Ö pappagallo de moneghe/Parte primma

Da Wikisource.
Parte primma

../Prefazion ../Parte seconda IncludiIntestazione 21 agosto 2009 75% poesie

Prefazion Parte seconda


 
Anni fa, forse a-ö secolo passôu,
(A storia a l’é zà vëgia, ma a l’é vêa)
Gh’ëa a Zena, ûn Monestë ricco, avvoxôu,
Fra quelli de tanti Ordini che gh’ëa,
5Dove e Moneghe tûtte, ëan reclûtæ
In te primme famiggie da çittæ.

Ve lascio dî, se queste moneghette,
Tiæ sciü da-ö poère e a moère in to coton,
Se farçivan de gnagnoe e de cuggette
10Ûnn-a votta lighæ da-a profescion,
E tescendo da lô comme i cocchetti,
Se sfogavan in frasche e patiretti.

Ma pe quanto se posse ëse ciammæ,
Secondo s’ûsa dî comûnemente,
15A-ö mondo ed a-e so tante vanitæ,
No gh’é chì ghe rinunzie impûnemente,
E da-ö ciû a-ö meno, in ogni condizion,
I sensi vêuan fâ vedde che ghe son.

E coscì queste figgie do Segnô,
20Pe quanto se-a passassan in rosäi,
A fâ torte, bomboin d’ogni savô,
A inquaddrâ di Gëxù, di Reliquâi,
Malgraddo sti da fæ, sti piggia e pösa,
Se sentivan mancâ sempre ûnn-a cösa.

25E da questo i riguardi e a compascion
Pe ö can dell’orto e ö gatto da cuxinn-a,
Ö bezêugno d’espande a so affezion
Se non âtro in sce ûn’oca, ûnn-a gallinn-a,
D’avei quarcösa, insomma da caezà
30Pe ö bezêugno che ognun sente d’amâ

Sci, ma a gallinn-a, l’oca, ö gatto, ö can,
N’ëan manco, comme diëmo, ö so ideale,
Voeivan quarcösa da tegnise in man,
Che ö piggiasse de frasche e ö e poese fâle;
35E indecise in sce quësto, ciù che quello,
Avieivan dexideôu tutte ûn öxello!

Ûn öxello? — Segûo! ma l’essenziale
Ö stava in te l’aveine l’adexion,
Ö nulla osta do Paddre Spiritûale,
40Ö quæ avendo ö manezzo e a direzion
De cosciense de tûtto ö Monestê,
D’in âto in basso, ö comandava lê.

Sto Paddre ö l’ëa ûn canonego do Dommo,
Ben pasciûo, riondo, fresco e colorïo,
45Bonn-a pasta se voemmo, e galantommo,
Ma in fondo ûn azenun cäsôu e vestïo,
Che però ö l’ostentava pe politica,
Ûnn-a coscienza rigorosa e stitica.

Perchè avendo imparôu per esperiensa
50Che pe vive co-e donne, e comandâ,
Bezêugnava dêuviâ da prepotensa,
No lasciale riflette e raxonnâ;
Ö gh’impiva ö çervello de lûçïe,
A cosciensa de scrupoli e de puïe.

55E ö l’aveiva ridûte de manëa,
(De ciù che ëan za ristreite d’intelletto)
Che no poeiva vegnîghe ciù ûnn’idëa,
No ghe poeiva scappâ manco ciù ûn petto,
Che ne favan ûn caxo de coscïensa
60Da portälo a l’artâ da penitensa.

L’ëa zà do bello, che a-ö confescionäio,
Ö s’ëa accorto da çerte reticense,
De vêuggie male espresse e d’ûn frasäio,
Che ö notava ûn remescio in te coscîense;
65Ma cöse diascôa mai, se voesan dî,
Ö no l’aveìva mai posciûo capî.

Ö bello ö l’ëa che tûtte in generale,
Mugugnavan a stessa scinfonïa,
Coscicché ö pöveo Paddre Spiritûale
70No savendo spiegâ tanta armonïa,
ö se misso in sospetto, ö se sciätôu,
Annasando ûn graviscimo peccôu.

E primma co-a dolcessa e a persûazion,
Poi co-i sbraggi e-e minacce ö e-ha obblighæ
75Sotto penn-a d’eterna dannazion,
A spiegâghe sti scrupoli, e ste coæ,
Che da-ö ciù a-ö meno favan vedde tûtte,
Fossan zovene, o vëgie, o belle, o brûtte.

Poeì pensâ che resäto, in to sentî,
80Che tûtte ghe parlavan d’ûn öxello!
— Öxello? öxello? comme saiva a dî?
Forse quarche lûghen, quarche frenguello?
Ma no, perbacco! no ghe sæ raxon
De voeisene accûsâ in ta confescion! —

85Ûn öxello! ûn öxello! — ö mugugnava —
Pâ che chi se camminn-e de galoppo! —
Ö voeìva che spieghessan, ma ö tremava
Che poi finissan pe spiegâse troppo,
E pe-a puïa de sentî quarche sguarron
90Ö sospende ä dreitûa l’assolûzion.

Poei pensâ che rossô, che suggezion
Quando sciortindo da-ö confescionäio,
Invece d’accostâse ä cömmunion
Se retïavan in coro a dì ö rosäio!
95S’ammiavan, comme a dî, se ghe son mì
Veddo, Sorella, che ti gh’ë ti ascì!

Pe caxo strano, pe combinazion
A Maddre Sûperiôa che a l’ëa marotta,
A questa generale confescion
100A l’aveiva mancôu pe-a primma votta,
Che se dunque a lê ascì ghe sæ toccôu
D’accûsase do mæximo peccôu.

Ö canonego tûtto impenscierïo
De questa so straniscima trovata,
105Dïta a so messa, e cacciôu zù d’asbrïo
Quattro beschêutti e ûn pö de ciccolata,
Ö core sciú da-a Maddre in quinta e sprescîa,
Che a resta lì imbagiä comme ûnn-a nescia.

No l’ëa cösa comûne ed ûsüale
110De vedde ö Paddre capitâghe in cella,
Che sempre, pe ûn riguardo natûrale
Ö se fava annunziâ da ûnn-a Sorella,
Quando ö vueiva parlâghe in ta so stansa
Pe dighe quarche cösa d’importansa.

115Scicchè dunque, veddendolo arrivâ
A quell’öa... senza annunzio, e appenn-a intrôu,
Lasciâse cazze zù senza parlâ
In sce-ö primmo scambello capitôu,
Scibben che a voesse fâ l’indifferente
120A se sentïa vegnî mezo aççidente.

— «A cöse posso ascrive a degnazion
«De veddilo a quest’öra in ta mæ cella?
— «Eh... se mi son vegnûo gh’é a so raxon,
«Gh’é ûn motivo, degniscima Sorella...
125«Ma pur troppo ghe devo confessâ
«Che no so da che parte prinçipiâ!

«Voscià che scià l’é Maddre, e in conseguensa
«Scià deve ëse ciù de atre illûminâ
«Da-i conseggi do Çe, da l’esperienza,
130«Dä virtù lungo tempo praticâ,
«Scià me pêu dâ ûn conseggio pe sciortî
«Da questo... no savieivo comme dî.

«Nientemeno degniscima Sorella...
— «Scià me spaventa! Ecce ancilla tua,
135«Invoco te, nostra benigna stella.
— «Che ö Satanasso ö ne gh’a misso a cöa,
«Che ö l’é intröu d’arescoso in Monestê
«E che ö commensa a comandâghe lê. —

«Oh Virgo potens! son affari seri... —
140— «In te questo corzêu de puritæ,
«Se fæto stradda çerti dexiderî,
«Se commensa a parlâ de çerte coæ,
«De cöse che no diggo e che no nomino,
«Quoniam reiecta et interdicta Domino!

145«Pêu dâse che me sbaglie, e n’ho speransa,
«E che no ghe seggie ombra de nequizia,
«Ed ansi, pe no daghe d’importansa
«E pe no mette e Moneghe in malizia,
«N’ho vosciûo vedde a-ö fondo, e dighe sccetto
150«Cöse sæiva ö peccôu de quæ sospetto;

«Ma ûnn-a Maddre che-a deve pe cosciensa
«No perde mai de vista e so sorelle,
«Che son stæte remisse ä so esperiensa,
«Diëmo, comme altrettante pecorelle,
155«Vêuggio credde, a l’aviâ sûbodorôu
«Cöse diâscoa ö Scarpetta ö gh’ha sciûsciôu.

«No l’é cösa che a segge natûrale,
Ö continua severo, «che fra tante,
«Quæxi tûtte, ansi tûtte in generale,
160«Solo a Maddre a me fasse l’ignorante,
«Mentre lê, çerte cöse, a l’ha ö dovei,
«D’indovinâle se a nu-e pêu savei»

A Maddre, che a l’ëa in letto, e da-ö patî
A se sentîva andâ tûtta in t’ûn suô,
165A stäva lì sensa ne fâ ne dî,
Ansciando pe l’angoscia e pe-ö rossô
E maniman che ö Paddre ö ghe dixeiva,
A cacciava zù a faccia e a se strenzeiva.

Finalmente sto chì, persa a paziensa,
170Ö se misso a sbraggiâ — «Parlo a voscià
«E gh’intimo in to nomme da coscensa
«De dime tûtto quello che scià sà
— «Ma mì... ma mì, ma mì... l’é zà do bello
«Che chì e Moneghe vêuan tutte ûn öxello!

175«Cöse a l’é questa vêuggia generale
«Che a se fæta conosce tûtt’assemme?
«O questo ö l’é ûn öxello natûrale
«E alloa, che scûsan, me pän tante scemme;
«O se tratta... se tratta... no saviæ
180«E alloa capîscio, perché son sciätæ.»

Comme quando ûn chirûrgo desgaibôu
Ö caccia zù ûnn-a diâ in t’ûnn-a ferïa,
Ö paziente quantunque preparôu,
Ö tia ûn sbraggio, ö se storçe, ö se retïa,
185Coscì a Monega, appenn-a a l’ha sentïo
Parlâ d’öxello, a te m’ha dæto ûn crïo!

E piggiâ da ûnn-a forte tremaxion,
Ascondendose a faccia in ti lensêu
A mugugna a preghëa da contrizion,
190Tïando sciù di sospï da strenze ö chêu,
Mentre ö Paddre a sta nêuva descoverta,
Ö resta lì ciantôu, co-a bocca averta.

— «Comme! comme! ö barbotta maveggiôu,
«Cöse l’é sta faccenda? e comme a va?
195«Voscià ascì, Sûperiôa, scià l’ha peccôu?
«Scià vorrieiva ûn öxello anche voscià?
«Orror orroris, libera nos Deus
«Quoniam in fovea incidit cor meus!

«Eppure a quell’etæ, n’aviæ credûo...
200«Ma zà e vëgie son pozzi de nequizia...
— Ah mi n’aviæ supposto de segûo...
«Che ghe fosse... — Via ben — tanta malizia
— «Ah davvei? — Ritegnûo che ö segge ûn male,
«Ö creddeivo, a-ö de ciù, peccôu veniale,

205— «Ah veniale? e và ben, stemmo a sentì
«In che moddo e manëa sciâ-a raxonnôu?
«Scià n’agge suggezion. — So ben che noî
«Emmo a-ö mondo e a-i so attacchi rinonziôu
«E dovemmo schivâ con santo orrô,
210«E affezioìn che no seggian pe-ö Segnô.

— «Ma quello che ö l’ha dito ä Maddalena,
«Sei perdonata perchè molto amasti
— «Ah miccie, Sûperiôa, scià no se gena,
«Scià no vadde a toccâ de questi tasti
215— «Ö no vorriä gravame oltre mezûa
«Per l’affezion che ho pe ûnn-a so creatûa.

— «Ma questo ö l’é ûn linguaggio da Demonio
«E no posso lasciala continuâ
— «Ma per altro gh’é ö porco e S. Antonio.
220— «Ma cöse diascoa scià me va a çercâ?
— «Ghe San Rocco cö can, poi ghe n’é tanti
«Che voeivan ben a-e bestie, e püre ëan santi.

— «Bestie?! — Mi ho dïto, e posso aveì fallïo,
«Ma se avesse affezion per ûn öxello,
225«Ö l’é pur sempre ûnn-a creazion de Dio,
«E onoro questo in te voeì ben a quello,
«Ed almeno, ö no sâ peccôu mortale,
«Benchè ö segge ûn affetto ûn pö carnale.

«Ma però ghe rinunzio, e me despeûggio
230«De questa poco ascetica affezion,
«Se per caxo ö l’é ûn male, o solo ûn schêuggio
«Da poeime allontanâ da-a perfezion;
«No transiggio davvei, co-a mæ coscienza,
«E domando de fâne a penitenza.

235— «(Oh per bacco! a sæ troppo madornale...
«E m’aveivo creddûo che se trattesse...)
«Ma ö l’é proprio ûn oxello, ûn animale?
— «E de cöse scià voeiva che parlesse?
— «E per die! scià me fæ di de giastemme,
240«Scià parlan sempre comme tante scemme!

«Gh’é bezêugno de fâ ûn indovinello
«Pe trattâ coscì fûtile argomento?
«Eh cazzo! se scià l’han coæ d’ûn öxello,
«Scià ne piggian magari ciû de çento,
245«Ma scià non vegnan a-ö confescionäio
«A sciätâme c’ûn stûpido frasäio... —

Poi cangiando de ton — «Son soddisfæto
«Che a cösa a seggie terminâ coscì,
«Ma per’altro... segûo... da-ö dito a-ö fæto...
250«Ghe passa molto scià ö sa ciû che mi...
«E no vorrieivo che scià se credesse
«Che in fæto de pascioin ghe larghezzesse.

— «Ma dunque, se porriä innocentemente
«Dâ sfêugo a questa piccola affezion?
255— «No ghe diggo de no, ma segûamente
«Bezëugna fâlo, con moderazion,
«Ed in moddo e manëa che st’amminicolo
«Ö ne segge per l’anima ûn pericolo.

— «Oh per questo... — Mi so cöse me diggo,
260«Mi conoscio ö demonio e a so politica;
«Ho zà dito de scì, e no me desdiggo,
«Pe n’ëse d’osservansa troppo stitica,
«Ma poi poi, questa vêuggia generale,
«A l’ha ûn pö de terreno e de sensûale.

265«E se se permettiä che ogni Sorella
«Agge a passoa, a cardenn-a, a parissêua,
«Cara mæ Sûperiôa, ghe-a diggo bella!
«Gh’andiä ûn monte de miggio e de scaggêua,
«Lasciando, che se cantan tûtti assemme
270«Atro che meditâ, scià vegnian scemme.

«Per conseguensa, ben consciderôu,
«Che accordâghe ûn öxello a quante son,
«Ö porrieiva ëse ûn mâ, ho deliberôu
«De restrenze ûn pittin sta distrazion,
275«Con permettine ûn solo, che ö l’é assæ
«Pe soddisfâ tûtta a Comûnitæ.

«Natûralmente ghe vorriâ ûn öxello
«Che ö no segge piccin nè delicôu,
«No diö proprio da fâsene ö bordello,
280«Ma che ö fasse ûn servixo continuôu...
«Se sa ben, scià son tante, e scià vorrian
«Tûtte quante tegniselo ûn pö in man.

«E pe questo me pä che a Provvidensa
«A ghe l’agge pe lö misso in conserva;
285«Mi ghe n’ho ûn bello, e posso fäne sensa,
«Perchè da-ö giorno che m’é morta a serva
«Ö non é de demôa ciù pe nisciûn,
«E ö patisce ûn pö troppo de zazzûn.

— «Cose sento? e scià ö dixe pe davvei
290«Semmo indegne ä dreitûa d’ûn tanto onô —
— «Ghe diggo ansi che ö saiva ö mæ piaxei
«Quando poëse affidâlo in man a lô,
«Perchè in casa da mi, povëo Loritto,
Ö rischieiva de moi dall’appetitto. —

295«Ö se ciamma Loritto? — Çertamente!
«E ö l’é ûn bello campion de pappagallo,
«Bello, grosso, amoroso, intelligente,
«Che ö parla comme noi. — Comme me sciallo! —
E lasciandose indietro ogni rispetto,
300A cacciava zü e gambe fêua do letto.

Se non che, piggiâ poi da-a sûggezion
Per aveì dimostrôu tanta allegria,
A s’é missa a desghêuggie ûnn’orazion
Tûtta fûta, compunta ed avvilïa.
305Domandando a-ö Segnô d’avei piëtæ
De so colpe e da so fragilitæ.

Quanto a-ö Paddre, superbo internamente
Che ö so öxello ö l’avesse fæto effetto,
Ö se gh’é dimostrôu molto indûlgente
310Per questa so mancansa de rispetto,
Limitandose a esprimme ä Sûpejôa,
Che ö giûsto, ö pecca sette votte a l’öa.

Poi piggiando licenza, ö l’ha invitâ
De voei fâ presto a radunâ ö Capitolo,
315Perchè ö savesse cöse gh’ëa da fâ,
Sotto quali osservanse, ed a che titolo
Ûn öxello ö l’intrava in Monestê
Cö-a so licenza e regallôu da lê.

E finalmente, visto ö fondo a-ö sacco
320Di boin avvertimenti d’öcaxion,
Ö l’ha tiôu sciù ûnn-a preiza de tabacco,
Dixendose da lê: Miæ che fûrbon,
A fävo grossa, ma l’ho giä coscì,
Che ho poi finïo con guadagnâghe mi.