Rätoromanische chrestomathie XI/Sonets

Da Wikisource.
Sonets

../Inhalt IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Inhalt
[p. 357 modifica]

Sonets

da

C. Bardola.



Uratiun.

Bap etern in tschel sü sura.
Aud’il rö1 da Teis infant,
Guida’m hotz ed ogni ura.
Saimper cun Teis man pussant.

Tuot sta ferm in Tia bratscha,
Tü cognnoschast que ch’eu bsögn;
Bap, assista’ m cun Ta grazcha,
E eumpagna’m cun Teis ögl.

Fa ch’eu dacuntin chamina,
Nella glüm da Teis S. pled;
Fa ch’eu dvainta qua manzina,
Da Teis thrun e majestad. Amen!




Nr. 21. Sonet, a mia nativa favella.

Romantsch Ladin, tü lingua da ma china,
Sonor resun. cun chant per am eulgiar2;
Chi qua plü tard, a meis svilup adtina,
A’m hast indlit eir svefs a favellar.

Romantsch Ladin, tü lingua benedetta.
Chi’ m arrondit il spiert e’ m educhet;
Fixand ils bsögns e’ls privels nella vita,
Per am salvar, pro in caracter net.

[p. 358 modifica]

Co poss eu tai schmanchar, chi est la s-chüma,
Da tantas otras linguas nels contuorns;
Intant cha’ ls filologs sun tuots perüna,

Sur quists teis nobils merits illustrants;
Percio, a’t pretsch sco gioja da meis cour,
Cun corp ed orma, tuot a ti’ honur!

Nr. 22. Sonet da Rassegnaziun ed’ingrazchamaint.

Ottant’e tschinch ans he vivü,
Ed hoz comainz cun ün daplü;
Nou sa, sch’eu quel eir poss complir,
Stant, que non po üngün predir.

Ma sper, cha Diou sco’l temp passà,
A’m vögl eir noss’havair güdà;
E quist ais lunic meis cuffort.
Per nella vit’e nella mort.

Usche’ m rassegn e viv containt,
Dormind quiet sco per avant.
Eir scha las forzas non sun plü:

Cuntin pero, qua ingrazchaud,
A quel chi tuot va dominand,
Ch’im fit concefs d’havair vivü!

Vna, 8. Dec. 1916.

Nr. 23. Sonet, al Nestor tranter ils poets Romantschs, Prsdt Bardola, Vna per seis 85vel anniversari.

Eir eu salüd e bain giavüsch!
A tants chi passan hoz Teis üsch.
Voless unir del fuond del cour.
Ün pitschen d’un al grand tesor.

Que ais ün vair tesor per l’hom,
Schi’l vain da tuottas varts il clom:
Cu’ ls duns cha Diou a’t ha concess,
Hast Tü servi a vair progress.

La terra patria det seis duns,
Ingio Tü il fargun hast tgnü,
Ma quels del spiert sun ils plü buns!

[p. 359 modifica]

Quel chi in dramas, vers, chanzuns,
Ottant e tschineh anns ha vivii,
Per nus Romantschs non moura plü!!!

Remüs dj 15. Dec. 1916. Segna: Simon Vonmoos
Copchà gio del fögl d’Oengiadina. Pfarrer.          


Nr. 24. Sonet, sur ressentimaints personals. Sulet sü’l muond.

Sulet sii’ muond, il suord batti exclama.
Siand non chatta conversaziun;
El po bain compartir seis bögns e brama,
Ma brich udir resposta da qualchün.
Ach pover l’hom. chi pers ha si’ udida,
E sto per forz’usche reistar solet!
Sulet sü’ muond, in mez humans blerüra,
Chi tuots cun el, non pon plü tegner pled.
Chattand pero’ na diferent udida,
Cha cur l’arch anguel suna sia tüba,
A’s svaigl’eir si’uraglia our dal sön;
Ressaint’el fingià uossa l’allegria,
Pro’ bap etern. chi tuot a bön colia.
E sta containt, tuot hoz in sa suldüm.


Nr. 25. Sonet, da Sigr Chasper Poo, Trieste, pro meis anniversari. 1915.

Al ur del pas-ch alpin, ot schember svezza,
Chi sia ramma stenda vigurus;
Dad anns e anns sfidà ha’l curaschus,
L’ira dels temps, in quella cler ottezza

Sch’eir main frondzlad’ais la robusta planta.
Il germ da vit’in ella non ais stüz;
Ella verdeggi’ amo e bütta früts,
Ils früts modests d’alpin’aria fragranta.

Usche’ m appar’hoz eir quel veteran,
D’Ottant’e quatter ans, chi non’ s stanglainta,
D’amo ouvrar per sia vall diletta!

[p. 360 modifica]

Al instancabel hom strendschains il man,
Cha’ tschel blers dids d’algrezi’ amo’ consainta
E früts amo il fertil bösch ans detta!

Segna:Chasper Poo.

Copgià dal fögl d’Öengiadina dels 25. Decembr 1915. Nr. 52.


Nr. 26. Sonet. Resposta a Sigr C. Poo, Trieste datta sü’l fögl d’Oengiadina dj 27. XII. 915. e comparsa nel Nr. 1. dj 1. Schner 1916.

En vegn semnand, qui ogni tant
Ün peer nuseheigls, pero sperand:
Cha qualch’amih, cun meglder spiert
Quels vöglia annöblir; per spert

Un schember bel e bain creschü,
Chargià da betschlas sü e sü.
Poss’apperir; chi enn seis früt,
Adatt, per la sandà pustüt,

Vögl’allegrar il char amib,
Daman e sair’imminchadi;
Epro sandà ils Seis mantgnair,

Felices tuots a nofs revair.
Espera pro tuot Seis affars.
Giavüsch Diou vöglia prosperar!

Nr. 27. Sonet al Sigr Chasper Pult, professor, redactur del Idioticon romantsch.

Süjainta mama lingua tü las larmas,
Chi sun sün quella nouva fossa spans.
Per ün dels teis zuond premurus infants.
Il qual saveiva bain manar las armas3.

Tü vezzast qui il frar già landervia,
Chi porta la bandera inavant;
Cur simils filologs ans van guidant,
Ais tschert victorgia, tras lur maestria.

[p. 361 modifica]

Udi seis elam: A’t sdonvla tü Romantscha,
Per vieplti la fabrica dozar:
Guit pro cun gripps, tuot chi romantsch qua tschantscha

Nus non cedain, ne tmain gnir in balantscha;
I architect ais frane in seis affar;
La tuor sto si, la bela tuor romantscha!

Nr. 28. Sonet. Protesta genuina.


<poem style="padding-left:4em">
L’hom narr, favland da scort.
Svefs neg’ün san pensar;
In dschand: "Ch’a cun la mort,
Finischa tuot il far."
Percontra l’univers,
Seo spiega nos intern;
Admetta ün progress,
Sün terr’ed in etern".
Cha tuot quel spiert human,
Giess via sco in füm,
Per qua finir l’ultim,
Sün ün plüchet sternün:
Protest’i san inelet!
Che disch, Ti Theolog?
Resposta:
Our dal inter prodüt, conclüda l’eremit.
Chi mlida in reposs, seis aigen Epitaf:
..Qui giascha na puppa,
..Chi alas qua sviluppa,
..Per in Olymp svolar -".

Nr. 29. Sonet, mifs in bocca al amih Sigr Giovani Mathieu a Napoli. pro Seis anniversari nad dj 25. Oct. 1836.

Anns Ottanta he compli,
E chamin imminchadi.
Frane in pee per l’Ottantün.
Sco nels dids da ginventüm.

Non’ m containt pero da quel,
Ne dal otter, ne da tschel:
Ma istefs, surlasch l’affar.
Al bun Diou e Seis guidar.

[p. 362 modifica]

Viv intant a Napoli,
’na citad plü vers mezdi,
Per sur stad guir a Ramosch;

A chattar meis lö nativ.
Mi’ algrezcha fin ch’en viv,
Els amihs-s-chets-ch’ cu cognuosch.

Vna, 18. Dec. 916.


Nr. 30. Sonet. In sezzüda del güdisch pro Sentenzia.

Tü güdisch qui chi sezzast,
Sü’l dret per güdichar,
Non efser sco’ na penna,
Chi segua a sofflar.

Confrunta cun la ledscha,
Tuot que chi vain prodüt;
Ma volva e stravolva,
L’inter a teis profit.

E seha, eir cun surpraisa,
Ma cun persvasiun:
Tü chattast la defaisa,

Cha’l diavel ha raschun
"Schi non guinchir dal dret,
"E da’ I raschun complet."


Nr. 31. Sonet, alla mort del p. m. Andrea Vital vegl magister e redactur del fögl chi spiret dj 25. Sept. 1916.

Eir en complandsch il bandunar
Teis post, usche dandet;
Per blers, quel doula fich amar,
Tant, ch’eu non sun solet.

Qua vegl magister vainst complond.
Da blera giuventüm;
E qua redactur dominant
Pür laschast fich suldüm.

Amar destin, "chi massa bod“
Ans priv’il char amih;
Per in Olymp plazzar plü ot,

[p. 363 modifica]

Sa cuors’usche compli.
Repossa quaid, repossa l’am.
Sur Tia tomba pass "in clam" "massa bod"!

Vui, 1 Oet. 910.

Nr. 32. Sonet. Introductiun della,,Glüm eletrica", nel Comünet da Vnà, d. d. 19. Dec. 1916.

Eletrie eletrie, frappanta splendur,
Chi foura tras l’ajer, cun ferma vigur;
Selerind lasschürezzas, eu’l cler d’ün solai,
Da magiea forza, ch’ün reista qua fraj.

Eletrie eletric, tiü glüm da dalet,
Cha l’hom reflessiv, a seis bsögn seuvernet;
Non sul per il cler, ma per tants plüs indrizs,
Chi’ servan preziss, sco seis meglders sudits.

Novella distincta, dimensa valur,
Ch’ingin hoz teis limits, as po declerar;
Cha forsa in dj tü, sforzand ta vigur,

Eir svefs l’imposibel, post qua superar.
Pereio, schi a’t nomn’eu: "Prinzessa d’onur"
Siand que meritast, per uoss’e’l ventur.

Vna, 20. Dec. 1916.

Nr. 33. Sonet, in honur del eroe Benedict Fontana, douvrand si’ aigna lingua e möd da scriver.

In Vallmüstair - a Chalavaina
Hast per la patria. Tü subi la mort;
Saglind cun sforz sün la trinciera
E ferm feri, non sögnast Tü ta sort.

Ma saimper, tgnand in ögl la patria.
Acelamast a Teis corp incoragind —
"Hei fraischgiamaingk Meis Matts; cun maj ais
"Par ün huom da faar: quai bricha guardat:

„U cha hoatz Grischuns e Ligias:
Maa nun plü"! Il valorus Fontana
Ha spirà. pero, El non ais mort,

[p. 364 modifica]

Ne po morir. In nos fats e brama.
Ais El als Grischs vivaint e honorà,
Seo funtana della libertà!

Anotaziun: Vide, la guerra Chalavaina del 1499. cunter L’austria.


Nr. 34. Sonet, conclüdant la glorgia e la libertà acquistada a Chalavaina nel 1499. als 22. Maj.

Irrupziuns fand morts, spredseh e rapina,
Eir ün cuntin fladar del inimih;
In Vallmüstair e Bassa Oengiadina,
Infin cha las trais Ligias han mifs pee.

Qua attachiand cun forz’a Chalavaina
Ils assultants ferms quatter voutas pli.
Chi suot imens repars as deivan gloria;
Istefs - Suprem destin-ils ba batti.

Tant vehement, als füt qua la derotta,
Cha’ pais dels fügitivs sfrachet del Ram
La punt; e blers croudant s’han najantà.

Ma eir per nus, qua decimind la lotta
Fich blers, e provocada granda fam
Fit greiv, la glorgia per la libertà!


Nr. 35. Sonet. Promemoria dels eroes crodads a Chalavaina 1499. repossand dadour il confin, sün terra eistra.

Calm il Rhätier as prosterna,
Cun ressaint ingrazchamaint:
Sün il tombel chi cuverna,
Ils guerriers chi possan laint.

Ring e Lombris sper Fontana,
Cun tuots oters valorus:
Chi nel champ da Chalavaina,
Sun crodads vietorius.

Cun vendetta per l’infamia.
Per rapina e mazzacras,
Seo tuot spretsch d’ostilità.

Ils valents portand la gloria,
Ilan spirà, qua in eombattas,
Acquistand la liberta!

[p. 365 modifica]

Nr. 36. Sonet. Las trais banderas della libertà a Vazerol nel 1471, chi denovo as han reunidas pro’l drama Chalavaina a Cuoira 1899. di 28./29. Maj.

Las trais banderas del Grischun,
A Vazerol splajadas;
Mossand als seenls ch’uniun.
A liberta fet stradas.
As han denova reuni.
Nel drama Chalavaina 4;
Dand l’eroismo da quel di.
Cun detagliada paina.
E quell’ans fa in pli chapir.
Per a tuots temps eir conservar.
Dit hüertà franc e sana;
Ans dand indizis da contegn,
Per hoz e saimper a minehün:
Ils pleds del grand Fontana"!

Nr. 37. Sonet, in honur dels 4. eroes, chi sot Ramosch dj 25. Marz 1499. sacrifichettan lur vitas.

Co’m surprenda qui l’ögliada,
D’ün zuond nouv bel monumaint:
Chi eret ais - d’ la vallada,
Als valents ingrazchamaint.
Muribunt ais qui chi tegna,
’na bander’il Capricorn:
Qual il man deroes sdrama.
Dals survinets, a pro lur scorn.
Per la libertà il premi
Ion Mengiardi e seis frar,
Un da Senol, e P. Gervedi:
Dan l’assalt al inimih
Croudan dopo löng gistrar
Sattisfats, d’havair cumpli!

Anotaziun: Prevezand bod u tard, qui l’erectinn d’ina collona memorativa, he en tras preschaint sonet voglii honorar ils dits eroes. [p. 366 modifica]

Acrostichons.

Sanet Magnus l’eremit fet’ na seapada,
da Vna davent sur Maisas5, nella vall
A Si’ honur in sequit nominada;
per viver la retrat dal muond totall.
Ma la virtüd del soinch chi splenduriva.
non il laschet qua löng reistar zopà;
Attrand dalöntseh nanpro, quels chi languivan
davo Seis pleds per gnir edifichà.
Guand lura blers, schi quels eir cultivettan
a lur sustegn, tuot quels terrains intuorn
Nels plans fertils; ed ultra fabriehettan,
al pee del Muttler6, il lö-in süsom.
Unind a quel plü quatter muntagnettas,
cun lur baselgia pro devoziun;
Nutrindusche il corp e l’orm’eletta,
sco füss sün terrain ün Elysium.

Tudais-ch Samnaun. La tradizinu dels vegls disch: Cha la vall da Samagnun sia gnii populada dal comiin Ramosch filiala Vna oura, tras pasturs chi là as domiciliettan, quals a sustegn ed in honur del eremit hajan fabrichà la prima muntagna si som la vall, ditta Samagnum ed in seguit amo otras quatter: Ravais-ch, Plan, Larette Champatsch; hoz la chapitala della vall.

Cha’ comün da Samagnnu steva cun Ramosch in complet stretta colliazinn ais comprovà quatras: Cha’ fondo da prevenda protestant in Samagnun gniva e vain amo tuot hoz administra dalla comunita Ramosch e da quella nossa eir pretais, non siand pli in Samagnun protestants. Sco pür cha’ Is vaschins da Samagnun e’ls vaschins da Ramosch eiran reciproe vaschins d’amanduos comüns fin circa l’ann 1848-50.

La cronica osia Palada Rhätica da Sprecher von Berneck disch: La vall da Samagnun sia in member dell’Oengiadina bassa,

Rammss. meis prüm origin,
disch la tradiziun.
Abain noss’am corrigen
dand otr’expression;
Mill’anns e plü sun mama,
trais figlias meis inter.
Usche. ch’in li da ramma,
sun bröls7 e prads ed ers8:
Sustegn per mai e blers.

[p. 367 modifica]

Anotaziun: La comunità politica da Ramosch, Tudais-ch Remis, rinserra, amo otras trais muntagnas osia filialas: Va, Seraplana, e Raschvella.

Las fracziums da Vnà: Griousche Vnadadaint, sun demolidas e per part convertidas in prümarans.

La cronica Palada Rhätica da Sprecher von Berneck, fa nominativ Remifs.

Il dictionar Pallioppi disch: pag. 592.

Ramosch, curtis in vico Ramusse, e Joh. von Remiisse; Ramusciae basilica St Florini quae sita est in loco; qui Rhemusciae nuncupatur XII. Jahrh. Heremusciae (von eremos = Einöde, Einsiedelei seil, des b. Florinus).

Medemaung determinescha la cronica a Porta: Ramosch ha seis nom da Eremus ün desert, spüir tscheppa9 e hos-chaglia; ch’in pero eraja, ech’el sia stat il prüm lö populà in Oengiadina, per efser ün ö domestic e früttaivel da granezza.

Eir Champel definischa Ramosch seo ina località ourdvart früttaivla per gran e frütta d’ogni sort.

Mnà ais meis nom. maniv ais seis origin.
siand maniv da qui in vall Griousch;
Abain chaprizzi dobbel am corrigen,
sun eu istess la perla da Ramoseb.
Nomads ils vegls, müdevan lur demura,
in Vnadadaint ed in Griuousch tschert temps:
Apro bujar10, lur champs e pradaria
in quantità per lur nudriamaint;
Sco a sustegn dell’Oengiadina sura
cun sejel, üerdi, flöder e formaint.

Anotaziun: Manas ais il nom Tudais-ch; comünamg vain seis nom pronunzia ed inclet sot il nom Vnå.

Vnà ais üna filiala della comunità politica Ramosch. I nom Vna ais ür nom postiz = Nebenform; seis origen ais maniv u Manaivel qua indichà tras P’expressiun Mnà - derivant da Mniv.

La cronica Palada Rhätica da Sprecher von Berneck fa diferenta menziur Muan, e Manà, chi pero ais istef’ s corespondent alla località, per transir como nella vall Griousch, "Muà, mniv manive manaivel".

Der neue Samler "Archiv für Bünden" 111. añada pag. 137. definischa per Manas il nom Vnà.

Nel archiv camunal Ramosch ed oters documaints vegls, vegnen avant amendnas formas, "Mna e Vnà".

L’ultima fuorma ais pli fluida e non transmetta ina bocca plaina seo la prima e percio hoz pli sustgniida.

Eir il Lexicon postal, "Postlexikon" determinescha Manas eu’ nom aldin Vià; e medlemang eir il dictionar l’allioppi. [p. 368 modifica]

Celin e Mondin e Pazin fabrichettan,
ün bel cominet sin la sponda del Oen;
E pasch e concordia qua saimper havettan,
schabain la tendenza da tuots non disch bön.
L’in deiva la crappa e l’oter legnam,
cun clangs e blastemas, seo minchadi pan.
Intant cha pacific il terz cun artists,
guideiva l’imprais’in ün styl zuond modest;
Na tnors u palazis, salons e stanzin,
ma’lpli necessari, pe’l vair contadin.

Anotaziun: Celin, pitschen tschel, il nom del comün; Mondin, pitschen inmond, üna muntagna spelmusa sü’l territori della comunità Celin; Putzin, pitschen malom oder diavel, il nom d’ün bel god eir sü’l territori da ditta comunità.

La comunità da C’elin oder Tschlin, in Tudais-ch Schleins rinserra amo otras tschinch diferentas mnutagnas n comünets: Martina, Strada, Solamisot u Selamisot, Saniclá oder Santnicola e Chatlur. In ultra sun amo duos hots: Ovella e’ hof da Pfands, nella vall del Tschera = Schergenbach.

La cronica, Palada Rhätica da Sprecher von Berneck nomua dit comün Schlinss, e nella cronica da Ulrich Champel vain pag. 109, fat menziun nom Tschlin oder Rhätisch Celin.

Nel dictionar Pallioppi vain dit: Tschlin u Celin, Dorf im Unter-Engadi, Urkundlich XII. Jahrhundert: decimae de Celine = pitschen scrim da gran.

Eir la cronica a Porta del ann 1742. fa menziun da Celin sco comunità politica.

Sün vasta riainta colina sta Sent,
E’ m para ch’ün dmura la propi gugent;
Non eraj cha chaprizi havefs quel efett,
Tuot chatta qua patria, tuot chatta dalet.

La comunità politica da Sent, in Tudais-ch Sins, rinserra amo otras trais muntagnas: Crusch, Suroen. ed Uina e nella vall Grious-ch il hof Zuort.

La cronica a Porta disch: Sent deriva d’ün pövet in Umbria, dit Sentini; auters decleran da Semita, üna senda u da Sentibus bos-chaglia chi eira peravant.

La Palas Rhätica da Sprecher nomna ditta comunità Sent.

Il diezionar Pallioppi disch: Sent Dorf im Unter-Engadin Urkl. in vico Sinde Latin Sentes = Dornbusch.

La cronica Champel nomna medemamaing Rhätisch Sent e cha ditta populazim deriva da Sentini a Centini in Umbrien.

Da temp vegl vain dit, cha’l comün da Sent as rechatteva, almain partim plü bass gio nella praderia da Sant Valentin, ingio ün sitto vain tuot hoz nomnà la baselgia.

Il comiin da Sent as tegna al quanto superbi, sün l’avgnir da sias funtanas mineralas nel bagu da Valsinestra cun sia salutifera ana minerala arsenica, vulgar dit, "Anaforta". [p. 369 modifica]

Forta ana, forta forta!
ais teis gust a meis palat:
Onde forza plü potenta,
serva per curar bainbod:
Reumatisems e podagra,
gotta, peidra, mal la rain,
Tuoss, madran, hydropisia,
mals nervus e stret da pet.
Acidula, tü esch buna,
per guarrir dit mals complet!

Prognosticum al bagn Vallsinestra, nella vall Laveranca "vulgar Brancla".

Branela, brancla ils eurants,
Brancl’ils peeis e branel’ils mans;
Sch’els aur ed argient.
A’t portan in Sent,
Sehi branela ’ls a milas
E brancla ’Is a tschients.
Branela, branel’e sta atent,
Al progrefs chi va eu’l temp:
Qui riv’ün stradun,
Per charr e pedun,
Sehi chattas, schi chattas.
L’affar sglira bun.
Branela, branela il ventur.
Dant al bagn seis vair colur:
Ün bel agredir,
Pro san bun respirr.
T’honura, t’honura,
Un bel avegnir

Original, Vnà, 10. Jun 1877.

Stabilimaint da bagns e cura dell’aua minerala "arsenica" Vallsinestra.

Furius our strettas gorgias,
Vain la "Brancla" as roudland,
Cun frantur e fand istorgias:
Indomabla as mossand.

Eir cha spelms e craps s’ mantunan.
Per qua impedir seis cuors;
Zuond ünguott’ad ella müdan,
Ne seis grigls ne sas romurs.

[p. 370 modifica]

Pür in quista vall suldana.
Chatta forz’ün sofferent;
Stant qua naseha’ na funtana,
Chi guarisch’il pazient.
Sas dolurs e sa greivezza,
Fand la cur’e fand qua bagns,
D’ana mineral’„arsena":
La fortina dels umans!
Ün stabilimaint da cura,
Chi da seculs füt neglet:
L’art man ha cun premura,
A tuot comods hoz erret
Buna chüra e servizzi,
Chatta quel, chi qui s’ volv’aint;
Chosa, chi spert da iudizzi,
D’ün potent amegldramaint.
Stant, sco l’ana della "Brancla",
Superescha seis intops;
Vita nouva, vita franca,
L’an’ "arsena" da bainbod.
Plü inultr’ais fich saluber,
L’ajer fin Oengiadinais;
Chi rinforz’e sa promover,
La saudà, chi füt suspais.
Tü lectur in terras eistras,
Chi’t ressaintast agrevà;
Ve bainbod in "Vallsinestra"
Per recuperar sandà.
Mera seculs l’acidula,
Qui servit als indigens,
Salidaivla in nosch’ura
E l’egraivla da tuots temps.
Cun sa forza surprendenta.
Schi, daffatt mysterius;
Ch’ais nell’aua qua fluenta,
A (tuots) malams pernizius.
Ve bainbod in "Vallsinestra"
Per chattar qui t’a sandà
Pro nos pövel non est eister,
Ma bain viss e resguarda.

Original, Vnà. 20. Anost 1912. [p. 371 modifica]

Sün s-chalin plii ot chamina,
tranter seis drettürials
Comblià da la fortuna,
svefs eun nöbels minerals.
Ultra que sun mondialas,
plüs sorgentas da stupur,
Occurent pro spezialas,
enras, bagns da pli valur.
La belezz’in simetria.
fa lurbana polizia.

La comunità politica da Senol, Tudais-ch Schuls, rinserra amo otras duas Muntaguas osia filialas: S-charl e Pradella, sco pli ils duos hofs St Gian e Nairs, l’ultim ais hoz il grandius stabilimaint da bagns e cura, Nairs."

La palada Rhätica da Sprecher von Bernek nominescha dit comün Schulss.

Urkl. de Schulles und curtin ad Scullis.

Der neue Samler definischa in vico Seulle.

La cronica a Porta disch Seullinm e Scultina, d’ün pövel Illirico in Italia, sper Scultena.

Ün eir suppona, cha Senol sia a temps antics stat fortificha, seo ina cità, cun müras intworn e portas d’intrar e sortir.

In ogni cafs a que ch’in hotz vezza ha Scuol ün fich bel avegnir.

In S-charl ais amo tuot hoz visibel las ninieras, ingio da temp vegl gniva explottà, eun fouras nel intern dellas muntoguas per far acquist da nöbels minerals argient etz.



Ils noms ladins suot Acrostichions, dellas singulas comunitads. politicas Samagnun, Celin. Ramosch, Sent e Seuol, chi a seis temp formevan la veglia drettüra criminala, Sotmuntfallon" nell’Oengiadina bassa, unito las anotaziuns, ha sotserit voglü relaschar alla successium ventura, sco cronica da regordanza a lefs temps.

Vnå, di 25. Avrigl 1917. C. Bardola.
[p. 372 modifica]

Inauguration.

Die neue Grenzbrücke Punt Martina, di 12. VI. 1887.

L’indiehada punt fin 1887, gniva fatta e mantgnüda, l’üna mitad dalla comunità da Nauders nel Tyrol, e l’otra mitad dals 4. comüns confinants, d’Oengiadina bassa: Celin, Ramosch, Sent e Senol.

1. Introductiun = Einleitung.

L’uniun fait la force
Dieß sprach einst ein Genie,
Esaimper s’ comprovet quist saz,
Als walire Harmonie.

Il creatur del tschel s-chaffit,
Zwei Menschen auf Einmal,
A fin cha quels usche unids,
Sich helfen überall.

E saimper plü il mond vezzet,
Daß Eintracht sehr macht stark.
E l’impossibel bod guagiet,
Gestüzt auf ihre Kraft.

Sur prezipizis valls e munts,
Fährt man per Dampf dahin.
Ingio da spelm a spelm las punts.
Hoch in den Lüften stebu.

Ün four’ils munts e nuv’ils mars,
Nach jeder Richtung hin,
Qui telefons, la telegrafs,
Ja schön ist’s meine Herrn.

II. Die alte Grenzbrücke = La punt veglia.

Ün simil capo nus vezzain,
Die neue Brücke hier.
Chi ais da fier e brich da lain,
Oh Eintracht welche Ehr’!

Pli bod ün feiva duos mezs punts,
Halb Oestreich, halb die Schweiz,
E que da lain - independents.
Ach Gott! Welche Thorheit.

Il flüm, chi’ns mossa uniun,
Wo Well’auf Welle folgt,
As grittanteiva dals minchuns,
Und tobte mehrmals wild.

[p. 373 modifica]

Bod sdrapeiv’el quist mez eun saj,
Das Ganz’ war ihm zu schlecht.
E bod quel otter schi la faj.
Bei Gott! Er hatte recht

Sadols dei spafs in refletet,
Den ewig wahren Spruch,
Percio inter’uofs ün la fet,
Durch Schaden wird man klug!

Disuninn porta chasti.
Es rächt sich selbst die Schmach,
Perque elamain nus d’hoz’in wi’
Hoch lebe die Eintracht.

III. Die neue Grenzbrücke = La punt nouva.


Previfs del bsögu s’unittan qua,
Die beiden Staatten gleich,
Portand ils cuosts gist a mità.
Graubünden und Oestreich.

E l’ouvra gnit manad’a glüim,
Wir hoffen schön und gut,
E que in base l’uniun,
Die immer stählt den Muth.

Dals Stadis duos per collandar,
Sind heut Vertretter hier,
E seo ch’ün anda lur favlar,
Gefählt die Arbeit sehr.

Quist capo d’ouvra guit fonda,
Zu Prag’im Böhmerland,
Ch’el sia char, u bunmarchà
Es ebrt den Fabrikant.

Ils impiegads dad ambas varts.
Sind jezt sehr stolz’ daran,
In lur bureaux, sco giand a spafs,
Man sieht ihnen gleich an.

Cuntaints il plü sun veturins,
Die jezt darliber gehn.
Els babitauts da quists confins.
Tyrol ed Engadin.

[p. 374 modifica]

IV. Schluß = Conclusiun.

E finalmaing ais meis giavüsch,
Die beiden Staatten mögen,
In tnots incunters da progrefs,
In Eintracht sich vertragen.

E pofsan eir ils habitants,
Die auf der Grenze wohnen,
Tant els, co svefa lur infants,
In ew’ger Eintracht leben.

Original compost e declamà.
da C. Bardola.


Auas mineralas.

Las auas mineralas d’Oeng. bassa, sun cognoschüdas circa mondialas, per far la cura e per far bagns.

In Scuol:

Il bagn da Nairs, cun plüs funtanas. diferentas da gust ed ingradienza. Las principalas sun: "Emerita e Luzius" cun aua insalada. La "Bonifazius e Snotsafs" cun ana forta. La funtana da "Vih" cun aua da suolper.

Üna singulara ingradienza vain avant nella funtana dellas "Muffettas", quella contegna e derasa in sia vicinanza in Gas mortal, usia üin sehvampir d’ün fluid volatil, chi culpischa mürs ed utschels, ils quals per caf’ s vegnan massa dastrusch. (in vicinauza).

In Sent:

Il bagn da Vallsinestra, medemang cun plüs funtanas, diferentas da gust ed ingradienza. Sco sun:,,La Thomas" cun ana insalada. La "Conradin" cun aua forta. "La Johañas" cun aua arsenica feruginusa. E "la Ulrich" cun aua da suolper. Pero plü u main sun tuottas. una cun l’otra mischcoladas.

L’adöver del bagn in Vallsinestra ais cirea "Prähistorie". A mia algordanza existiva our da temps vegls ed antics sü’l plan, della funtana arsenica feruginusa in bigl da legn, complettamaing impetri ingio in feiva ils bagus. L’ana da ditta funtana gniva s-chodada cun peidras chodas, our d’ün fö. Intuorn ditt bügl eira una granda [p. 375 modifica]muschna d’crappa circa colossala chi haveiva servi per s-chodar l’ana.

La ditta muschna Steinhaufe eira usche, lina positiva e clera perditta sur la vegldüm prähistorica, del ditt bagn.

Plü ultra.

Suot Vnà, Lotrecht nel chafuol della Vallsinestra, circa 4 d’hura distant, ais eir ina funtana d’aua minerala. chi fin hura non ais analisada; ün la nomina "Aua forta"; la quala vain dal pövel sustgnü e declerà, seo la plü ferma d’ingradienza da tuot las dittas funtanas mineralas.

Vnà. 12 Anost 1917. C. Bardola.
  1. il rödie Bittc. - rovar = bitten.
  2. Culgiar = Einschlafen. - Culgiaint = Schlafkamerad.
  3. La mort del prüm redactur Dr Fl. Melcher dj 23. Oct. 1913. Vide Nr. 19.
    nella I. raccolta.
  4. Dr. M. Bühler — Poet-Partsura. Prof. O. Barblan - Componist Chade. Redactur G. Luck Pool Partenz.
  5. Maisas, ist der Bergübergang.
  6. Muttler, die daneben liegende Bergspitze.
  7. bröl Baumgarten.
  8. èrs = Äcker.
  9. tscheppa Gestrüpp.
  10. bujar = Die Gütter düngen. ujar von biai der Mist.