.

(Ineditum nach dem Cudasch da Visnaunqua da Cierfn.)

[f. 43v] Primò davardt ls Ruotters.

Ais ordinà chia tuotts q[ue]lls, chi haun chiasa et fuond, in Cierf et oũr da Cierf, et vulessan salvar la rotta, sean obligs 3 onns aunt co chi ls tucca la roda da chiasar in Cierf, metter ad alp, et far fatt cumün, et pajar las gravezzas sco ün auter vaschin, nun brichia, nun dess ell pudair q[ue]lla salvar.

2° Ais ordinà chia üngiün vaschin, dess pudair vender la rotta ad in auter vaschin, cura q[ue]lla il tucca, sub pöena da privatiun da sia rotta, et falla da 3 Renschs.

3° Ais da savair chia iminchia föe po salvar la rotta, cura tucca la roda et chi sün vaschins, et chi nun la voul salvar, nun dess havair üngiün regress da q[ue]llas varts, mo dess yr inavaunt suainter [f. 44r] la roda, et chi nun voul salvar la rotta ais culpaunt da dar rasposta als prüms d’ sottember algs Cuvits, accio chi sean tuotts parschurgiats à sta crusch et chi nun ais pschurgià, ne da resposta à sta crusch, al dess gnir tutt sia rotta, et amo pro castigat.

4° Dessen esser 6 homens sufficiaints, cun sufficiaintas sh manadüras à lur spaisa et cuost, sainza far à mezas cun üngiün, sub pœna in recognoschentscha da Vaschins.

5° Dits 6 ruottars sum obligats da rumpèr la via, et la mantegner sufficiainta, dal st. Martairi infina la crusch da Buffalora, camanzand a St. Giallun (mentra fa basöeng) infina als 25 d’ Martz et mentre chi gniss üna furtüna da naif, oder da taimps, schi sun ls dits ruottars culpaunts 3 dyts da yr à rump, et lander chi nun [f. 44v] pudessan yr tras, schi sun vaschins da Cierf culponts da d’yr et giüdar rump tras.

6° Ais ordinà chia ls ruottars, nun s’ dessan bandunar, l’ün lauter sün la strada, et inua chia gratagiess, chia s’ bandunessan l’ün l’auter, et chi dventess ünqualche donn, schi dess q[ue]ll chi banduna partar tuott giò.

7° Ais ordinà chia ls ruottars sean culpaunts da yr intaunt chi ais amo terrain, et cuvernar las auguas et funtaunas davo las vias.

8° Sun dits ruottars obligats da drizar et mantegnar 3 sh. buks sufficiaints, cioe ls 3 rottars prüms, et ils 3 ultims dessen dar à q[ue]lls: r: 24 p ün ls daners. [p. 77 modifica]

9° Dess tuottas fachiüras et da chia sort chi esser vöegliam, odar chi füss da d’yr cun glieut, sea in schlitta oder uschlö, dal dit temp chia la rotta cumainza [f. 45r] fina in lg temp ch’ella finescha, esser dals ruottars, et mentre chia qualchiün dals Vaschins chiatschess maun, et s’impatruniss in dit temp da d’yr cun ünqualchiün, oder da manar roba, sea bler od pauc, ais crudà als ruottars la falla da 4 Renschs, s’inclea sch’el quai fess senza licentia et dar pro dals rottars.

10° Dessen q[ue]lls ruottars esser obligs (mentre nun mantegnen las vias publicas avertas et transiblas) sün avys dels cuvits oder vaschins p temp rump our et mantegner las stradas publicas, et brichia tras ls 10 fuonds accio l’ prossem nun patescha donn quà tras, et mentre chia els nun rumpessan our la via et ma[n]tagnissen sufficiainta, dessen ls negligaints pajer ün Rainsch p ün senza gratia, et q[ue]lla falla dessen scoder q[ue]lls chi pateschan il donn [f. 45v] chi vain fatt tras lur fuond.

11° Concernente las factüras, schi gratagiess chi gniss ün fullastèr chi havess da far manar roba, et non havess chiargia intêra suainter noss orden da Cumün, nempe 60 pais, schi fuoss dich 30. pais, sea da chiar oder da schlitta sun obligats ils rottars (oder siond our lur temp) eir ls paurs od vaschins da manar p üna parpajœla l’ pais, et schi fuoss pais fina, in 30 ais l’3 l’ pais, et da 20 pais ingio dessne manar p ün Rensch.

12° Dessen et possen ls ruottars scodar la ruotta da d’ogni ün chi passa cun sh manadüras, sea a soma, chiar, ù schlitta, oder sh muaglia da mercantia, eir dals Kratzentragers dal temp ch’els haun lg possess da la rotta; in forma seqte p üna schlitta 4 bluozchers [f. 46r] p ün sh chiavalg da sôma, u da chiavalgier 2 bluozchers, p üna bestia da marcantia ün bluozcher et p iminchia Kratzentrager eir ün bluzcher: ls Sigrs. da Zernetz, et ls Vaschins dels Tarzals pollan possar sainza rotta, mentre eir ells laschan passar noss vaschins senza ruotta, et fand ells pajar als noss dessen eir tals pajar à nus.

Melgsinavaunt ais ordinà, chia las fachiüras chi haun da gnir manadas our d’ vardt lg temp della rotta, nempe dals 25 d’ Martz fina als 16 8bris, dessan gnir banidas inavaunt in roda a scodün Vaschin, et ün Vaschin chi nun po manar svess, dess laschar passar et banir inavaunt infina chi s’ chiatta chi mainan, et üngiün nun dess tour pü greiva [f. 46v] chiargia co pais et ün chi nun pudess tuor 60 pais, nun dess havair da retscherchiar ünguotta, et q[ue]lls chi gnissen banits, à manar lur chiargias, et nun mainan in la roda, nun dessen pudair p q[ue]lla roda ptender otar, mo dess gnir bani pü inavaunt, fina chi s’ chiatta da q[ue]lls chi mainen, sco dit ais et q[ue]lls chi quai nun observan, mo vulessen üna autra vouta manar p q[ue]lla roda laschada passar, dessen gnir castiats p ün R: [p. 78 modifica]

Ais eir chiattà p appusaivel, chia ogni vaschin chi sea, mentre ell ha fuond, possa salvar üna sh manadüra sün l’ pasch et ün chi ha æstem R: po salvar 2 manadüras, et ün chi hà 4000 R. po salvar 3 manadüras, et ün chi ha 6000 R. od plü, q[ue]ll po salvar 4 manadüras, mo schi fuoss ün chi havess üna manadüra da plü co chia l’æstem porta [f. 47r] dess esser culpaunt da dar ün R. arbadi à vaschins, et da plü aise scumandà, et lander chia ün s’ laschess chiattar cun plüs manadüras sün l’ pasch, co manzunà ais, ais crudà falla 6 R.

Plü ais ordinà chia üngiün nun s’ dess intrametter suott üngiün prætext da tour aint muals eisters sün l’ pasch, od bual, suot paina da 2 R: et pro quai gnir pagniarà seis mual gio dal pasch.

Da plü aisi fradgià prudamunt da st Vitt infina, als 8 d’7bris, dalla vall dalla Frachiêra inaint, e da ruinas ladas inora, et dals larschs ingio, et chi vegnia fat sü l’ bavun da Truoi, et l’ bavun da Prachialchièra et lander chia qualchiün surpassa, q[ue]ll dess gnir castiat, [f. 47v] et gnir pandra lgs armaints, et dess pajar la multa, sco füss pandra in il fuond.

Plü aise ordinà chia da sta crusch invia infina als 15 8bris üngiüña sh bescha, ne chiavôs, ne boufs dessen yr p la prada oder bual, mo dessan buofs et chiavals star in Pradamũt, et lander chia qualchiün in dit temp laschess yr sün lg buâl da q[ue]lla sort d’ muaglia, schi dess q[ue]lla muaglia gnir pandrada, et la multa gnir payada sco chi vain pandrà d’ stà in il fuond:

Ais ordinà chia ungiüns sh sterls dessen püdair yr in Pradamunt, ne in Urezzi, in taunt chia ls (sh) boufs sun in q[ue]lls lous, sot pœna da 2 R: p sterl et scha ls Cuvits laschan metter, schi chi pajan ells, l’istess eir in Giuvè, resalv ls forstiers, q[ue]lls paun yr [f. 48r] melgs’inavaunt ais eir ordinà chia ingiün vaschin dess pudair salvar sün il pasch plü co ün (sh) chiavay, et scha ün s’ præsümess da metter plü co ün, dessal gnir castia p ün R. et l’armaint pagnàra.

Plü chi vuless metter davent sur æsta (sh) sterls oder otra (sh) muaglia, paun metter, mo al löe sun obligats da dar spaisa et paja, sco ün auter vaschin. — Ais chiatta p böen, chia cura chi tucca lg Sarcumün in noss löe, schi ais ell obliga da bunifichiar al lœ taunt co 3 stera d’ vin et cura tucca lg jürader dessel eir pajar ün ster d’ vin, medemamaing eir q[ue]l dals saidasch dess dar ün ster d’ vin, il pladader cura ell tucca dess dar 4 masüras sco eir il (sh) muoichs [f 48v] dess tegner l’ sarcumün et giürader.

Item cura chi tucca l’ Cuvi grond in noss lœ, dessel dar als vaschins 4 R., et il Cuvi pitschen ün star d’ vin, sco eir tagnir 2 (sh) muoichs ün p ün.

Melgsinavaunt ais ordinà chia la prada d’alp nun dess gnir sejada, fina als 15 d’Augusti, sco da vêlgmaing, et chi contrafess dess gnir castigat p ün R.

Plü ais ordinà chia chi voul ladar sia prada, po q[ue]lla ladar in fina [p. 79 modifica]chialamda 7bris, mo pero cun conditiun chia tal prada nun dess, ne possa gnir sejada d’argiær, et chi sagiess, et l’hura eir ladess, dess gnir castiat p üna curuna: ais fat A° 1690 à 16 Aug.

Ultra quai ais ordinà, chia cura ün ha miss [f. 49r] maun la fatsch à sgiar il fain, in ün bain, nun dessel davo quai havair authoritat, da paschantar, oder da vender herba.

Plü aise ordinà inua chia ün paschentess (sh) manadüras, et nun las douvra, sea ch’el segia oder tschunchia, et las salva pro ell senza lavurar, q[ue]llas dessen gnir pandradas, et la psuna gnir castiagada.

Da plü ais ordinà, chia üngiün dess laschar giaschair, oder eir manair auguas in ls fuonds sur nott, arsalv scha üngiün nun s’almainta chi vegnia fatt donn, mo schi gnis fatt donn, et chia qualchiün laschess giaschair et manair las auguas, dess ün tal gnir castigà p ün tollar.

Ordinà ais eir, schi s’ chiattess da q[ue]ls chi havessen fat glinoms in las multas, senza havair [f. 49v] adimaint cun ls vaschins, à q[ue]ll dess gnir tutt lg linom, et miss à nütz tal Cumün, et ls Cuvits dessan havair l’[£] p lur fadias, et ultra reservà la falla della Vischnaunqua.

Melgsinavaunt ais conclütt, chia scha ün cumpress plü co 2 passa d’ fain, oder da d’invernar, ün armaint, q[ue]ll dess pajar a vaschins l’herbadi.

Item ais ordinà chia in pajar pravensa, dess quai chi nun vain pajà 20 cun fits generals, ù otar benefici dal general, gnir taglià sü l’ mez davo æstem et l’ mez davo psünas, pero uschea chia las psunas grondas da onns insü pajan duos parts, da plü co ’ls pitschens da 10 onns ingio.

Item ais decretà chia scha qualchie vaschin giavüschess dals Cuvits p seis basöeng üna oder 2 plauntas et scha ls Cuvits considereschan chi sea [f. 50r] basöeng et necessari, dess gnir dat ditas plauntas p 30 l’[£] l’üna, et q[ue]ll pajamaint dess gnir impundü ün üttel del Cumün, s’inclegia plauntas grondas:

Plü aise ordinà chia p iminchia 5 (sh) vachias s’ possa metter üna (sh) vachias s’ possa metter üna (sh) limargia in alp et brichia plüs.

Plü aise ordinat chia ls saltérs dessan cun diligentia, et senza resguard da psunnas pendrar ogni sort d’ bestiam, et chi scrivan sü lur multa al huster, et lander chia l’huster nun pagiess, oder chia l’huster tschinchiess, od eir lg salter, od chia l’ paur pigliess la muaglia pandrada senza licentia, q[ue]lls sun crudats à vaschins la falla d’ün tollar, reservand amo la pro lgs dretts dalla Vischnaunqua.

[f. 50v] Plü aise ordinà chia in l’avegnir dess gnir fat multa cun il sgiar, nempe suainter chia la strada Cumöena passa zuot oura spera lg rom, schi quai chi ais naun d’ vardt ditta strada dess gnir sgïa 8 dits aunt et [p. 80 modifica]passada q[ue]lla eivna pollen ells sgiar eir via d’ vardt la strada, als transgressuors ais miss la falla d’ün R.

Ais eir ordinat chia chi fa leignias in las multas p biar dessen dar taunt p plaunta sco seque, p üna plaunta in las Giondas l’[£] 6 et in la multa da Platz tenor ch’ella cloma l’[£] 12 p plauntas pitschnas, p las strasmultas ais specifichia, et dess acuratè gnir observà, eir quist linom in quistas 2 multas nun dess gnir fat da d’üngiün senza licentia dals Cuvits, è q[ue]lls dessan bain observar [f. 51r] et vair schi fa da basœng od brichia et mentre s’ chiattess ün chi fess üna plaunta oder tagliœl in dittas 2 multas senza basöeng et licentia dess gnir castia lg dubbel senza gratia:

Item ais ordinà chia in dittas 2 multas da Platz et dallas Giondas, sco eir passà sü las Voutas pollan ls vaschins far patütsch inua ells voulan, eir our in guat nair, et multa dellas Costas (resal[v]o la multetta da Leider) s’ po eir far patütsch, our dvardt ais p tuott scumanda suot pœna prescritta in las multas.

Ais eir totalmaing tschunk oura las sh chiavras, chi nun possan yr p la prada d’alp, sub pœna al paster chi lasches: yr 30 l’[£]: [f. 51v] Plü inavaunt ais ordinà l’alton mentre füss da basöeng, chia ’ls starlêrs et bavuolg[s] sean culponts da perchiürar l’ sh mual gross, et ün paster cumainza oura som Cierf, l’auter aint à som, et l’ terz in las Chiazuras, infina chi s’inscuntran et iminchia paster sea culpaunt la saira à chiatschar lg’ mual cuntra seis mantun, mo eir ls paurs sean obligats da tramettar il mual à trœp et q[ue]lls pasters nun dessen havair auter co la spaisa.

Plü ais chiattà p böen chia ls vaschins da Platz et dadour la baselgia, restan cun lur (sh) sterls pro il trœp pitschen, sea chia q[ue]ll sea in las Chiazuras oder zuot aint. [f. 52r] Ais eir ordinà, chia ün chi ha fuond in Cierf et our d’ Cierf et chi nun paja pravensa oder autras gravezzas, ne metta à quà ad alp, nun dess pudair gialdair ne pasch ne bual, mo mettond quà ad alp et pajond sco ün auter vaschin po eir gialdair sco ün auter vaschin.

Tandem ais eir ordinà chia davo sta Crusch üngiün nun dess laschar manair oura sh m[u]aglia (resalv las (sh) manadüras in Pradamunt) et q[ue]lls chi our dva[r]dt Pradamunt laschessan manair oura dessan gnir castiats et q[ue]ll mual gnir pandrà, et la multa dess esser l’[£] 12 p armaint.

Et sic est finis.
Sit laus et gloria Trinis.