Gian Caldar: drama in 5 acts/2

Da Wikisource.
../

../ IncludiIntestazione 25 ottobre 2015 25% Da definire

Gian Caldar: drama in 5 acts Gian Caldar: drama in 5 acts

Act second.

Scena prima.

Avant la casa de Caldar in Schons. Üna curt libera cun iina tiglia, sut la quala so recatta iin banc. Prospcct sur la vallada e sur las muntagnas.

(Elisabeth c Victoria.) — 87 — <poem> Elisabeth. Te lascha confortar, o cara figlia; Quei eis be üna fama, che el sei Assassinau; se ha la fama pür Verificada, igl eis temps aunc da So planscher e da s'attristar. Victoria. 0 mamma, Sun semper veras las novcllas da Disgrazia. Sch'inzatgei del bön Ia fama Derasa, ün po dubitar, ma sch'ella Monziun fa da disgrazia, cert allura Eis ella vera. — E non ven quel hum, II qual portau ha questa trista nova, Giust sez dalla Surselva? Na, quest hum Non menta, Christoph ois assassinau. Scena seconda. (Signun. Las ^antecedentas.) Signun (a se sez). 0 ella crida! Deus, han ellas gia Reeertas novas? Elisabeth. Tgci havcis, signun? Vus cssas trist? Deus, schei, tgoi vus haveis? Signun. Jou porta pauc del bön. Elisabeth. Eis incuntrau Fors' inzatgei a miu mariu, ne eis Del niiivel nos iu inzatgei a frusta? U nus porteis vus nauschas novas da Noss castellans? — 88 — Victoria. Eis Christoph mort? Signun Schei la verdad! Elisabeth. Plidoi, non nus laschei In quolla inccrtezza Signun. Ils cavalls Del castellan da curt sun stai in vos Bcl èr da mess tardiva; e vegnind Caldar latier, cl non po sia gritta Plü dominar o copa ambas dus. Elisabeth. 0 Dous L'impctuus, o l'imprudont! Ilai inzatgoi aschia presontiu Da ditg. Nel ultim temps mangiava'l c Beveva'l quasi plü nagut. El era Adiina malinconic, alterau. E cur che jeu il domandava, tgei Gh maunchi, mi restava'I debitur Adüna la resposta e teneva Qelau nel cor tot sia afflicziun. Victoria. E tgei plü lonsch, signun, tgoi cis cun el Allura daventau Signun. Havend copau El ils cavalls, vegnit el sün il munt Pro mei tot in ün suadic, e me Roget per latg; jcu vom in miu cellèr, ¦ Dintant in tegia el spctgava. E Cur jcu ven dal ^ellèr cun latg, gia era Svaniu scodün vestitg dad el. Mirand Inturn, al ur jeu vezza della selva Intgüns scudiers, ils quals il mess havcvan Sün ün cavagl. Et inavant cls jettan Tot a güvland cun lur rapina vers Fardiin; c là el giascha uss nel carccr. — 89 — Elisabtth. Allur' se ha il trist presentiment Er accompliu! Suvent gli schet jeu: mira, Tiu inflexibel, obstinau caracter Tc manerà ün di aunc in disgrazia. Per autcrs pensas plii, ils quals te mai Non recompensan, cho per donna et Infants. Remproschas, er las plü carinas Güdavan qua nagut; gia adüsau Da giuven al extrem horrend, el ha In sia vita militara et Er tras la cacia, che fa beffas cun La mort, tomprau siu anim. Ussa ruia In quosta trista tur cordöli o La furia al fil de sia vita. Signun. El non dovci languir nolla preschuu; Nus il stovcin salvar. (s'absonta precipitus.) Elisabeth. 0 per amur Dol ccl, signun, mi schei, tgci intraprcndcr Vus uss voleis? El va e jeu gli vögl Uss sequitar.. jeu sto quei tot saver, Ch'ün' autra imprudenza aunc la prima Non possi render irrcmediabla. Scena terza. Victoria soletta. Giust Deus in ~eV. U bab sco dclinquent Nol carcer! E privau da tot confort! Perquei ch'el proteget ses propris beins D'usurpaziun! - E jeu tot bandunada, Exposta al tirann infam, a cui Nagut resister asca! E Christoph, Noss' ultima speranza et agüt, A Trun in ün forest d'assaltaturs Copau! — Pür nieinia vcr cis quei ch'il hum — 90 - Nus raquintet, el giascha mort, copau! In quella selva!... 0 terribel tuna Quest plaid mi nell' oreglia! Una flur Da tot la giuventüna rhâtica E la juvella la plü preziusa De tot ils cavaliers e la superbia Dell' olma mia, niiti solet deletg, El eis copau eis mort!.. o plaid ftinest, II qual compiglia tots torments d'infiern! La giuvna e flurinta vita morta! Scena quarta. (Victoria ot il castellan da Bârenburg.) Castellan da Bârenburq (il qual la s'avicinescha inobservau o ha audiu ils ultims plaids). Non seies aschi trista, miu infant; El non eis mort. Victoria. Tgi interrumpa miu Discurs (Ella vczza il castollan e s'eleva dalla toma.) M'agüda, sancta virgina! (so snuischa.) Castellan. Tü tcmas, miu infant? Pertgci? Jou novas Dal bab ti porta. Victoria. Castellan, dal bab? Tgei cun niiu bab haveis vus comenzau? Castellan. Sch'er sia sort presenta non eis digna D'invilgia, sch'eis el aimc almeins in vita. El eis nel carcer a Fardün sut terra, Et il solegl non il molesta. Ruscs, -- 91 — E las civettas gli fan musica E l'adormentan in ses sömis duli_s De libertad ; beinduras er s'unischa Cun questa melodia sia vuscli ln tuns sgrischeivels, cur l'inflammaziuii De sias plagas cun snavur gli passa Tras il magul dell' ossa, c ner saung, Culand da sias biergnas, il sternüm Smargint de siu letg miserabel bagna. Victoria (s'inschenugliand avant ils peis del castellan). Misericordia, o Castellan! Misericordia cun miu car bab! Misericordia cun siu infant! 0 Deus! Sche sun allur' impenetrabels Us cors de quets Iiumans sco tanta crappa Da düra spelma, che ha sentiment Negün, o plii crudels ch'ün monstrum del Desert, cho strangulescha giust nel löc Siu adversari e non scarpa mai Tot Icntamein iin mcmber zieva l'auter, Volcnd se deloctar al sbratg d'anguscha Della naturn! 0 havcis hagiu Vus bab ncgiiii Vus cis iiiconoscheiit Qticst nom tant dulg? 0 jeu vus roga por Amur del plü plü sanct e del plü car, Chc inzacur vus possedcttas, mi Rostitui il bab! Casteltan. Te aulza, bel Infant, tii facilmein il pos haver; Quoi garantischa la bollezza tia; A grazia tala ün non po resister. Victoria. Voleis vii8, castellan, nii libcrar U bab? Castellan. Sch'il prim tü mi t'arrcndas. — 92 — Victoria. Tgei Voleis allur cun mei? Dovei per el, Prendend sias cadeinas, jeu ir in Preschun? Mi dei pür las cadoinas, jeu Las vögl portar, finche quest' ossa rumpa In tocca. Castellan. 0, tgei pensas, matta? Na, Non ois creada tala fina inembra Por la sgrisclmr del carcer, e non deschan Ad iin tal corp ligiams da fierr. Tot autras Cadeinas streuschor te dovein. Sün lams Plüma-js da fin valii doveis pusar, Da dul_s ligiams d'amur lam abbragiada. Victoria. Ha! tia druda, castellan, dovei Jeu daventar? Jeu cun vergogna mia La libertad del bab dovei comprar? Castellan. Infant, non m'arrabiar! Sche tü non vol, Per forza quei da tei sai obtoner. (Victoria gli s'approximescha, il castellan la vol abbraciar, clla i_üffa sia spada, se fa libera dad el tras ün spert moviment, se postescha visavi dad cl cun spada sttodrada.) Vkioria. Jcu te pcrfora cun la spada tia, Sche tü mi toccas iin solet cavell De mia testa! Qerca tü las femnas De tiu solazz in auters locs; avant Che ella ti impegna la honur, Se dat la figlia de Caldar la mort. (Christoph da Signau ven, inobscrvau da tots dus, dal funds della scena c se precipitescha* siin il castellan.) - 93 — Scena quinta. Christoph da Signau. Tü seroc infam, tii has d'attribuir A tia cativezza e bassczza Dcll' olma, sche jeu quella non spedischa Immcdiat al diavel nel infiern. Uss os tii in mes mauns, birbant infam. Vol tii !a glüsch det bet solegl aunc vêr Plü ditg, te fai daven, va nel castê Da ladranaglia e fai pönitenza Pcr tia vita pleina da peccaus. Ti ven la vöglia da t'avicinar tln' autra gada cun tal' indecenta Cuveida alla spusa mia, Tü Returnas mai mai plü in tiu igniv. Castellan (s'allontanand). Pcr quest' insulta cert jeu ti darà Resposta! Christoph da Signau. Fugia, ne che jeu te scarpa In milli tocs e dun la carn do tiu Cadavor miserabel a mes tgauns. — (II castellan va.) Scena sexta. (Victoria e Christoph da Signau.) Christoph da Signau. II scroc el va; nus essan uss solets. Victoria, sche essan nus puspei Insembel! (abbragiament.) Bein saveva jeu, che tii La figlia seies da Caldar; ma jeu Non anquiriva tanta energia Da tei; quei era rhiitic verame'n, Infant; superbi tü me fas. — 94 — Victoria. 0 il Mi para singular e sco sch'il fuss Un sömi, quei ch'eis daventau, cun stenta Jeu me be pos orientar uss zieva Tot quell' anguscha e quel grand scumbigl. La fama te fageva esser mort. Terribols nüvels ners mi stgürentavan II spirt, las formas claras della vita Svanivan nella notg funesta, e Visiuns snueivlas, sminaciand disgrazia, Mes senns turbavan; ma tii arrivottas Allura sco il clar sologl, il füt Clar di, et ils imatgs della sgrischur Fugittan; plaun a plaun miu pauper spirt Cattet puspei ruaus; o, t'ingraziar Me lascha uss da tot miu cor, a ti, Miu salvatur o glüsch de mia vita. Christoph da Signau. Miu aungel dultj! Nus vögli Deus proteger; Eis el cun nus, l'infiern nus sto untgir. Jeu ten cun tei e mai vacillerà. Victoria. Sco la pervencla me vögl stortigliar Inturn il rüver, semper m'attaccand Cun tota forza vegetala de Miu cor plü stretg al biist, dal qual mi be Fluischa il deletg e la fortuna. Christoph da Signau. O fuss tiu bab er qua quest' ura, che Jeu gli savess descriver il success E quei ch'eis nella Rhiizia per nascher! Victoria. Quant debla eis la femna, semper mo La preda de ses sentiments annetgs! U prim jeu m'attristava fitg per tei E per miu bab, ma te h.ivend puspei, — 95 — Tü m'implenischas cor e senns aschia, Che jeu, surpresa dal resontiment De matta, il pericul de miu bab Imblida — jeu, jeu siu infant! Aschi Totalmein imblidau, sco ol uss giascha Là a Fardün in quella tur terribla, A peina ün' umbriva aunc dol hum Superb e plein da forza dad antruras, Mortificau o consumau da fam E da blegiaglia e fredaglia, dallas Fcridas sanguinantes c da grandas Dolurs dell' olma. Christoph da Signau. Caldar preschunier, 'ln quella tur sgrischeivla da Fardiin! Ruina, perdiziun al castellan! (davos la scena.) Ruina, perdiziun al castellan! Scena septima. (Christoph da Signau. Victoria. II signun.) Christoph da Signau. Da dretgas uras vus vegnis, signun. Vus m'impresteis vos brac, fitg bein il sai Jeu adovrar. Signun. E jeu sun prompt a tot, Sch'il paga la liberaziun da Caldar. Cluistoph da Signau. Adunque spert all' ovra! La Valrhoin E Schons m'agüdan. Vus saveis aunc pauc Da quei, il qual da curt eis daventau. Tot adascusamein cis iina ligia Urdida; humiliaziun dels nauschs Ladruns de strada e dels castellans, La segürtad de nossa proprietad, L'acquista de noss buns drotgs vegls, quei eis — 96 — II scopo, ch'ella ha in ögl. Ad ella Gia appartegnan ils subdits e sez L'avat er da Mustdr, quels da Rhiizün E quels da Werdenberg, quel da Mcsauc Cun ses subdits, sco er ils libers in Surselva, et ils humens dels comüns Da Lacs e da Fallèra, aduals AIs lufs in lur indominabla forza. Nus radunein uss subit ipiels da Schons E hberein il Caldar, ils tiranns Copein nus, lur castolls da ladranaglia Del tot las flammas consumar doveion. La proxima damauii nus mussi o Salüdi iina terra libcrada. Signun. Jeu sun latier cun corp ct olma, o Co vögl pallar la tortga c la mazza! Victoria. Mi schei, signun, inua eis la mamma, Non la havois vus vissa? Signun. Ella giust Arriva, ella eis accompagnada Dad ün spiritual. Christoj da Signau. II Pontaning, II dign avat del convent da Mustêr. Scena octava. (Avat Pontaning. Christoph da Signau. Elisahcth. Victoria. 11 signun.) Christoph da Signau. 0 soies beinvcgniu, Reverendissim .Signur avat! — 97 — Pontaning. E seies salüdau Er vus, signur Christoph, qua nol bel Schons! Vus cssas qua dcsidorau e mi Saveis güdar. Christoph da Signau. Mo schei, cun tgei, signur Avat, e jeu quei fetg cun grand plascher. Pontaning. Nus mein inscmbel a Fardiin por dir Ün pèr plaids serius al castellan. 11 Caldar liberein nus da siu carcor Et il als sos da casa remanein. Victoria. Vus nus vegnis ün mess del cel, signur, Per nus salvar d'anguscha e cordöli. Vus semper ossas stau a nossa terra Ün aungel della pasch, il qual trapassa, Semnand benedicziun, por las valtadas, Guarind las plagas, che la frappa c La crudeltad dels castellans fagettan E dels signurs. Deus benedischi vus, El coruneschi l'ovra vossa e Nus detti er tras vus puspei il bab. Pontaning. Stci bcin, fin che nus returnein. Elisabeth. Schi, nus Volein orar, che l'ovra reussischi. (Avat Pontaning e Christoph da Signau van.) Scena nona. (Elisabeth. Victoria. H signun.) Signun. Quei eis ün hum stupend e da presenza, Quel da Mustêr, l'avat, inua il Haveis vus incuntrau? 7 — 98 — Elisabeth. El ven da Cuira E vol Valrhein uss visitar, allura El passa sur il munt da Vall e va A casa. E passand el a cavagl Per questa via, piglia jeu curascha E gli lamenta mia peina. Subit El descendet da siu cavagl, laschet Tot ils signurs, ils quals l'accompagnavan, E spert vegnit cun mei. El gia conoscha Da sia giuveiitüna miu mariu, E jeu sun nata er in siu comün. Victoria. Nus nus stovein uss preparar a temps AIl' accoglienza del signur avat Et al return del bab. Elisabeth. Alhir' volein Nus ir a casa a semtgar tot quei, Cho descha ad ün tal moment. Victoria. E vus Vegnis cun nus, signun, a nus güdar. (Tots s'absentan). Scena decima. (Sala nella tur a Fardün.) (II castellan et ün famcgl.) Famegl. Avant la porta stattan dus signurs; Els volan favellar cun vus ün plaid, Signur illuster. L'ün eis da Mustêr, L'avat, e l'auter Christoph da Signau. Jeu creia, ch'il se tracter.à dal Caldar. Ün dretg rescatt eis d'aspectar; perquoi Jeu pensa, che jeu stoppi boin avrir. 99 — Castellan. „Vus quoi stovois imprender da conoscher'* — Neve, qucst plaid ha'l adovrau, cur vus Gli sehcttas, cho il detti dretg licgün Por el o quols dc siu paregl. Famegl. Schi, schi, Giust questa expressiun el adovret, E cur che ün da nus il demandet, Sch'el hagi la curascha da pretender, Da l'alv del propri ögl nomnar il siu, Rosposta dot cl ün' aschi palpabla, Ch'el evitet da far aunc plü demandas. Casteltan. Da liber il laschar mi para fitg Riscus. Schi, jeu sto confessar, jeu tema Giust quel il plü. 0 quella mina stgüra Et arroganta e quels ögls ardents, Quest frtiiit sulcau da peinas, umbrivau Da stgüra cavellèra scumbigliada, E la statura magra, secca e L'asprezza brusca da siu far et esser: Tot quei me lascha presentir pauc bön Dad el. El pensa; quei non era be La cjocca furia, ch'il ha ca_iau Da mi copar mes bels cavalls, que era Ün odi ponderau et er nutriu Da ditg. El ciancla pauc, el pensa somper E cuva; dall' idea, che el ha Dretg adoptada, aschi facilmein El mai desista; obstinadamein El la nutrischa e la lascha in Siu cor pigliar ragischs et infermir, Non ceda la, avant che l'act ois fatg. Naturas talas sun periculusas. Famegl. Aba! il pür laschei cuvar, siu cuvi Cert so ruina. Er la punt, ch'alligia — 100 — L'idea cun l'acziun, fermada gli Serà da buna guardia et or Scodün' attacca rebattida; sch'el Activ se mussa, nus il repigliein. Castellan. Ma forsa memia tard! — Pertgei cur eis Dad el il pövel guadagnau, discurra'l A quol da libortad, e sch'el be nomna Quest plaid stupid, ch'adüna inttammescha Sco ün ardent neetar ils pövels fernis Sut oppressiun, inettend a tots la nerva In ün' agitaaiun februsa: schi, Allur' eis alla fin qua nos domini. Fainegl. Ha, conter nus se revohar il pövel? Na questas fermas turs, editieadas Per ün' eternitad, na quellas mai Nou triunbleran avant inus-ehèras. Pür Lasehei vegnir fots contadins da questa Vallada e sfraecar lur tgaus a questa MOraglia, cert ad auter lur assalt Nou gioverà. Castellan. Va dnnque ad avrir E laseha pür intrar ils aspeetants. (.11 famegl va.) Scena undecima. Casfelhm tsolet). Pertgei l'avat giust e signur Christoph? In Rhâ_ia sto esser inzatgei In moviment Quels pietus signurs Non han ruaus, fin ch'els nun il domini Han in lur matms totaliter. Vn splunta, Volein ir a mirar, tgei els nus portan. — 101 — Scena duodecima. (Avat Pontaning. Christoph da Signau. 11 castollan.) Castellan. Mirei, rars hops qua a Fardün! Tgci mcina Bciu quels signurs tier mei Avat. Mo la premura Interna de nos cor, per rcparar Quei ch'imprudenza e caprici han Falliu. Castellan. D'ammegliorar il pövcl, quei Mo eis l'offici dels spirituals, Ma mala vita, fitg suvent non vol Indretg quei reussir. Avat. II Caldar ch In vossa tur per preschunier. Castellan. Schi, e Sche vus mi quel ammcglioreis, allura Vus vögl jeu ingraziar. Amt. Vu» il baveii» Traetau fitg mal e zun screramein. Cmtettan. Quest obsrinau testard nii ha copau Dus dels plü bt-1* cavall* de qucsta vall. Amt. Ma schci. inusi h» cl <_ii_ls mpam'f CasteUan, Or sfin campazna libra. na in -talla. — 102 — Christoph da Signau. Sün sia proprietad ils ha'l mazzai, Dostand l'illecita violaziun, Che vus commess haveis in vossa frappa. Arat. Ils dretgs del hum haveis vus violau Et il necessitau da se defender. Castellan. Obstinatezza bc c garmischia llai castigiau. Ckristoph da Signau. Al prim tort vus aggiunt Ilaveis aunc iin second. Fagei vus nol Ftitur quei che demanda vos offici. Castellan. Quei jeu farà, chc mi il comt comanda, Negün terz ha sün mei da commendar. Avat. In cel ün giudisch güst aunc viva e Quel sa il dretg dal tort cert da distinguor, Al brac de quel vus cert non mücereis. Quei che del mal haveis al proxim fatg, Quei ha er il Suprem offcs, vus il Ingiuriettas nel imatg siu propri. Castellan. Cun mei plideis, signur, sco da scancella; La tur mi far voleis per capellotta; Jeu sai, vus cssas ün amitg zelus Dcls edificis religius, haveis Er fabricau da bleras capellottas, Perquei ün vus er lauda in Sursclva; Ma mi haveis da dir oz nagut autcr, Schc dun plü lonsch resposta jeu negüna. — 103 — Avat. Vus nus stoveis restituir il Caldar. Jeu vus consiglia, il dei liber, ne Clie l'ura ven, — da lonsch non eis plü ella — La quala bein vus mussa, tgei che vus Haveis da far u da laschar. Christoph da Signau. Ün sign Da nus, e vos castê va in ruina! Volcis il pövel vus acquietar, Schc dci la libertad a Cahlar, al Prim hum del pövel. Castellan. Na, na mai cun sforz, Ma bcin il rcscattar jeu vögl laschar. Avat. Nus dei il hum, ch'il custi tgei ch'il vögli, Pcr cl stuii bun jeu cun miu nom. Christoph da Signau. Er jeu Fctg segürtad pcr ün docont rescatt. Castellan. Voleis vus suttascrivcr il contract Pcr il rescatt cun vos niaun? Avat. Schi, nus dcin Perquci scodüna scgürtad possibla. Castellan. Allur' vcgni cun mei, jcu lascha libcr II Caldar. (Cun se sez.) Cun anguscha mo nel cor Be sai jeu far quci, ma dintant il sei! — 104 —